ഡോ. പ്രകാശൻ പി പി

മലയാളത്തിനു ഒരു സർവ്വകലാശാല എന്ന ആശയത്തിനു കുറഞ്ഞത് നൂറുവർഷത്തെ പഴക്കമെങ്കിലുമുണ്ട്. കേരളത്തിൽ ഒരു സർവ്വകലാശാല വേണമെന്നും അതിനു ‘മലയാള മഹാമന്ദിരം’എന്ന് നാമകരണം ചെയ്യണമെന്നും 1909ൽത്തന്നെ എ.ആർ. രാജരാജവർമ്മ നിർദ്ദേശം വെയ്ക്കുന്നുണ്ട്. ഇന്നത്തെ കേരളസർവ്വകലാശാലയുടെ പൂർവ്വരൂപം ആരംഭിക്കുന്നതുതന്നെ ഈ ലക്ഷ്യത്തെ മുന്നിൽക്കണ്ടുകൊണ്ടാണ്. അതിനർത്ഥം മലയാളിയുടെ ഭാഷാ സാഹിത്യപഠനത്തിന്റെ ചരിത്രത്തിനു അക്കാദമികമായ യുക്തിക്കപ്പുറം ഒരു സ്വയം പ്രതിരോധത്തിന്റെ സാംസ്കാരിക യുക്തി കൂടി പ്രവർത്തിക്കുന്നുണ്ട് എന്നാണ്. ഇംഗ്ലീഷ് വിദ്യാഭ്യാസത്തിന്റെ കൊളോണിയൽ മൂല്യവ്യവസ്ഥയിൽ സ്വത്വം നഷ്ടപ്പെട്ട മലയാളീസമൂഹത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയസമരം എന്ന നിലയിലാണ് ഭാഷാസാഹിത്യ പഠനങ്ങളുടെ ആരംഭത്തെ വിലയിരുത്തേണ്ടത്.

രാജാധികാരവും വൈദേശികാധികാരവും തമ്മിൽ സന്ധിചെയ്തപ്പോഴും ചെറുത്തുനിൽപ്പിന്റെ നിരവധി പ്രത്യക്ഷവും പരോക്ഷവുമായ സമരമുഖങ്ങൾ തുറക്കപ്പെടുകതന്നെ ചെയ്തു. വൈദേശികമായ ഒരു സാംസ്കാരികാവബോധത്തിൽ സ്വന്തം ഭാഷയും സംസ്കാരവും നഷ്ടപ്പെടുന്നതിനെതിരായ രാഷ്ട്രീയ ജാഗ്രതയുടെ ഭാഗമായി വേണം മലയാളഭാഷാപഠനം ആരംഭിച്ചതിനെ വിലയിരുത്താൻ. ബ്രിട്ടിഷ് വ്യവസ്ഥയ്ക്കുള്ളിൽ നമ്മളാഗ്രഹിക്കുന്ന നമ്മുടെ സമൂഹം രൂപപ്പെടുത്താനുള്ള പരിശ്രമത്തിന്റെ ഭാഗമാണത്. അതായത് ‘മലയാളി’ എന്ന അവബോധനിർമ്മിതിയുടെ ചരിത്രവൽക്കരണപ്രക്രിയ എന്ന നിലയിലാണ് ഭാഷാസാഹിത്യപഠനത്തിന്റെ ആരംഭത്തെ വിശദീകരിക്കേണ്ടത്. ഇംഗ്ലീഷിന്റെ സമഗ്രാധിപത്യത്തിൽ ശ്വാസംമുട്ടിപ്പോയ ഒരു ജനത സാമൂഹ്യമായ അസ്തിത്വം നിലനിർത്താൻ നടത്തിയ സമരത്തിന്റെ തുടർച്ചകൂടിയാണത്.

മെക്കാളെയുടെ വിദ്യാഭ്യാസപദ്ധതി വിഭാവനം ചെയ്ത ഇംഗ്ലീഷ് വിദ്യാഭ്യാസം ഇന്ത്യയിൽ ബ്രിട്ടീഷ് അധികാരയുക്തിയെ ആഴത്തിൽ ഉറപ്പിച്ചെടുക്കാനുള്ള ഉപാധിയായിരുന്നു. ലോകത്തെവിടെയുമെന്ന പൊലെ ഇന്ത്യയിലും ഭരണകൂടം അതിന്റെ അധികാരശക്തിയെ നിലനിർത്താനും വ്യാപിപ്പിക്കാനുമുള്ള ഉപകരണമായിത്തന്നെയാണ് വിദ്യാഭ്യാസപ്രക്രിയയെ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നത്. ‘രക്തത്തിലും നിറത്തിലും ഇന്ത്യക്കാരനും അഭിരുചിയിലും സംസ്കാരത്തിലും വെള്ളക്കാരനു’മായ ഒരു ജനതയായിരുന്നല്ലോ മെക്കാളെയുടെ സ്വപ്നം. സാംസ്കാരികമായി കീഴ്പെടുത്താനുള്ള മാധ്യമം എന്നനിലയിൽ വിദ്യാഭ്യാസത്തെ അതിസമർത്ഥമായി ഉപയോഗിക്കാനുള്ള ശ്രമം ഇങ്ങനെ ഒരു വശത്ത് മുന്നേറിയപ്പോഴാണ് ദേശീയപ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ ഭാഗമായി സ്വദേശീയമായ വിദ്യാഭ്യാസത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ചിന്ത ശക്തിപ്പിട്ടുവരുന്നത്. ‘ഒരു വ്യക്തിയുടെ ശാരീരികവും മാനസികവുമായ ഉത്തമാംശങ്ങളുടെ ആവിഷ്കാര’മായി ഗാന്ധിജി വിദ്യാഭ്യാസത്തിന്റെ ലക്ഷ്യത്തെ കൊളോണിയൽ ഘടനയ്ക്കകത്ത് പുനർനിർവ്വചിച്ചു. ഇത് പ്രധാനമായും വിഭാവനം ചെയ്യപ്പെട്ടത് ഭാഷാബോധത്തെ അടിസ്ഥാനപ്പെടുത്തിയായിരുന്നു. നിലനിൽക്കുന്ന സാമ്പ്രദായിക വിദ്യാഭ്യാസത്തിനു ബദൽ എന്നനിലയിൽ മാതൃഭാഷാബോധനത്തെ അദ്ദേഹം മുന്നോട്ടുവെച്ചു. ഇന്ത്യക്കാരുടെ മൊത്തം ഭാഷയല്ലാഞ്ഞിട്ടും ഹിന്ദിയെ ഇന്ത്യൻ ജനതയുടെ ദേശീയഭാഷയായി പ്രഖ്യാപിച്ചു. ഇന്ത്യൻ ജനതയെ ദേശീയമായി ഒന്നിപ്പിക്കാനുള്ള ഉപാധിയായി ഹിന്ദിപഠനത്തേയും പ്രചരണത്തേയും ഗാന്ധിജി വിഭാവനം ചെയ്തു. ദേശീയഭാഷ എന്ന സങ്കല്പത്തെ ശക്തമായി അവതരിപ്പിച്ചപ്പോൾത്തന്നെ നാട്ടുഭാഷകളുടെ പഠനത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയമായ ഉള്ളടക്കം വിശദീകരിക്കാൻ അദ്ദേഹം ശ്രമിച്ചുകൊണ്ടേയിരുന്നു.

