ഹയ സോഫിയ
ഇസ്താംബൂൾ സന്ദർശനത്തിനിടയിൽ മൂന്നു പ്രാവശ്യം ഹയ സോഫിയയുടെ മുന്നിലെത്തിയെങ്കിലും ക്യൂവിന്റെ നീളം കാരണം മറ്റിടങ്ങളിലേക്ക് പോകുകയാണ് ഉണ്ടായത്. അങ്ങനെ നാലാമത്തെ പ്രാവശ്യം ഒരു സന്ധ്യ നേരത്ത് അവിടെ എത്തിയ ഞങ്ങളെ ഭാഗ്യം തുണച്ചു.
1500 വർഷങ്ങളായി ലോകത്തെ വിസ്മയിപ്പിച്ചു കൊണ്ടിരിക്കുന്ന ഈ ആരാധനാമന്ദിരത്തിന്റെ ഗ്രീക്ക് ഭാഷയിലെ പേരിന്റെ അര്ത്ഥം – ക്രിസ്തുവിന്റെ ജ്ഞാനം (HOLY WISDOM) എന്നാണ്. ഈ പതിനഞ്ചു നൂറ്റാണ്ടുകൾക്കിടയിൽ നടന്ന എല്ലാ റോമൻ രാജാക്കന്മാരുടെയും കിരീടധാരണം മുതൽ പ്രധാനവും അപ്രധാനവുമായ പല യുദ്ധങ്ങളുടെയും വിജയാഘോഷങ്ങൾ വരെ ഇവിടെയാണ് നടന്നത്. റോമൻ-കത്തോലിക്കാ സഭയും ഗ്രീക്ക് ഓർത്തഡോക്സ് സഭയും തമ്മിലുള്ള പലതരം എറ്റുമുട്ടലുകൾക്ക് വേദിയായിട്ടുള്ള ഇവിടം, കുരിശു യുദ്ധങ്ങളുടെ തയ്യാറെടുപ്പുകളുടെ ഒരു പ്രധാന കേന്ദ്രവുമായിരുന്നു. എഡി 204ലാണ് റോമാക്കാർ കോൺസ്റ്റാന്റിനോപ്പിൾ കീഴടക്കിയത്. പിൽക്കാലത്ത് മെഹമ്മദ് രണ്ടാമൻ ഈ നഗരം കീഴടക്കിയതോടെ ഇത് മുസ്ലീം പള്ളിയായി മാറി. ഓട്ടോമൻ ഭരണ കാലത്തെ സുൽത്താൻമാരെല്ലാവരും പ്രാർത്ഥനക്കായി എത്തുന്ന ഇടമായിരുന്നു ഇത്. കുടാതെ ഈ രാജകുടുംബത്തിലെ പലരെയും മറവു ചെയ്തിരിക്കുന്നത് ഇവിടെയാണ്. 916 കൊല്ലം കൃസ്ത്യൻ പള്ളിയായും 485 വർഷങ്ങൾ മുസ്ലിം പള്ളിയായും ഇത് ഉയോഗിക്കപ്പെട്ടു.
പ്രധാന വാതിലിന് വലതു ഭാഗത്തായി ഭിത്തിയിൽ പത്തൊൻപതാം നൂറ്റാണ്ടിൽ നടന്ന പുനരുദ്ധാരണത്തിന്റെ കാരണക്കാരനായിരുന്ന സുൽത്താൻ അബ്ദുൽ മജീദിന്റെ കയ്യൊപ്പിന്റെ മാതൃക കാണാം.
പള്ളിയുടെ അകത്തേക്ക് പ്രവേശിക്കാനുള്ള ഭീമാകാരമായ വാതിലുകൾ അപൂർവ്വം സന്ദർഭങ്ങളിൽ മാത്രമേ അടയ്ക്കാറുള്ളു. ചില ഭാഗങ്ങളിലെ മാർബിൾ തറയുടെ തേയ്മാനം കണ്ടാൽ ചരിത്രമറിയാത്ത ആളുകൾക്ക് പോലും ഇതിന്റെ പഴമ വെളിവാകും.
