ഡോ. സലീമ ഹമീദ്

ടാക്സിം സ്ക്വയറും ഇസ്തിക് ലാൽ തെരുവും

ടാക്സിം സ്ക്വയറും ഇസ്തിക് ലാൽസ്ട്രീറ്റും ഗലാട്ടഗോപുരവും കാണാനാണ് ഇന്നത്തെ പരിപാടി. ട്രാം നമ്പർ 8ൽ കയറി ഫിൻഡിക്കി (Findikh) ലേക്ക് യാത്ര പുറപ്പെട്ടു. കാരക്കോയി എന്ന സ്റ്റോപ്പിലാണ് ഇറങ്ങേണ്ടത്.

ഗലാട്ടപാലത്തിലൂടെ ആയിരുന്നു യാത്ര. 1845 ൽ സുൽത്താനായിരുന്ന അബ്ദുൽ മജീദിന്റെ മാതാവിൻറെ നിർദ്ദേശം അനുസരിച്ചാണ് ഈ പാലം നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടത്. ഇതുമൂലം അക്കാലത്ത് മദേഴ്സ് ബ്രിഡ്ജ് എന്നാണ് ഇത് അറിയപ്പെട്ടത്. പിൽക്കാലത്ത് തീപിടുത്തം മൂലം നശിച്ചുപോയ ഇതിൻറെ സ്ഥാനത്ത് ഗലാട്ടപാലം എന്ന പേരിൽ പുതിയ ഒരെണ്ണം നിർമ്മിക്കുകയായിരുന്നു. ഗോൾഡൻ ഹോണിൻ്റെ ഇരുകരകളെയും ബന്ധിപ്പിച്ചു കൊണ്ട് ഒരു പാലം നിർമ്മിക്കണമെന്ന ആശയം ആദ്യം അവതരിപ്പിച്ചത് മഹാനായ ലിയോണാർഡോ ഡവിഞ്ചി ആയിരുന്നു. ഇദ്ദേഹം അന്നത്തെ ഓട്ടൊമൻ സുൽത്താന് ഇതിനെപ്പറ്റി എഴുതിയ കത്ത് ടോപ്പ് കാപ്പിയിലെ ആർക്കേവ്സിൽ നിന്ന് 1952ൽ കണ്ടെടുക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്.

പാലത്തിൻറെ ഇരുവശത്തുള്ള ഫുട്ട്പാത്തിൽ മുഴുവൻ മീൻപിടുത്തക്കാരാണ്. ആണും പെണ്ണും, കറുത്തതും വെളുത്തതും, ഷോർട്ട്സ് ഇട്ടതും പർദ്ദ ധരിച്ചവരും… അങ്ങനെ പലതരത്തിലുള്ള ആളുകൾ ഈ കൂട്ടത്തിലുണ്ട്. ബസ് സ്റ്റോപ്പിൽ ഇറങ്ങിയശേഷം ഒരു കിലോമീറ്റർ മുകളിലേക്ക് നടന്നാൽ ടാക്സിം സ്ക്വയറിൽ എത്തും എന്നാണ് ഗൂഗിൾമാപ്പ് പറയുന്നത്. അത്രയുംദൂരം കാഴ്‌ചകൾ കണ്ടു നടക്കാം എന്ന് കരുതി ഞങ്ങൾ നടക്കാൻ തുടങ്ങി. വളരെ കുത്തനെയുള്ള കയറ്റമാണ്. വളരെ ബുദ്ധിമുട്ടുള്ള ആ സാഹസം ഞങ്ങൾ എങ്ങനെയെങ്കിലും പൂർത്തീകരിച്ച് മുകളിൽ എത്തി എന്ന് പറഞ്ഞാൽ മതിയല്ലോ.

സ്ക്വയറിന്റെ ഒത്തനടുവിലായി റിപ്പബ്ലിക് സ്മാരകം കാണാം. ടർക്കിഷ് റിപ്പബ്ലിക്ക് സ്ഥാപിച്ചതിന്റെ അഞ്ചാം വാർഷികം ആഘോഷിക്കാനായി 1928ൽ നിർമ്മിച്ചതാണിത്. നിർമ്മാണത്തിന്റെ പാതിവഴിയിൽ ഗവൺമെന്റിന്റെ കയ്യിൽ പണം ഇല്ലാതായപ്പോൾ സാധാരണ ആളുകൾ നൽകിയ ചെറുതും വലുതുമായ സംഭാവനകൾ കൊണ്ടാണ് ഈ സ്മാരകം പൂർത്തിയാക്കിയത്. ഇറ്റാലിയൻ ശില്പിയായ പിയട്രോ കനോണിക്ക ആണ് ഇതിന്റെ ശില്പി. അത്താത്തുർക്കിന്റെ വ്യക്തിത്വത്തിലെ രണ്ടു വശങ്ങൾ ഇതിൽ ആലേഖനം ചെയ്തിട്ടുണ്ട്; ഒരു ഭാഗത്ത് പട്ടാള യൂണിഫോമിൽ തുർക്കിഷ് സ്വാതന്ത്ര്യസമരനേതാവായും, മറുഭാഗത്ത് സിവിലിയൻ വേഷത്തിൽ സാധാരണ ജനങ്ങളാൽ ചുറ്റപ്പെട്ട തുർക്കിഷ്പ്രസിഡന്റിന്റെ രൂപത്തിലും. ഇതിനു മുകളിൽ സ്വാതന്ത്ര്യത്തിനു മുമ്പുള്ള മൂടുപടമണിഞ്ഞ സ്ത്രീയുടെയും സ്വാതന്ത്ര്യാനന്തരമുള്ള ആധുനിക വനിതയുടെയും ചിത്രങ്ങൾ അടുത്തടുത്തായി ആലേഖനം ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. ഇതിൽ കാണിച്ചിരിക്കുന്ന സ്ത്രീകളിൽ ഒന്ന് സബീഹ ബെൻഗുട്ടാസ് ആണ്. തുർക്കിയുടെ അറിയപ്പെടുന്ന ആദ്യത്തെ വനിതാശില്പിയും തുർക്കിയിലെ ഫൈൻ ആർട്സ് കോളേജിലെ ആദ്യത്തെ വിദ്യാർഥിനിയുമാണ് ഇവർ. തുർക്കിയുടെ ചരിത്രത്തിൽ സ്ഥാനം പിടിച്ചിട്ടുള്ള ഇവർ ഈ സ്മാരകത്തിന്റെ നിർമ്മാണത്തിൽ പ്രധാന ശില്പിയോടൊപ്പം ജോലി ചെയ്തിരുന്നു.