സാധാരണജനങ്ങൾക്ക് ജീവിതാവശ്യങ്ങൾ നിർവ്വഹിക്കാൻ മറ്റൊരുഭാഷയെ ആശ്രയിക്കേണ്ടിവരുന്നതിനെ ‘വേദനാജനകമായ ദാസ്യം’ എന്നാണ് ഗാന്ധിജി വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത്. “തങ്ങളുടേതല്ലാത്ത ഭാഷയിൽ ബോധനം സ്വീകരിക്കുന്ന ഒരു രാജ്യത്തിലെകുട്ടികൾ ആത്മഹത്യയാണ് ചെയ്യുന്നതെന്ന് എനിക്കുറപ്പുണ്ട്. അതവരുടെ ജന്മാവകാശത്തെ അപഹരിക്കലാണ്. ഒരു വൈദേശികാദ്ധ്യയന ഭാഷ ചെറുപ്പക്കാരുടെ മേൽ അനർഹമായ ഭാരം ചുമത്തുന്നു; അതവരുടെ നൈസർഗ്ഗികസിദ്ധികളെ അപഹരിക്കുന്നു; വളർച്ച മുട്ടിക്കുന്നു;അതവരെ സ്വന്തം വീട്ടിൽനിന്നും ഒറ്റപ്പെടുത്തുന്നു; തന്മൂലം ഞാൻ അത്തരം കാര്യം ഒരു ദേശീയ ദുരന്തമായി കണക്കാക്കുന്നു. ഗാന്ധിജി അസന്നിഗ്ദ്ധമായി പ്രഖ്യാപിക്കുന്നു. ഇങ്ങനെ പ്രധാനമായും ഭാഷയെ മുൻ നിർത്തി കൊളോണിയൽ വിദ്യാഭ്യാസരീതിക്ക് ബദലായി സമഗ്രമായ ഒരു തദ്ദേശീയ വിദ്യാഭ്യാസ പരിപ്രേക്ഷ്യം അവതരിപ്പിച്ചു എന്ന് മാത്രമല്ല, അതിനെ ദേശീയസ്വാതന്ത്ര്യസമരത്തിന്റെ മുന്നുപാധിയായി സ്വീകരിക്കുകയും ചെയ്തു. അതുമൂലം കൈത്തൊഴിൽ അഭ്യസിക്കുന്നവരും മാതൃഭാഷപഠിക്കുന്നവരും ഹിന്ദിപഠിക്കുന്നവരും ഖദർ ധരിക്കുന്നവരും എല്ലാം സ്വാതന്ത്ര്യസമര പോരാളികളായി. ഭാഷാപഠന പ്രക്രിയയെ രാഷ്ട്രീയസമരത്തിന്റെ ഭാഗമായി കാണാനും രാഷ്ട്രീയമായ ഉള്ളടക്കമില്ലാത്ത വിദ്യാഭ്യാസവീക്ഷണം, അത് എത്രമേൽ മഹത്തരമായ ബദൽ സ്വപ്നങ്ങളെ മുന്നോട്ടു വെച്ചാലും മനുഷ്യന്റെ വിമോചനമൂല്യത്തെ അഭിസംബോധന ചെയ്യാനുതകില്ലെന്നതാണ് ഗാന്ധിയൻ വിദ്യാഭ്യാസദർശനത്തിന്റെ ഉള്ളടക്കം. ഈ ഒരു പരിപ്രേക്ഷ്യത്തിൽ നിന്നുകൊണ്ടുവേണം ‘ഭാഷയ്ക്കൊരു സർവ്വകലാശാല’ എന്ന ആശയത്തെ വിശകലനം ചെയ്യാൻ. ഭാഷാപഠനത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയയുക്തിയുമായി അത് ആഴത്തിൽ ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.

1912ൽ തന്നെ മലയാളത്തിനു ഒരു സാങ്കേതിക പദ നിഘണ്ടു വേണമെന്ന നിർദ്ദേശം ഉയർന്നുവരുന്നുണ്ട്. അതിനുവേണ്ടി എ ആർ രാജരാജവർമ്മയും ശിഷ്യൻ സ്വദേശാഭിമാനി രാമകൃഷ്ണപിള്ളയും ചേർന്ന് പരിശ്രമിക്കുന്നുമുണ്ട്. ശാസ്ത്ര-സാങ്കേതിക മേഖലകളിൽ സുഗമമായ വ്യവഹാരത്തിനുതങ്ങുന്ന ഭാഷയായി മലയാളത്തെ മാറ്റിയെടുക്കാനുള്ള പരിശ്രമത്തിനു പക്ഷേ, തുടർച്ചയുണ്ടായില്ല. അതിനുകാരണം അധികാരത്തിന്റെ ഭാഷ എന്ന നിലയിൽ ഭരണതലങ്ങളിൽനിന്ന് മലയാളത്തെ മാറ്റിനിർത്താൻ കാട്ടിയ ‘ജാഗ്രത’തന്നെയായിരുന്നു. ഏത് ശാസ്ത്രവിഷയവും അനായസമായി കൈകാര്യം ചെയ്യാനുള്ള ശേഷി മലയാളത്തിനു കൈവന്നേ മതിയാകൂ. അടിസ്ഥാനപരമായി അതിനുള്ള ഉപാധിയായി മാറേണ്ടതാണ് മലയാളം സർവ്വകലാശാല. മലയാളം രണ്ടാം ഭാഷയായുള്ള പഠനം പത്താംതരം കൊണ്ട് നിർത്തലാക്കണമെന്നും തുടർന്നങ്ങോട്ട് എല്ലാ വിഷയങ്ങളും മലയാളത്തിൽ പഠിക്കാനുള്ള അവസരങ്ങളാണ് കുട്ടികൾക്കുണ്ടാകേണ്ടതെന്നും അമ്പതുവർഷം മുമ്പ് തന്നെ ഇ.എം.എസ് വിശദീകരിക്കുന്നുണ്ട്.