ആരെയും അത്ഭുതപ്പെടുത്തുന്ന നിർമ്മാണ ശൈലിയാണ് ഈ മന്ദിരത്തിന്റെ ഏറ്റവും പ്രധാന ആകർഷണം. മൂന്ന് പ്രാവശ്യം പുതുക്കിപ്പണിയിക്കപ്പെട്ടിട്ടുള്ള ഇത് നിർമ്മിച്ചത് കോൺസ്റ്റാന്റൈൻ ചക്രവർത്തിയായിരുന്നു. ഹയ സോഫിയയുടെ ആദിമരൂപം എഡി 325ൽ കോൺസ്റ്റന്റൈൻ ഒന്നാമൻ, വിഗ്രഹാരാധനക്കാരുടെ പുരാതന ക്ഷേത്രത്തിന്റെ(Pagan Temple) അടിത്തറയിൽ പണിയാൻ ഉത്തരവിട്ടുവത്രെ!. ഒരു ചെറിയ പള്ളിയാണ് ആദ്യം ഇവിടെ ഉണ്ടായിരുന്നത്. തടി കൊണ്ട് നിർമ്മിക്കപ്പെട്ട ഇതിന്റെ നിർമ്മാണം പൂർത്തീകരിച്ചത് അദ്ദേഹത്തിന്റെ മകനാണ്. അഞ്ചാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ആദ്യം ആഭ്യന്തര കലഹങ്ങൾക്കിടയിൽ ഇത് വീണ്ടും അഗ്നിക്കിരയായി. തിയഡോസിയസ് രണ്ടാമനാണ് ഇത് പുനർനിർമ്മിച്ചത്. പിന്നീട് ആറാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ജസ്റ്റീനിയൻ ചൂവർത്തിയുടെ കാലത്ത് നടന്ന ഒരു രഥോൽസവത്തിനിടയിലുണ്ടായ നികുതി വർദ്ധനവിനെതിരെയുള്ള പ്രതിഷേധവും ആഭ്യന്തര കലഹവും മൂലം ഈ മന്ദിരം പിന്നെയും അഗ്നിക്കിരയാക്കപ്പെട്ടു. ഇതുകൂടാതെ ഹയ ഐറീൻ, എന്ന പള്ളിയും, രാജകൊട്ടാരത്തിന്റെ ചില ഭാഗങ്ങളും ഇത്തരത്തിൽ നശിപ്പിക്കപ്പെട്ടു. ചക്രവർത്തിയെ സ്ഥാനഭ്രഷ്ടനാക്കുകയായിരുന്നു ഉദ്ദേശം. ഭരണവിരുദ്ധരുടെ അക്രമങ്ങളെ തടയാൻ അദ്ദേഹത്തിന് കഴിഞ്ഞില്ല. രാജ്യം ഉപേക്ഷിച്ചു പോകാൻ തയ്യാറെടുത്ത ചക്രവർത്തിയെ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സമർത്ഥയായ ഭാര്യ തിയഡോറ തടയുകയും സെനറ്റ് മീറ്റിംഗിൽ ശത്രുക്കളോട് പൊരുതി വിജയിക്കേണ്ടതിന്റെ ആവശ്യകതയെപ്പറ്റി സംസാരിച്ച് അംഗങ്ങളെ പ്രചോദിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു. പുനർവിചിന്തനത്തിന് ശേഷം കലാപകാരികളെ ജസ്റ്റീനിയൻ ചക്രവർത്തി തന്ത്രപൂർവം ചർച്ചക്കായി ഹിപ്പോഡ്രോമിലേക്ക് വിളിച്ചു. അവിടെ വച്ച് ഇവരിൽപ്പെട്ട 30000 പേരെ വധശിക്ഷക്ക് വിധേയരാക്കി. അങ്ങനെ കലാപം കെട്ടടങ്ങി.
എഡി 532ൽ നടന്ന ഈ സംഭവം ‘നിക (Nika) കലാപം’ എന്നാണറിയപ്പെടുന്നത്. 30000 മനുഷ്യരുടെ ചോര പുരണ്ട കൈകളുമായി വിജയസോപനത്തിലിരുന്ന ചക്രവർത്തി തന്റെ പ്രതിച്ഛായ മെച്ചപ്പെടുത്താൻ വേണ്ടിയാണ് ‘ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ പള്ളി’ നിർമ്മിക്കാൻ തീരുമാനിക്കുന്നത്. അന്തിമിയസ്, ഇസഡോറസ് എന്നീ രണ്ട് ആർക്കിടെക്റ്റ്കളെ ഇതിനായി അദ്ദേഹം കണ്ടെത്തി. ഇതിനാവശ്യമുള്ള വസ്തുക്കൾ സമ്രാജ്യത്തിന്റെ പല ഭാഗത്ത് നിന്നും എത്തിക്കുകയായിരുന്നു. കഴിയുന്നത്ര വേഗം ഇത് പൂർത്തിയാക്കാൻ അദ്ദേഹം ഇവരെ നിർബന്ധിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു. കോൺക്രീറ്റ് ഉണങ്ങാനുള്ള സമയം പോലും പലപ്പോഴും അദ്ദേഹം നൽകിയില്ല എന്ന് പറയപ്പെടുന്നു. അങ്ങനെ അഞ്ച് വർഷം കൊണ്ട് എ ഡി 537ൽ പണി പൂർത്തിയായി.