മറ്റ് വിജ്ഞാനമേഖലകളുടെ വ്യവഹാരത്തിനുതകുന്ന ഭാഷയായി മലയാളം മാറാനുള്ള വഴി എന്ന നിലയിലാണ് ഈ നിർദ്ദേശം പ്രസക്തമാകുന്നത്. 1857ൽ മദ്രാസ് സർവ്വകലാശാല സ്ഥാപിക്കപ്പെട്ടതുമുതൽ പരിശോധിച്ചാൽത്തന്നെ കൊളോണിയൽ വിദ്യാഭ്യാസ ഘടനയിൽ ഒരു ഘട്ടത്തിലും ശാസ്ത്ര വിഷയങ്ങളുൾപ്പടെ മാതൃഭാഷയിൽ പഠിക്കാനുള്ള അവസരങ്ങളുണ്ടായിരുന്നില്ല. നാട്ടുഭാഷാ വിദ്യാഭ്യാസത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ബ്രിട്ടീഷുകാരുടെ കാഴ്ചപ്പാടുകൾ കൃത്യമായ കൊളോണിയൽ താല്പര്യങ്ങളെ മുന്നിൽ നിർത്തിത്തന്നെയായിരുന്നു. മലയാളത്തെ മലയാളമാക്കി ‘പ്രത്യേക പരിഗണന’ നൽകി നിലനിർത്താൻ അവർ പ്രത്യേകം ശ്രദ്ധിച്ചു! ഇങ്ങനെ ചരിത്രപരമായിത്തന്നെ മാതൃഭാഷയ്ക്ക് വിജ്ഞാനമേഖലയിൽ ഉണ്ടായിരുന്ന അയിത്തം സ്വാതന്ത്ര്യാനന്തര ഇന്ത്യയിലും തുടർന്നു. എന്നാൽ ഭാഷാടിസ്ഥാനത്തിലുള്ള സംസ്ഥാനവിഭജനത്തിനു ശേഷം സംസ്ഥാനങ്ങൾ തങ്ങളുടെ വിവേചനാധികാരമുപയോഗിച്ച് സ്വന്തം ഭാഷയുടെ ശക്തിക്കും നിലനിൽപ്പിനും വേണ്ടി നിലകൊണ്ടു. അപ്പൊഴും പ്രബുദ്ധമെന്ന് വിളികൊണ്ട മലയാളീ സമൂഹത്തിനു ഭാഷയുടെ രാഷ്ട്രീയ അവബോധം തിരിച്ചറിയാനായില്ല. തമിഴന്റെ ‘ഭാഷാ ഭ്രാന്തി’നെ അവസരം കിട്ടുമ്പോഴെല്ലാം പരിഹസിച്ചുകൊണ്ട് നമ്മൾ ഔദ്യോഗിക ഭരണതലങ്ങളിൽ ഇംഗ്ലീഷിനെ വാരിപ്പുണർന്നു. അതുകൊണ്ട് ‘മലയാളം’ ‘മലയാളം’ എന്ന യാന്ത്രികമായ നിലവിളികളെ അഭിസംബോധന ചെയ്തുകൊണ്ടല്ല ഭാഷയ്ക്കൊരു സർവ്വകലാശാല എന്ന ആശയത്തെ അഭിമുഖീകരിക്കേണ്ടത്. നമ്മുടെ കാവ്യസങ്കല്പങ്ങളിലെ ‘അമ്മ മലയാള’വും ‘നന്മമലയാള’വും എല്ലാം മലയാളത്തെ ഒരു തരം കാല്പനികമായ തുരുത്തിൽ കൊണ്ടുചെന്ന് കെട്ടിയിടുന്നതിനാണ് അത്യന്തികമായി ശ്രമിച്ചത്.

അധികാരത്തിന്റെ ഭാഷയാക്കി മലയാളത്തെ മാറ്റാൻ ഈ പറയുന്ന കാല്പനികഭാഷാ രോദനങ്ങൾക്ക് കഴിഞ്ഞില്ല. പകരം ആരെയും ബുദ്ധിമുട്ടിക്കാത്ത, ഗൗരവപ്പെട്ട വ്യവഹാരങ്ങൾക്ക് ആരും ഉപയോഗിക്കാത്ത ഒരു തരം മധ്യവർഗ്ഗ വഴുവഴുപ്പുള്ള ഭാഷയാക്കി മലയാളം മാറി. ഔദ്യോഗിക ഭാഷ എന്ന സങ്കല്പം തന്നെ മലയാളത്തെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം പരിഹാസത്തിനും വിവാദങ്ങൾക്കും മാത്രമുള്ളതായി മാറി. പല ഇംഗ്ലീഷ് പദങ്ങൾക്കും വികൃതതർജ്ജുമകൾ ഉണ്ടാക്കി മലയാളിതന്നെ രസിച്ചു. അധികാരത്തിന്റെ മേഖലകളിലെല്ലാം ഇംഗ്ലീഷ് തന്നെ മേലാളഭാഷയായി തുടർന്നു. ഗൗരവമാർന്ന ഗവേഷണമേഖലകളിലൊന്നും മലയാളത്തിനു പ്രവേശനമുണ്ടായില്ല. ഈ അവസ്ഥ പ്രബലപ്പെട്ടുനിൽക്കുന്ന സവിശേഷമായ ഒരു വർത്തമാനകാലത്ത് നിന്നുകൊണ്ടാണ് മലയാളം സർവ്വകലാശാല എന്ന ആശയത്തെ നാം വിശകലനം ചെയ്യേണ്ടത്. ഉന്നതവിദ്യാഭ്യാസമേഖലയിൽ ഇന്ന് നിലനിൽക്കുന്ന തരത്തിലുള്ള ഭാഷാപഠന വകുപ്പുകൾ ആരംഭിക്കാനാണെങ്കിൽ അതിനു പുതിയസർവ്വകലാശാല വേണമെന്നില്ല. നിലവിലുള്ള ഗവണ്മെന്റ് കോളേജുകളിൽത്തന്നെ അത് തുടങ്ങാവുന്നതേയുള്ളൂ. മറ്റ് വിജ്ഞാനമേഖലകളുമായി മുഖാമുഖം നിൽക്കുന്ന ഭാഷയാക്കി മലയാളത്തെ മാറ്റാനും വിവിധ വിഷയമേഖലകളിലെ അറിവുകൾ ഭാഷയെ സമ്പുഷ്ടമാക്കാനുമുള്ള ഉപാധി എന്ന നിലയിലാണ് മലയാളം സർവ്വകലാശാലയെ വ്യവഹരിക്കേണ്ടത്. എല്ലാ ലോകഭാഷകളും ഇവിടെ പഠനവിഷയമാകണം. ശാസ്ത്രപഠനം മലയാളത്തിൽ നടത്താനുള്ള അവസരമൊരുക്കണം. അതിനുതകുന്ന തരത്തിൽ ഭാഷയുടെ സാങ്കേതികപദാവലീ വികാസത്തിനാവശ്യമായ ഗവേഷണങ്ങൾക്ക് മുന്തിയ പരിഗണൻ നൽകണം. മറ്റ് ലോകഭാഷകളിൽനിന്നുള്ള അറിവുകൾ നമ്മുടെ ഭാഷയിലേക്കും തിരിച്ചും പ്രവഹിക്കണം. ഇംഗ്ലീഷ് അറിയാത്തതിന്റെ പേരിൽ മാത്രം ഉന്നതവിദ്യാഭ്യാസമേഖലയിൽ പ്രവേശനം നിഷേധിക്കപ്പെടുന്ന ഗ്രാമങ്ങളിലെ കുട്ടികൾക്ക് ശാസ്ത്രവും ഗണിതവും എല്ലാം സ്വന്തം ഭാഷയിൽ പഠിക്കാനുള്ള അവസരമുണ്ടാകണം. ഗണിത-ശാസ്ത്ര പഠനങ്ങളുടെ സൗന്ദര്യാത്മകതലം വെളിപ്പെടാനുള്ള ഉപാധിയായി സാഹിത്യപഠനത്തെ കാണണം. വസ്തുനിഷ്ഠമായ ഒരാശയത്തെ ആത്മനിഷ്ഠവും വൈകാരികവുമായി പരിവർത്തിപ്പിക്കാനുള്ള സാഹിത്യത്തിന്റെ സിദ്ധിയെ ആ നിലയിൽ വിലയിരുത്തുകയും സമീപിക്കുകയും വേണം.

ശാസ്ത്രത്തിന്റെ വസ്തുനിഷ്ഠസ്വഭാവത്തെ സാഹിത്യത്തിന്റെ അനുഭൂതിതലവുമായി സമന്വയിപ്പിക്കുമ്പോഴാണ് ശാസ്ത്രപഠനം കൂടുതൽ സർഗ്ഗാത്മകമാകുന്നത്. കേവലസാഹിത്യപഠനം എന്ന സമീപനമല്ല ഭാഷാസർവ്വകലാശാല പിന്തുടരേണ്ടത്. സമസ്തവിജ്ഞാന ശാഖകളേയും ഉൽഗ്രഥിക്കാനുള്ള പൊതുമാധ്യമമായി മാതൃഭാഷയെ മാറ്റാനുള്ള രാഷ്ട്രീയാവബോധമായിരിക്കണം മലയാളം സർവ്വകാലാശാലയെ നയിക്കുന്നത്. അല്ലാതെ, സങ്കുചിതവും പരിമിതവും ഭൂതകാലരതിയിൽ നിന്നു വിമോചിതമാകാത്തതുമായ സാമ്പ്രദായികഭാഷാപഠനസങ്കല്പനവും കൊണ്ട് ഭാഷാസർവ്വകലാശാലയെ നിർവ്വചിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്നത് അത്യന്തികമായി മലയാളീ സമൂഹത്തോട് ചരിത്രപരമായി ചെയ്യുന്ന അനീതിയായിരിക്കും.

ശരീരം എങ്ങനെ ഒരു സമരായുധമാക്കാം എന്ന് ഇന്ത്യൻ ജനതയെ ആദ്യം പഠിപ്പിച്ചത് ഗാന്ധിജിയായിരുന്നു. മെലിഞ്ഞുണങ്ങിയ ഒരു വൃദ്ധൻ ഒരു ഒറ്റമുണ്ടും ധരിച്ച്, തന്റെ ശോഷിച്ച ശരീരം പാതി മറച്ച് ഇന്ത്യൻ ഗ്രാമങ്ങളിലൂടെ നടന്നുനീങ്ങിയപ്പോൾ ജനങ്ങൾ ഇളകിമറിയുന്നതിന്റെ മന:ശാസ്ത്രം അധികമാർക്കും മനസ്സിലായിരുന്നില്ല. വട്ടമേശസമ്മേളനത്തിൽ സൂട്ടും കോട്ടും ധരിച്ചെത്തിയ ലോകനേതാക്കൾക്കിടയിൽ എല്ലുന്തിയ അർദ്ധനഗ്നമായ തന്റെ ശരീരവും കൊണ്ട് ഗാന്ധി എന്നും വ്യത്യസ്തനായിരുന്നു. ഉണ്ണാനുമുടുക്കാനുമില്ലാത്ത അർദ്ധപട്ടിണിക്കാരായ ജനതയെ സ്വന്തം ശരീരത്തിലാവാഹിച്ചുകൊണ്ടുള്ള ഗാന്ധിയുടെ നില്പിനു രാഷ്ട്രീയമായ അർത്ഥതലങ്ങളേറെയുണ്ടായിരുന്നു. ശരീരമായിരുന്നു എന്നും ഗാന്ധിജിയുടെ പ്രധാന സമരായുധം. അതുകൊണ്ടാണ് ഗാന്ധിജിയെ നിരായുധനാക്കാൻ ശരീരത്തെ ഇല്ലാതാക്കുക മാത്രമാണ് പോംവഴിയെന്ന് ഗോഡ്സെ തിരിച്ചറിയുന്നത്. എന്നാൽ, ശരീരം ഗാന്ധിയുടെ സമരാദർശങ്ങളുടെ പ്രതിനിധാനം മാത്രമാണെന്നും ശരീരത്തിനുമപ്പുറം ഗാന്ധിക്ക് ജീവിതമുണ്ടെന്നും മനസ്സിലാക്കാൻ ഗോഡ്സെയ്ക്ക് തടസ്സമായത് സ്വന്തം മതഭ്രാന്ത് മാത്രമായിരുന്നു. എല്ലാ മതഭ്രാന്തന്മാരും ശരീരത്തെ ലക്ഷ്യം വെയ്ക്കുന്നത് അതുകൊണ്ടാണ്. മനുഷ്യബോംബുകളായി വന്ന് മറ്റു മനുഷ്യരുടെ ശരീരങ്ങൾക്കുമേൽ പൊട്ടിച്ചിതറി അവരുടെ ആദർശജീവിതങ്ങളെ ഇല്ലാതാക്കാം എന്നവർ ധരിക്കുന്നു. എന്നാൽ ശരീരത്തിനപ്പുറമുള്ള എഴുപത് വർഷങ്ങൾ ഗാന്ധിസ്മൃതി സൂര്യവെളിച്ചം പോലെ നിറഞ്ഞുപരക്കുന്നതിന്റെ യുക്തി മനസ്സിലാക്കാൻ മതഭ്രാന്തിന്റെ പരിമിതബോധം മതിയാകില്ല.