1453 ൽ 21 വയസു മാത്രം പ്രായമുള്ള മെഹമ്മദ് രണ്ടാമൻ കോൺസ്റ്റാന്റിനോപ്പിൾ കീഴടക്കുന്ന കാലം വരെ ഇത് ക്രിസ്ത്യൻ പളളിയായി തുടർന്നു. യുദ്ധവിജയത്തിന് ശേഷം അദ്ദേഹം ആദ്യം സന്ദർശിച്ച സ്ഥലമാണ് ഹയാ സോഫിയ. യുദ്ധം ഭയന്നോടിയ ധാരാളം പേർ ആ പള്ളിയിലുണ്ടായിരുന്നു. അവരെ അദ്ദേഹം സമാധാനിപ്പിക്കുകയും സുരക്ഷ വാഗ്ദാനം ചെയ്യുകയും ചെയ്തു. ഈ മഹാമന്ദിരത്തിന്റെ ഭംഗിയും പ്രൗഢിയും കണ്ട് അത്ഭുത പരതന്ത്രനായ സുൽത്താൻ അടുത്ത വെള്ളിയാഴ്ച ഇവിടെ ജുമാ (വെള്ളിയാഴ്ച ഉച്ചക്കുളള പ്രധാന പ്രാർത്ഥന) കൂടണമെന്ന് തീരുമാനിച്ചു. അതൊരു ചൊവ്വാഴ്ചയായിരുന്നു; തിരക്കിട്ടു ഇതിന് വേണ്ടിയുള്ള ഒരുക്കങ്ങൾ നടത്തി. ക്രിസ്തുമതത്തിന്റേതായി അവിടെ ഉണ്ടായിരുന്ന, എടുത്തുമാറ്റാൻ പറ്റുന്ന എല്ലാ വസ്തുക്കളും നീക്കിയ ശേഷം വളരെ ചെറിയ മാറ്റങ്ങൾ മാത്രമാണ് വരുത്തിയത്. ഗ്രീക്ക് ഉൾപ്പടെ 6-7 ഭാഷകൾ സംസാരിച്ചിരുന്ന സുൽത്താന് ഹയ സോഫിയ (Holy wisdom) എന്ന പേരിൻെറ അർത്ഥം, ക്രിസ്തുമതവുവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടതാണെന്ന് അറിയാമായിരുന്നങ്കിലും അദ്ദേഹം അത് അങ്ങനെ തന്നെ നിലനിർത്താൻ തീരുമാനിക്കുകയായിരുന്നു.
പള്ളിയിലെ ചിലവുകൾക്കായി അദ്ദേഹം ചില തീരുമാനങ്ങൾ കൈകൊണ്ടു. വാണിജ്യാവശ്യങ്ങൾക്കായുള്ള മൂന്നു മന്ദിരങ്ങൾ അദ്ദേഹം അതിനടുത്ത് സ്ഥാപിച്ചു. ഇവിടമാണ് പിൽക്കാലത്ത് ഗ്രാൻഡ് ബസാർ എന്ന അക്കാലത്തെ ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ കച്ചവടകേന്ദ്രമായി വികസിച്ചത്. പള്ളിയോടൊപ്പം പിൽക്കാലത്ത് ഒരു മതപാഠശാല, അനാഥാലയം, പാവങ്ങൾക്ക് ഭക്ഷണം നൽകുന്ന ഒരിടം, ലൈബ്രറി, നമസ്കാരസമയം കണക്കു കൂട്ടുന്നതിനായുള്ള ഓഫീസ് എന്നിവയും കൂട്ടിച്ചേർക്കുകയുണ്ടായി. പുസ്തകങ്ങളിലും വായനയിലും തല്പരനായിരുന്ന സുൽത്താൻ മെഹ്മൂദ് ഒന്നാമന്റെ കാലത്താണ് ഇവിടെ ലൈബ്രറി നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടത്. ഇവിടെയുണ്ടായിരുന്ന പുസ്തകങ്ങളെല്ലാം പിൽക്കാലത്ത് ഇസ്താൻബൂളിലെ സുലൈമാനീയ ലൈബ്രറിയിലേക്ക് മാറ്റപ്പെട്ടു.
വൈദ്യുതിയുടെ കാലത്തിന് മുൻപ് ഒലിവ് എണ്ണ ഒഴിച്ച് ആയിരുന്നു ഇതിനകത്തെ വിളക്കുകൾ കത്തിച്ചിരുന്നത്. ഓട്ടോമൻ രാജാക്കന്മാരുടെ ഭരണകാലത്ത് നൂറിൽപ്പരം ജോലിക്കാർ ഈ വിളക്കുകളുടെ പരിപാലത്തിനായി മാത്രം ഇവിടെ ജോലി ചെയ്തിരുന്നു. ഇന്ന് കാണുന്ന വിളക്കുകൾ ടർക്കിഷ് ഭരണത്തിൽത്തന്നെ പിന്നീട് നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടവയാണ്. മച്ചിൽ നിന്നു തൂങ്ങിക്കിടക്കുന്ന രൂപത്തിൽ വൃത്താകൃതിയിലുള്ള ലോഹ ഫ്രെയിമുകളിൽ ബൾബുകൾ ഉറപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. ഇത് മൂലം ഇവ പ്രകാശവളയങ്ങൾ ആയാണ് കാണപ്പെടുന്നത്. ഇത് വിളക്കുകൾക്ക് പ്രത്യേക ചാരുത നൽകുന്നു. നിത്യേനയുള്ള അഞ്ചു നേരത്തെ പ്രാർത്ഥനകൾക്ക് നേതൃത്വം നൽകാനായി 15 ദർഹവും, വെള്ളിയാഴ്ച നമസ്കാരത്തിന് നേതൃത്വം നൽകുന്നതിനായി 15 ദർഹവും പുരോഹിതന് അനുവദിച്ചിരുന്നതായി അവിടെ പ്രദർശിപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ചില രേഖകളിൽ കണ്ടു. മുകൾത്തട്ടിനടുത്ത് വൃത്താകാരത്തിൽ ഉള്ള വലിയ എട്ട് കാലിഗ്രാഫി ഫലകങ്ങൾ നൂറ്റാണ്ടുകൾ കഴിഞ്ഞിട്ടും ഇന്നും ആ കലയുടെ ഏറ്റവും മനോഹരമായ മാതൃകകളായി തുടരുന്നു. മുസ്തഫ യസിദ് എഫണ്ടി എന്ന കാലിഗ്രാഫറാണ് ഈ സൃഷ്ടികൾ പൂർത്തീകരിച്ചത്.
പല കാലങ്ങളിലായി ഇവിടെ ചെറിയ പുനരുദ്ധാരണ ജോലികൾ നടന്നിരുന്നുവെങ്കിലും ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ടത് പത്തൊൻപതാം നൂറ്റാണ്ടിൽ സുൽത്താൻ അബ്ദുൽ മജീദിന്റെ നേതൃത്വത്തിൽ നടന്നതാണ്. പ്രസിദ്ധരായ രണ്ടു സ്വിസ് ആർക്കിടെക്ടുകളെയാണ് ഇദ്ദേഹം ഇതിന് വേണ്ടി തിരഞ്ഞെടുത്തത്. ഫോസാട്ടി സഹോദരൻന്മാർ തങ്ങളെ ഏൽപ്പിച്ച ജോലി എറ്റവും നന്നായി നിർവ്വഹിച്ചു. അവസാനം അവരുടെ സമ്മാനമായി പണി കഴിഞ്ഞ ബാക്കിയുള്ള മൊസൈക്കിന്റെ ചെറുകഷണങ്ങൾ കൊണ്ട് സുൽത്താന്റെ ഒപ്പിന്റെ ചിത്രമുള്ള ഒരു ഫലകം നിർമ്മിച്ചു. പ്രധാന വാതിലിന് അടുത്തുള്ള ഭിത്തിയിൽ ഇത് കാണാൻ കഴിഞ്ഞു.