പറഞ്ഞുവരുന്നത്, ശരീരമെന്ന സമരായുധത്തിന്റെ വൈവിദ്ധ്യമാർന്ന സഞ്ചാരപഥങ്ങളെക്കുറിച്ച് തന്നെയാണ്. സത്യാഗ്രഹം ഒരു പ്രധാന സമരമാർഗ്ഗമായി ഗാന്ധി സ്വീകരിക്കുന്നത് ഈ തീഷ്ണമായ ശരീരബോധത്തിൽനിന്നാണ്. സ്വയം ഒരു സമരപ്രതീകമായി രൂപാന്തരപ്പെടുകയായിരുന്നു ഗാന്ധി. ഒരു മനുഷ്യന്റെ ജീവിതത്തെ എങ്ങനെ സമരാഭിമുഖ്യമാക്കാം എന്ന ചിന്തയിൽ നിന്നാണ് സത്യവും അഹിംസയും ഖദറും ഉപ്പും ഗാന്ധിജി കണ്ടെടുക്കുന്നത്. അതുകൊണ്ടാണ് ‘നമ്മൾ നൂറ്റ നൂലു കൊണ്ട് നമ്മൾ നെയ്ത വസ്ത്രം കൊണ്ട് നിർമ്മിതമീയനീതിക്കൊരന്ത്യാവരണം’ എന്ന് ഗാന്ധി ശിഷ്യർ ഊറ്റം കൊള്ളുന്നത്. വസ്ത്രത്തെ ഒരു രാഷ്ട്രീയപ്രതീകമായി ഉയർത്തിക്കാട്ടുന്നതിലൂടെ വസ്ത്രധാരണത്തെ ഒരു രാഷ്ട്രീയ പ്രക്രിയയായി പരിവർത്തിപ്പിക്കുകയായിരുന്നു ഗന്ധി. വസ്ത്രം ധരിക്കുക എന്നതുപോലെ പ്രധാനമാണ് വസ്ത്രം ധരിക്കാതിരിക്കുക എന്നതും. ഒരു മനുഷ്യനു ധരിക്കാൻ എത്ര വസ്ത്രം വേണം എന്നതിന്റെ ഉത്തരം ഗാന്ധിയിലുണ്ട്. വസ്ത്രം ധരിക്കാൻ അവകാശവും ശേഷിയുമുള്ള കുടുംബത്തിൽ ജനിച്ച ഗാന്ധി, ഈ അവകാശത്തെ സ്വയം ത്യജിച്ച് ലളിതജീവിതത്തിന്റെ ആദർശപാഠങ്ങളായപ്പോൾ, വസ്ത്രം ധരിക്കാൻ അധികാരമില്ലാതിരുന്ന അംബേഡ്കർ കോട്ടും സൂട്ടും ധരിച്ചത്, തന്റെ സമൂഹത്തിനു നിഷേധിക്കപ്പെട്ട അധികാരങ്ങളെ മുൻകാലപ്രാബല്യത്തോടെ തിരിച്ചുപിടിക്കാനായിരുന്നു. ആദർശങ്ങളെക്കുറിച്ച് ഒരു ജനത സൂക്ഷിക്കുന്ന നൈതികതയുടെ സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയം ഇതിലടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്. ഒറ്റമുണ്ടും ധരിച്ച് സമരം നയിക്കുന്ന ഗാന്ധി സ്വീകരിക്കപ്പെട്ടതുപോലെ, ഒറ്റമുണ്ടും ധരിച്ച് സമരം നയിക്കുന്ന അംബേഡ്കർ സ്വീകരിക്കപ്പെടില്ല. ഒറ്റമുണ്ട് ധരിച്ച് നടക്കുന്ന അംബേഡ്കർക്ക് ഒരിക്കലും ഒരു ദലിതനു കൽപ്പിച്ചുനൽകിയ പരിമിതിയെ മറികടക്കാനാകില്ല. അതായത്, വസ്ത്രം ധരിക്കാൻ അവകാശമുള്ളവർ അത് ഉപേക്ഷിക്കുന്നതാണ് വിപ്ലവമെങ്കിൽ. അതിനധികാരമില്ലാത്തവർ ആർഭാടമായി വസ്ത്രം ധരിക്കുന്നതാണ് വിപ്ലവം എന്നർത്ഥം. കഴുത്തിൽ മൺകലവും പിന്നിൽ ചൂലും കെട്ടി നടക്കേണ്ട അംബേഡ്കർ അത് രണ്ടും മുന്നിൽനിന്നും പിന്നിൽനിന്നും പൊട്ടിച്ചെറിഞ്ഞ്, കോട്ടും സൂട്ടും ടൈയ്യും കെട്ടി ഭരണഘടന എഴുതിയുണ്ടാക്കി എന്നതാണ് ഇന്ത്യൻ ജനാധിപത്യത്തിന്റെ കാല്പനികഭംഗി.