പള്ളിയുടെ ഉള്ളിൽ നല്ല തിരക്കായിരുന്നു. എല്ലാവരും തല മറയ്ക്കണമെന്ന് നിർബന്ധമുണ്ട്. ഞങ്ങളും ഷാൾ കൊണ്ട് തല മറച്ച് അകത്തേക്ക് കയറി. എല്ലാവരും ഫോട്ടോയും വീഡിയോയും സെൽഫികളും എടുക്കുന്ന തിരക്കിലാണ്. പള്ളിയുടെ മുൻഭാഗത്ത് കുറേപ്പേർ നമസ്കാരത്തിൽ പങ്കെടുക്കുന്നുണ്ട്.
1935ൽ മുസ്തഫ കമാൽ പാഷയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ തുർക്കി റിപ്പബ്ലിക്കായി മാറിയതിനെ തുടർന്ന് ഇത് ഒരു മ്യൂസിയമായി പ്രഖ്യാപിക്കപ്പെട്ടു. രണ്ടാം ലോക മഹായുദ്ധകാലത്ത്, പള്ളിയുടെ മിനാരങ്ങളിൽ യന്ത്രത്തോക്കുകൾ സ്ഥാപിച്ചിരുന്നു. 85 വർഷങ്ങൾക്ക് ശേഷം 2020ൽ കോടതി ഉത്തരവ് അനുസരിച്ച് വീണ്ടും മുസ്ലിം പള്ളിയായി മാറി. അതിന് ശേഷവും പ്രാർത്ഥനയ്ക്ക് എത്തുന്നവരെയും ടൂറിസ്റ്റുകളെയും അവിടം ഒരു പോലെ സ്വീകരിക്കുന്നു. സ്ത്രീകൾ തലമറയ്ക്കുകയും എല്ലാവരും ചെരിപ്പ് ഒഴിവാക്കുകയും ചെയ്യണമെന്ന് മാത്രം. പ്രാർത്ഥനാസമയത്ത് അതിനു വേണ്ടിയുള്ള പ്രത്യേക ഭാഗത്ത് ആവശ്യമുള്ളവർക്ക് നമസ്കരിക്കാം. ഞങ്ങളുടെ സന്ദർശനകാലത്ത് ടൂറിസ്റ്റുകൾക്ക് പ്രവേശന ഫീസ് ഇല്ല. പക്ഷെ 2024 മുതൽ 25 യൂറോ പ്രവേശന ഫീസ് ഈടാക്കിത്തുടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്.
കാഴ്ചകളിൽ ഏറ്റവും പ്രധാനം ഇതിൻറെ കുംഭഗോപുരം ആണ്. 55 മീറ്ററുകളോളം ഉയരമുള്ള ഡോമിന്റെ വ്യാസം 32 മീറ്ററാണ്. നിർമ്മാണം പൂർത്തിയായി 20 കൊല്ലങ്ങൾക്ക് ശേഷം ഒരു ഭൂമി കുലുക്കത്തിനിടയിൽ ഈ ഡോം തകർന്നു പോയി. പുനർനിർമ്മിക്കപ്പെട്ടപ്പോൾ ഡോമിന്റെ ഉയരം 60 മീറ്റർ ആയി ഉയർത്തി. പിൽക്കാലത്തുണ്ടായ പുനർനിർമാണ പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ കാലത്ത് താങ്ങുകൾ (butress) നിർമ്മിച്ച് ഇവ, കുറേക്കൂടി ബലപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. പ്രധാന കുംഭഗോപുരത്തിന്റെ ഇരുവശത്തുമായി രണ്ടു ചെറിയ കുംഭഗോപുരങ്ങൾ കൂടി ചേർന്നാണ് ദീർഘ ചതുരാകൃതിയിലുള്ള പള്ളിയുടെ മച്ച് പൂർണ്ണമാകുന്നത്. 17 നിലകളുള്ള ഒരു കെട്ടിടത്തിന്റെ ഉയരത്തിന് തുല്യമാണ് ഹയ സോഫിയയുടെ ഉയരം. നമസ്കാരം നടക്കുന്ന ഭാഗത്തെ ചില ചുവർ ചിത്രങ്ങൾ അഭംഗി ഉണ്ടാകാത്ത വിധം വെളുത്ത തുണി കൊണ്ട് മറച്ചിട്ടുണ്ട്.
മന്ദിരത്തിനകത്തെ കാഴ്ച്ചകൾ ഏതൊരാളുടെയും കണ്ണും മനസ്സും നിറക്കുന്നത് മൂലം തറയുടെ ഭംഗിയും നിർമ്മാണ വൈദഗ്ധ്യവും അധികം ശ്രദ്ധിക്കപ്പെടാറില്ല. പരസ്പരം പൂരകമായ വിധത്തിലുള്ള ഡിസൈനുകൾ പതിച്ച വളരെ വലിയ മാർബിൾ പാളികൾ കൊണ്ടാണ് തറ പൊതിഞ്ഞിരിക്കുന്നത്. ബൈസന്റിൻ രാജാക്കന്മാരുടെ കിരീടധാരണം നടക്കുന്ന ഇടം പ്രത്യേക നിറത്തിലുള്ള ടൈലുകൾ കൊണ്ട് അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നു. ‘ഒംഫാലിയോൺ’ എന്നാണ് ഈ ഭാഗത്തിന് പേര്. കുംഭഗോപുരങ്ങളെ താങ്ങി നിർത്തുന്ന അസാധാരണ വലിപ്പത്തിലുള്ള 107 തൂണുകൾ ഉള്ളതിൽ 40 എണ്ണം താഴത്തെ നിലയിലും ബാക്കിയുള്ള 67 എണ്ണം മുകളിലുമാണ്. ഈ തൂണുകളുടെ മുകളിലും താഴെയും വളരെ സൂക്ഷ്മമായ കൊത്തുപണികൊണ്ട് അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നു. രാജ കുടുംബത്തിലുള്ളവർക്ക് പ്രാർത്ഥിക്കാനായി ഒരു പ്രത്യേക പവിലിയൻ നിമ്മിച്ചിട്ടുണ്ട്. ബാൽക്കണി പ്രധാനമായും സ്ത്രീകൾക്ക് വേണ്ടിയുള്ളതാണ്. ബൈസെൻ്റൈൻ ഭരണകാലത്ത് ചക്രവർത്തിനിയ്ക്കായുള്ള പ്രത്യേക ഇരിപ്പിടത്തിന്റെ സ്ഥാനം അടയാളപ്പെടുത്തിയത് ഇപ്പോഴും കാണാം.
624 വർഷം ഭരണത്തിലിരുന്ന ഓട്ടോമൻ സുൽത്താന്മാർ വിദ്യാസമ്പന്നരും പല ഭാഷകൾ സംസാരിക്കുന്നവരും ആയിരുന്നു. എഴുത്തുകാർ, കവികൾ ചിത്രകാരന്മാർ, കാലിഗ്രാഫി ആർട്ടിസ്റ്റുകൾ, കായിക വിനോദ വിദഗ്ദ്ധന്മാർ എന്നിങ്ങനെ പലരും ഇവരിൽ ഉണ്ടായിരുന്നു. ഇവരുടെ കാലിഗ്രാഫി രചനകൾ ഹാളിന്റെ ഒരു ഭാഗത്ത് പ്രദർശിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്.
പഴയ കാലത്ത് ചക്രവർത്തിമാർക്ക് വേണ്ടി മാത്രമായി ഉള്ള പ്രവേശന (imperial vestibule) വഴിയിലെ ഗേറ്റിന് മുകളിൽ മൊസൈക് ടൈലുകൾ കൊണ്ട് നിർമ്മിച്ച ഉണ്ണിയേശുവിന്റെയും അമ്മയുടെയും ചിത്രം കാണാം. ഇവരുടെ പുറകിൽ ഇരുവശത്തുമായി ബൈസാൻ്റെൻ ചക്രവർത്തിമാരായ കോൺസ്റ്റാൻ്റെനും ജസ്റ്റിനിയനും നിൽക്കുന്നു. മൊസൈക് ആർട്ടിൽ പെയിന്റ് ഉപയോഗിക്കുന്നില്ല, നിറമുള്ള കല്ലുകളുടെ ചെറിയ സമചതുരക്കഷണങ്ങൾ (tassarae) ഉപയോഗിച്ചാണ് ചിത്രരചന നടത്തിയിരുന്നത്. ഇത്തരം ഗ്ലാസ് കഷണങ്ങളിൽ സ്വർണപാളികൾ പൊതിഞ്ഞാണ് സ്വർണ നിറം ഉണ്ടാക്കിയെടുക്കുന്നത്. ഇവ ആവശ്യമുള്ള രീതിയിൽ പശിമയുള്ള സീമന്റ് കൊണ്ട് ഒട്ടിച്ചാണ് ചിത്രങ്ങൾ നിർമ്മിച്ചെടുക്കുന്നത്. തറയും ഭിത്തിയും മാർബിൾ കൊണ്ടും മച്ച് മൊസെയ്ക്ക് കൊണ്ടുമാണ് അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നത്. ബൈസാന്റിൻ ഭരണ കാലത്തെ ചക്രവർത്തിമാർ തങ്ങളുടെ ഭാര്യമാരോടൊപ്പം പള്ളിക്ക് വേണ്ടി പണം ദാനം ചെയ്യുന്നതായി ചിത്രീകരിക്കുന്ന മൊസെയ്ക്ക് ചിത്രങ്ങൾ ഇവിടെ കാണാം. വിശ്വസികളെ കൂടുതൽ ദാനധർമ്മങ്ങൾക്കായി പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയായിരുന്നു ഇതിന്റെ ഉദ്ദേശം.
ഗ്രീക്ക് ഓർത്തഡോൿസ് വിശ്വാസികൾ കുരിശിൽ വേദനിക്കുന്ന രൂപത്തിൽ ക്രിസ്തുവിനെ കാണുന്നതിനേക്കാൾ ഒരു ചക്രവർത്തിയുടെ രൂപത്തിൽ കാണാനാണ് ഇഷ്ടപ്പെടുന്നത്. ഇതിനാൽ ഇവിടെയുള്ള ചിത്രത്തിൽ അദ്ദേഹം സിംഹാസനാരൂഢനായ ചക്രവർത്തിയായാണ് കാണപ്പെടുന്നത്. പളളിയുടെ പ്രധാനഹാളിലേക്ക് കടക്കാനുള്ള വാതിലിനു മുകളിൽ മറിയത്തിനും ഗബ്രിയേൽ മാലാഖക്കും സമീപം സിംഹാസനാസ്ഥനായ ജീസസിനെ കാണാം. ഏറ്റവും താഴെ വലതുഭാഗത്തായി മുട്ടിൽ നമസ്കരിച്ചു കൊണ്ട് ഒരു പുരുഷന്റെ രൂപം കാണാം; ഇത് പത്താം നൂറ്റാണ്ടിലെ ലിയോ ആറാമൻ എന്ന ബൈസാന്റൈൻ ചക്രവർത്തിയാണ്. കിരീടാവകാശിയായി ഒരു മകനെ ലഭിക്കാനായി ഇദ്ദേഹത്തിന് നാല് പ്രാവശ്യം വിവാഹിതനാകേണ്ടി വന്നു. ഒടുവിൽ ഉണ്ടായ മകനെ ജ്ഞാനസ്നാനം ചെയ്യാനായി പുരോഹിതന്മാർ വിസമ്മതിച്ചതിനെ തുടർന്ന് അദ്ദേഹം വലിയ ഒരു തുക പള്ളിക്കായി നൽകി പ്രശ്നം ഒതുക്കി തീർക്കുകയായിരുന്നു. ഇദ്ദേഹം ക്രിസ്തുവിനോട് മാപ്പ് അപേക്ഷിക്കുന്നതാണ് ചിത്രത്തിൽ.
പള്ളിയുടെ അന്തർഭാഗത്ത് പ്രധാന പ്രവേശനദ്വാരത്തിന്റെ ഇരുവശങ്ങളിലും മാർബിൾ കൊണ്ട് നിർമ്മിച്ച രണ്ടു വലിയ കുടങ്ങൾ കാണാം. ഇവ ഹെലിനിസ്റ്റിക് കാലത്ത് (ബിസി 300-200), നില നിന്നിരുന്ന പെർഗമോൺ എന്ന രാജ്യത്തു നിന്ന് കണ്ടെടുത്തതാണ്. ഇപ്പോൾ ആധുനിക തുർക്കിയുടെ ഭാഗമാണ് പെർഗമോൺ. പക്ഷെ എഡി പതിനാറാം നൂററാണ്ടിൽ മാത്രമാണ് ഇത് കണ്ടെടുക്കപ്പെട്ടത്. ഇസ്താൻബുളിൽ കൊണ്ട് വന്ന ശേഷം ഇത് ഹയ സോഫിയയിൽ സ്ഥാപിക്കാൻ തീരുമാനിക്കുകയായിരുന്നു. വിശേഷ ദിവസങ്ങളിൽ ഇതിൽ സർബത്ത് നിറച്ച് വിതരണം ചെയ്യുന്ന പതിവ് നില നിന്നിരുന്നു.