വസ്ത്രബോധം എന്നും അപരത്വത്തിൽനിന്നാണുണ്ടാകുന്നു എന്നതിന് ചരിത്രത്തിൽ തെളിവുകളുണ്ട്. ചില സ്ത്രീകൾ മാത്രം മാറുമറയ്ക്കുകയും മറ്റുള്ളവർക്ക് മാറുമറയ്ക്കാൻ അവകാശമില്ലാതിരിക്കുകയും ചെയ്തപ്പോഴാണ് മാറുമറയ്ക്കുക എന്നത് ഒരു അവകാശപ്രശ്നമായി ഉയർന്നുവന്നത്. മുട്ടിനു താഴെ മുണ്ടുടുക്കാൻ എല്ലാവർക്കും അവകാശമില്ലാത്തപ്പോഴാണ് അതൊരു മനുഷ്യാവകാശപ്രശ്നമായി മാറിയത്. ഇന്ന് ഏത് വസ്ത്രം ധരിക്കാനുമുള്ള അവകാശം ജനാധിപത്യപരമായി നമുക്കുണ്ടെങ്കിലും അത് പദവീപരമായി മാത്രമേ പരിഗണിക്കപ്പെടാറുള്ളൂ. പണക്കാരനല്ലാത്ത ഒരാൾ ആഡംബരമായി വസ്ത്രം ധരിച്ചാൽ, അത് അഹങ്കാരമായോ കോമാളിത്തമായോ കരുതുന്നിടത്തേയ്ക്ക് മാത്രമേ നമ്മുടെ ജനാധിപത്യബോധം വികസച്ചിട്ടുള്ളൂ. വസ്ത്രം സാമൂഹ്യാധികാരത്തിന്റെ ചിഹ്നമായി മാറിയതിനു സാമൂഹ്യജീവിതത്തോളം തന്നെ പഴക്കമുണ്ട്. വസ്ത്രധാരണം എക്കാലത്തും അധികാരത്തിന്റെ ഒരു പ്രവർത്തനരൂപമായിരുന്നു. ഇന്ത്യൻ വസ്ത്രധാരണരീതിയെ ആധുനികമായ അധികാരഘടനയുമായി ആഴത്തിൽ കൂട്ടിയിണക്കിയത് കൊളോണിയൽ ഭരണവ്യവസ്ഥയായിരുന്നു. ഉദ്യോഗസ്ഥ ഭരണതലങ്ങളിലും വിദ്യാഭ്യാസക്രമങ്ങളിലും വ്യത്യസ്തങ്ങളായ ‘ഡ്രസ്കോഡുകൾ’ നിർമ്മിച്ചുകൊണ്ട് അധികാരത്തെ എങ്ങനെ പരസ്പപൂരകമായി പ്രവർത്തിപ്പിക്കാം എന്ന് അത് കാണിച്ചുതന്നു. വിവിധതരം യൂണിഫോമുകൾ നിലവിൽ വന്നതങ്ങനെയാണ്. യൂണിഫോമിറ്റി എന്നത് അധികാരത്തിനു കടന്നുവരാനുള്ള വഴിയാണ് എന്ന ആനന്ദിന്റെ നിരീക്ഷണം പ്രസക്തമാകുന്നതിവിടെയാണ്. സ്ക്കൂളുകളിൽ യൂണിഫോമുകൾ നിർബന്ധമാക്കുന്നതിനുപിന്നിൽ പലതരം ആദർശങ്ങളുണ്ടെങ്കിലും അത് ആന്തരികമായി ലക്ഷ്യം വെയ്ക്കുന്നത് അധികാരപ്രയോഗത്തെത്തന്നെയാണ്. ഒരു കൂട്ടത്തെ വൈകാരികമായി ഏകീകരിക്കുക എന്ന ലക്ഷ്യം ഇതിനുപിന്നിലുണ്ട്. ഞാനും അവളും വ്യത്യസ്തരല്ല, എന്ന വൈകാരിക ബോധം ഉല്പാദിപ്പിക്കപ്പെട്ടാൽ മാത്രമേ അധികാരത്തിനു പ്രവർത്തിക്കാനാകൂ. വ്യത്യസ്തരാണെന്ന യാഥാർത്ഥ്യത്തെ അത് ആന്തരികമായി നിരാകരിക്കുന്നുണ്ട്. ഇത് വാസ്തവത്തിൽ അധികാരത്തിനു വിധേയപ്പെടുന്നവരുടെ ആവശ്യമല്ല, അധികാരിയുടെ ആവശ്യമാണ്. ഒരു അധികാരഘടനയ്ക്കകത്ത് നിർമ്മിച്ചെടുക്കുന്ന ചില ഏകത്വങ്ങളുടെ ബലത്തിലാണ് അധികാരം എന്നും പ്രവർത്തിക്കുന്നത് എന്നർത്ഥം. അതുകൊണ്ട് കുട്ടികളുടെ യൂണിഫോം എന്നത് കുട്ടികൾ ധരിക്കുന്ന വെറും വസ്ത്രമല്ലെന്നും അത് അധികാരബന്ധങ്ങളുടെ പ്രതീകമാണെന്നും സൂക്ഷ്മനിരീക്ഷണത്തിൽ തെളിയുന്നുണ്ട്. എന്നാൽ, ഇതിൽനിന്ന് തീർത്തും വ്യത്യസ്തമാണ് അദ്ധ്യാപകരുടെ വസ്ത്രധാരണത്തിന്റെ പ്രശ്നം.

ലളിതവസ്ത്രം എന്ന ക്ലാസിക് അധ്യാപക സങ്കല്പം നമുക്കുണ്ട്. ഖദർ വസ്ത്രവും ധരിച്ച് നീളൻ കുടയുമെടുത്ത് നാട്ടിലെ ചെറുതും വലുതുമായ എല്ലാ പ്രശ്നങ്ങളിലും അവസാനവാക്കായി നാട്ടിടവഴികളിലൂടെ ആദരവേറ്റുവാങ്ങിക്കൊണ്ട് നടന്നു പോകുന്ന ഒരു ‘മാതൃകാധ്യാപകൻ’ ചരിത്രത്തിലുണ്ട്. സ്ത്രീകൾ വ്യാപകമായി അധ്യാപനരംഗത്തേയ്ക്ക് കടന്നുവന്നതോടെ അദ്ധ്യാപനമെന്ന സങ്കല്പത്തോടൊപ്പം മാതൃത്വംകൂടി ചേർത്തുവെയ്ക്കപ്പെട്ടു. അങ്ങനെ മാതാവും പിതാവും ഗുരുവും ദൈവവുമെല്ലാം ഒരു അദ്ധ്യാപനബിംബത്തിലേക്ക് അന്വയിക്കപ്പെട്ടു. ഈ ആദർശബിംബനിർമ്മിതിയുടെ പരിസരത്ത് നിന്നുകൊണ്ടാണ് ഇന്നും അദ്ധ്യാപകരെക്കുറിച്ചുള്ള സങ്കല്പം വികസിക്കുന്നത്. അതുകൊണ്ട്തന്നെ അധ്യാപകരുടെ വേഷം, ഭാഷ, പെരുമാറ്റം ഇവയെല്ലാം ഒരു സവിശേഷവ്യവഹാരത്തിനകത്ത് നിർവ്വചിക്കപ്പെടുന്ന അവസ്ഥ ഇന്നും തുടരുന്നു. അദ്ധ്യാപകരിൽ നിന്നും പൊതുസമൂഹം ചില സവിശേഷമായ പെരുമാറ്റം പ്രതിക്ഷിക്കുന്നത് അതുകൊണ്ടാണ്. അദ്ധ്യാപകരുടെ പെരുമാറ്റം പോലെ വസ്ത്രധാരണവും പഠിതാക്കളുടെ ബോധരൂപീകരണത്തിൽ ചെറുതല്ലാത്ത സ്വാധീനം ചെലുത്തുന്നുണ്ട്. പതിനായിരത്തിന്റെ സാരി ധരിച്ച് കുട്ടിക്ക് മുന്നിൽ നിൽക്കുന്ന അദ്ധ്യാപികയ്ക്ക് ഒരിക്കലും എല്ലാ കുട്ടികളുടെയും അധ്യാപികയാകാനാകില്ല. ഇടപെടുന്ന സമൂഹവുമായി ആഴത്തിലുള്ള ഹൃദയബന്ധമുണ്ടാകാൻ അവരുടെ വേഷവും ഭാഷയുമായി താതാത്മ്യപ്പെട്ടവരായിരുന്നു ചരിത്രത്തിൽ ജനനേതാക്കളായി മാറിയിരുന്നത്. ആദിവാസിജനതയുടെ മനസ്സിലിടം നേടാൻ അവരുടെ കല്ലുമാലയും ചേലയും ധരിച്ച് ചരിത്രത്തോടൊപ്പം സഞ്ചരിക്കുന്ന ദയാഭായി നമുക്ക് മുന്നിലുണ്ട്. മുന്നിലിരിക്കുന്ന കുട്ടിയുടെ ഹൃദയത്തിലിടം നേടുക എന്നതാണ് അധ്യാപകരുടെ എക്കാലത്തെയും വെല്ലുവിളി. അതുകൊണ്ട് വസ്ത്രധാരണം എന്നത് ഒരു വ്യക്തിപരമായ പ്രശ്നമല്ലെന്നും അതിനു സാംസ്കാരികവും രാഷ്ട്രീയവുമായ നിരവധി മാനങ്ങളുണ്ടെന്ന് അദ്ധ്യാപകർ തിരിച്ചറിയേണ്ടതുണ്ട്. കാരണം അധ്യാപികയെ നോക്കി ജീവിതം സ്വാശീകരിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്ന ഒരു കുട്ടി ഇപ്പൊഴും നമ്മുടെ ക്ലാസ് മുറിയിലുണ്ട്.