ബിസാൻ്റെൻ രാജാവായിരുന്ന ജോൺ കൊംനെനോസിന്റെ ഭാര്യ പിറോഷ്ക അഥവാ ഐറിൻ എന്ന ഹങ്കേറിയൻ രാജകുമാരിയുടെ, ശവശരീരം അടക്കം ചെയ്ത സാക്രോഫാഗസ് ഇവിടെ ഒരിടത്തു കാണാം. ഇതിനടുത്തു തന്നെയുള്ള മറ്റൊരു പള്ളിയിൽ നിന്നും ഭർത്താവിന്റെ നിർദ്ദേശമനുസരിച്ച് ഇവിടെ കൊണ്ട് വന്നു സ്ഥാപിച്ചതാണിത്.
സുൽത്താൻ സുലൈമാന്റെ ഭരണകാലത്ത് പ്രസിദ്ധ ശില്പിയായ മിമാർ സിനാൻ ആണ് ഇതിൻറെ അറ്റാകുറ്റപ്പണികളും മറ്റും നടത്തിയിരുന്നത്. അദ്ദേഹം ഇതിൻറെ നിർമ്മാണത്തെ വിശദമായി പരിശോധിക്കുകയും പഠിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിൻറെ ഏറ്റവും പ്രധാന നിർമ്മിതികളിൽ ഒന്നായ സുലൈമാനിയ മോസ്ക് ഹയ സോഫിയയിൽ നിന്നും പ്രചോദനം ഉൾക്കൊണ്ടതാണെന്ന് അത് കാണുന്ന ആർക്കും സംശയമുണ്ടാകില്ല.
ഹയ സോഫിയയിൽ ജീവിച്ചിരുന്ന പൂച്ചയുടെ കഥ ഇവിടെയെത്തുന്ന അതിഥികൾ കേൾക്കാതിരിക്കില്ല. ഗ്ളീ എന്ന് പേരുള്ള ഈ മാർജ്ജാരനെ അമേരിക്ക പ്രസിഡണ്ട് ബരാക്ക് ഒബാമ ഇവിടം സന്ദർശിച്ചപ്പോൾ താലോലിച്ചത് വലിയ വാർത്തയായിരുന്നു. ഇവിടെത്തന്നെ ജനിക്കുകയും മരിക്കുകയും ചെയ്ത ഈ പൂച്ചക്കായി വിക്കിപീഡിയ പോലും ഒരു പേജ് മാറ്റി വച്ചിട്ടുണ്ട്.
അഭയാർഥികൾ ആണോ അതോ യാചന തൊഴിലാക്കിയവരാണോ എന്നറിയില്ല ധാരാളം സ്ത്രീകളും കുട്ടികളും ഇവിടെ യാചന നടത്തുന്നതായി കണ്ടു. പകൽ സമയങ്ങളിൽ ടൂറിസ്റ്റുകൾ അധികമുള്ള ഇടങ്ങളിൽ എപ്പോഴും പോലീസ് ഉണ്ടാകും. പക്ഷേ സന്ധ്യ കഴിഞ്ഞാൽ തെരുവുകളുടെ വെളിച്ചം കുറഞ്ഞ കോണുകളിൽ സ്ത്രീകളെ കാണാം. ചിലർ കൈക്കുഞ്ഞുങ്ങളുമായിട്ടാണ് നിൽപ്പ്.
രാത്രി ഒൻപതു മണിയോടെ ഹയ സോഫിയയിൽ നിന്ന് പു റത്തിറങ്ങിയപ്പോഴും തെരുവുകളിൽ നല്ല തിരക്കാണ്. ആദ്യം കിട്ടിയ ട്രാമിൽ കയറി ഞങ്ങൾ ഹോട്ടലിലേക്ക് മടങ്ങി.
കവര്: വിത്സണ് ശാരദ ആനന്ദ്