ക്ലാസുകൾക്ക് പുറത്ത് വരാന്തയിലൂടെ കയ്യിൽ ചൂരൽ വടിയുമായി കാർക്കശ്യത്തോടെ നടന്നുനീങ്ങുന്ന ഹെഡ്മാസ്റ്റർ ഇപ്പൊഴും പഴയ കാഴ്ചയല്ല. തന്റെ അധികാരപരിധിയിലുള്ള ക്ലാസ്മുറികളുടെ അച്ചടക്കം പരിശോധിക്കാനും തനിക്ക് ആധികാരികമായി നടന്നുനീങ്ങാനുമുള്ള ഇടമാണ് ഈ വരാന്തകൾ എന്ന ഉറച്ചബോധ്യം ഹെഡ്മാസ്റ്റർക്ക് മാത്രമല്ല, എല്ലാ സ്ഥാപനമേലധികാരികൾക്കുമുള്ളതാണ്. അവർക്ക് വരാന്ത എന്നത് വെറുമൊരു ഇടമല്ല, തങ്ങളുടെ അധികാരപ്രകടനത്തിനും വ്യാപനത്തിനുമുള്ള സവിശേഷ സ്ഥലരാശിയാണ്. സ്ക്കൂൾ വരാന്തകൾ എന്നത് ഇടങ്ങളുടെ രാഷ്ട്രീയവായനയ്ക്കുള്ള മികച്ച രൂപകമാണ്. അകത്താര് പുറത്താര് എന്ന എക്കാലത്തെയും നൈതികമായ ചോദ്യം ഈ വരാന്തകൾ നിരന്തരമായി ഉന്നയിക്കുന്നുണ്ട്. ക്ലാസിനകത്തിരിക്കുന്ന കുട്ടികൾക്ക് വരാന്തയും പുറംകാഴ്ചകളും ഇപ്പൊഴും വലിയ പ്രലോഭനമാണ്. വരാന്തയിലൂടെയുള്ള ഏത് ആളനക്കങ്ങളും അകത്തിരിക്കുന്ന കുട്ടികൾക്ക് നൽകുന്ന ഉദ്വേഗം ചെറുതല്ല. നിശബ്ദമായ ക്ലാസന്തരീക്ഷത്തിൽ വരാന്തകളിലൂടെ വരുന്ന കാലൊച്ചകൾക്ക് കാതോർക്കാത്ത ഒരു കുട്ടിയുമുണ്ടാകില്ല. കുട്ടികളുടെ കേവലകൗതുകം എന്നതിനപ്പുറം പുറംകാഴ്ചകളെകളുടെ രാഷ്ട്രീയമാനം ഈ കാതോർക്കലിനുണ്ട്. കുട്ടിയും അദ്ധ്യാപകനും ക്ലാസിനകത്താണെങ്കിലും ‘അകത്ത് കുട്ടിയും പുറത്ത് മാഷും’ എന്നതാണ് കുട്ടികളുടെ അനുഭവയാഥാർത്ഥ്യം. ഏത് സമയത്തും വരാന്തയിലേക്കിറങ്ങാനുള്ള സ്വാതന്ത്ര്യം അദ്ധ്യാപകനുണ്ട്. അതുകൊണ്ട് അദ്ധ്യാപകൻ കുട്ടിയെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം അകത്തല്ല, പുറത്താണ്. എന്നാൽ, കുട്ടികൾക്ക് പുറത്തിറങ്ങാൻ ഒന്നുകിൽ ബെല്ലടിക്കണം അല്ലെങ്കിൽ അദ്ധ്യാപകൻ പുറത്താക്കണം. ക്ലാസിൽ നിന്ന് പുറത്താക്കപ്പെടുന്ന കുട്ടി ഇപ്പൊഴുമുണ്ട്. ഇവിടെ ക്ലാസിൽനിന്ന് പുറത്താക്കുക എന്നതിനു അദ്ധ്യയനപ്രക്രിയയിൽനിന്ന് പുറത്താകുക എന്ന അർത്ഥം മാത്രമല്ല ഉള്ളത്. ക്ലാസിനു തൊട്ടുപുറത്ത് നിന്നാലും പഠിപ്പിക്കുന്നത് കേൾക്കാം. എന്നാൽ, പുറത്ത്നിന്നുകൊണ്ട് കുട്ടികളാരും പഠിക്കാറില്ല, മഹാന്മാരുടെ ജീവചരിത്രത്തിലല്ലാതെ. പുറത്താക്കപ്പെടുന്ന കുട്ടിക്ക് മുന്നിൽ ഒരു അതിർത്തി നിർണ്ണയിക്കപ്പെടുന്നുണ്ട്. അതുകൊണ്ടാണ് അതിർത്തിക്ക് പുറത്തുള്ളവരെ നോക്കുമ്പോലെ പുറത്താക്കപ്പെട്ട കുട്ടിയെ ക്ലാസിലുള്ളവർ നോക്കുന്നത്. അവിടെ വരാന്ത എന്നത് ഒരു അപമാനകേന്ദ്രവും ക്ലാസ്മുറി എന്നത് ഒരു അഭിമാനകേന്ദ്രവുമായി സ്വയം രൂപം മാറുന്നുണ്ട്. കുട്ടിക്കാലത്ത് പലകാരണാങ്ങളാലും ക്ലാസ്മുറിക്ക് പുറത്ത് നിൽക്കേണ്ടിവന്നിട്ടുണ്ട്. അപ്പൊഴൊക്കെ അതിർത്തിക്ക് പുറത്ത് നിന്ന് ശത്രുരാജ്യത്തെനോക്കുമ്പോലെയാണ് ക്ലാസിനെ നോക്കിയിട്ടുള്ളത്ത്. അവിടെ അദ്ധ്യാപകൻ ഒരിക്കലും വിജയിച്ച സൈന്യാധിപനല്ല, നിസ്സാരമായ എതിർശബ്ദങ്ങളെപ്പോലും ഭയപ്പെടുന്ന ഭീരുവായനായകൻ മാത്രമാണ്. അതുകൊണ്ടാണ് പുറത്താക്കപ്പെട്ട കുട്ടി എന്നെങ്കിലുമൊരിക്കൽ അകത്ത്കടന്നാൽത്തന്നെ പുറത്താക്കപ്പെട്ടവന്റെ ആത്മരോഷം മുഴുവൻ അണപൊട്ടി വീണ്ടും പുറത്താകുന്നത്. സൈന്യാധിപൻ വീണ്ടും വീണ്ടും തോറ്റുകൊണ്ടേയിരിക്കുന്നത്! വാസ്തവത്തിൽ അദ്ധ്യാപകരെല്ലാം തോറ്റുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന യുദ്ധം നയിക്കുന്നവരാണ്. വരാന്തയിലേക്ക് പുറംതള്ളുന്നവരെല്ലാം അദ്ധ്യാപകരെ നിരന്തരം തോൽപ്പിച്ചുകൊണ്ടേയിരിക്കുന്നവരാണ്. പുറത്താക്കപ്പെട്ടവരാൽ പരാജയപ്പെടുക എന്നത് അധ്യാപകന്റെ വിധിയാണ്. മറ്റൊരു യുദ്ധത്തിലും ഇത് സാധ്യമല്ല. അതുകൊണ്ട് ജയ പരാജയങ്ങളുടെ അധികാരി താനാണെന്ന മിഥ്യാബോധത്തെയാണ് അദ്ധ്യാപകൻ ആദ്യം മറികടക്കേണ്ടത്. അതുകൊണ്ടുതന്നെയാണ് ഒരു കുട്ടിയെപ്പോലും അപമാനത്തിന്റെ വരാന്തയിൽ നിർത്താതെ സർവ്വീസിൽനിന്നു വിരമിക്കാൻ കഴിയുക എന്നത് മികച്ച അദ്ധ്യാപകരുടെ എക്കാലത്തെയും മോഹമായി മാറുന്നത്. ക്ലാസ്സിൽനിന്ന് പുറത്താക്കപ്പെടുന്നവർക്ക് വരാന്ത എന്നത് അപമാനകേന്ദ്രമാണെങ്കിൽ, സ്ക്കൂളിൽനിന്ന് തന്നെ പുറത്താക്കപ്പെടുന്നവർക്ക് സ്ക്കൂൾവരാന്ത ഒരു സ്വപ്നമായി മാറുന്നുവെന്ന വൈരുദ്ധ്യവും ഇവിടെയുണ്ട്. സ്ക്കൂൾവരാന്തകൾക്ക് ഒരു പാട് അർത്ഥതലങ്ങളുണ്ട്. ബാല്യ കൗമാരങ്ങളുടെ സ്വപ്നങ്ങളത്രയും പൂവിട്ടത് ഈ വരാന്തകളിൽ വെച്ചാണ്. ഇവിടുത്തെ തൂണുകളുടെ മറവിലൂടെയാണ് മോഹങ്ങൾ ഒളിച്ചുകളിച്ചത്. പിന്നാലെ അലറിപ്പായുന്ന മഴയിൽനിന്ന് ഓടിക്കയറി പ്രണയത്തിലേക്ക് വഴുക്കിവീണത് ഈ വരാന്തയിൽ നിന്നാണ്. ഉടുമുണ്ടിന്റെ അറ്റം ഇടതുകയിലെടുത്ത് വലതുകൈ ആകാശത്തിലേക്കെറിഞ്ഞ് മുദ്രാവാക്യം വിളിച്ച് നടന്നത് ഈ വരാന്തയിലൂടെയാണ്. സരസ്വതിടീച്ചറും ഭാസ്കരന്മാഷും ആളറിയാതെ കണ്ണ് കാണിക്കുന്നത് കണ്ട് അന്തംവിട്ട് നിന്നതും ഇവിടെവെച്ചാണ്. രാവിലെ ഭക്ഷണം കൊടുത്ത് വിടാൻ ഗതിയില്ലാതെ ഉച്ചയ്ക്ക് മുമ്പ് എന്തൊക്കെയോ നുള്ളിപ്പെറുക്കി എത്തിച്ചുകൊടുത്ത് അമ്മ നിന്ന് കരഞ്ഞതും ഈ വരാന്തയിൽ വെച്ചാണ്. ഓർക്കുന്തോറും കണ്ണ് നിറയുന്ന എണ്ണമറ്റ സൗഹൃദങ്ങളുടെ ഓർമ്മപ്പെരുക്കങ്ങൾ ഈ വരാന്തയിലുണ്ട്. പറഞ്ഞുവരുന്നത്, സ്ക്കൂൾവരാന്ത എന്നത് വെറും വരാന്ത മാത്രമല്ലെന്നും നമ്മൾ നടന്നുതീർത്ത ജീവിതവുമാണെന്നാണ്. അത് നിർണ്ണയിക്കുന്ന സാംസ്കാരികവും രാഷ്ട്രീയവുമായ യുക്തി തിരിച്ചറിയപ്പെടാതെ പോകരുതെന്നാണ്. കാരണം, പുറാത്താക്കപ്പെടുന്ന ഒരു കുട്ടി ഇപ്പൊഴും ക്ലാസ്മുറിക്ക് പുറത്തുണ്ട്….ആ വരന്തയിലുണ്ട്.!!