ഇറ്റാലിയൻഭാഷയിൽ ടാക്സിം എന്ന വാക്കിൻറെ അർത്ഥം വിതരണം(Distribution) എന്നാണ്. ഒരു കാലത്ത് ഈ നഗരത്തിൻറെ ജലവിതരണ കേന്ദ്രം ഇവിടെ പ്രവർത്തിച്ചിരുന്നു. 1732 എന്ന് രേഖപ്പെടുത്തിയ ആ കെട്ടിടം സ്ക്വയറിന് സമീപത്ത് തന്നെ കാണാം. സ്മാരകത്തിന് പിറകിലായി ഒരു ഫൗണ്ടൻ ഉണ്ട്. അതിന്ചുറ്റുമുള്ള ഇരിപ്പിടങ്ങളിൽ ഇരുന്ന് ഞങ്ങൾ കുറച്ചുനേരം കാഴ്ചകൾ കണ്ടിരുന്നു.

അത്താത്തുർക്ക് കൾച്ചറൽസെൻറർ, സ്ക്വയറിന്റെ ഒരു വശത്താണ്. ഓപ്പറകളും തുർക്കിഷ് ക്ലാസിക്കൽസംഗീത പരിപാടികളും നടത്താനുള്ള ഒരു വേദിയായിട്ടാണ് ഇത് നിർമ്മിച്ചിരിക്കുന്നത്. സമകാലികതുർക്കിചിത്രകാരന്മാരുടെ രചനകൾ പ്രദർശിപ്പിക്കുന്ന റിപ്പബ്ലിക് ആർട്ട് ഗാലറി ഇതിനു സമീപമാണ്.

പ്രാവുകൾ കൂട്ടമായി വന്ന് സഞ്ചാരികളുടെ കയ്യിൽ നിന്നും വീഴുന്ന തീറ്റസാധനങ്ങളുടെ കഷണങ്ങൾ കൊത്തിപ്പെറുക്കി തിന്നു കൊണ്ടിരുന്നു. കുട്ടികളുടെ ഒരു കൂട്ടം അവരുടെ കയ്യിലുള്ള തീറ്റസാധനങ്ങളും മറ്റും എറിഞ്ഞു കൊടുത്ത് ആകർഷിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. സ്ക്വയറിന്റെ അരികിൽ തന്നെ ഒരു വലിയ പള്ളിയുണ്ട്. ഞങ്ങൾ അവിടെ എത്തി കുറച്ചു കഴിയുമ്പോഴേക്കും ഉച്ചയ്ക്കുള്ള നമസ്കാരത്തിനുള്ള ബാങ്ക് കൊടുത്തു. ധാരാളം ആളുകൾ നമസ്കാരത്തിനായി പള്ളിയിലേക്ക് കയറി പോകുന്നത് കണ്ടു.

അവിടവിടെ കുറെ പഴയ ഒലിവ് വൃക്ഷങ്ങൾ കണ്ടു. 500 മുതൽ 1000 കൊല്ലം വരെ ഇവ ജീവിക്കുമത്രേ! ഈ മരങ്ങൾക്ക് സംസാരിക്കാൻ സാധിക്കുമായിരുന്നെങ്കിൽ അവ എന്തെല്ലാം കഥകൾ പറയുമായിരുന്നു എന്ന് ഓർത്തു.

കബട്ടാസ് എന്ന ട്രാം സ്റ്റോപ്പിൽ ഇറങ്ങിയാൽ അവിടെ നിന്ന് ഈ സ്ട്രീറ്റിലേക്ക് പോകുന്ന ഫ്യൂണിക്കുലറിൽ കയറാൻ പറ്റും. ചെറിയ ട്രാം പോലെ ഇലട്രിക് കമ്പികളിൽ സഞ്ചരിക്കുന്ന വാഹനമാണിത്. ഓരോ എട്ടുമിനിറ്റു കൂടുമ്പോഴും ഇത് ടാക്സിം സ്ക്വയറിൽ നിന്ന് പുറപ്പെട്ട് ടണൽ സ്റ്റേഷൻ വരെ പോയിയും വന്നുമിരിക്കും.എന്തായാലും ഞങ്ങൾ നടന്നു കാഴ്ചകൾ കാണാം എന്നാണ് തീരുമാനിച്ചത്.

ഇസ്തിക് ലാൽതെരുവ്

മറ്റെവിടെയും പോലെ വിനോദസഞ്ചാരികൾക്കും കൂടിയുള്ള സ്ഥലം ആയതുകൊണ്ട് ഭക്ഷണസാധനങ്ങൾ, കൗതുകവസ്തുക്കൾ എന്നിവ വിൽക്കുന്ന ധാരാളം കടകളാണ് തെരുവിന്റെ ഇരുവശവും. കഫെകൾ, റസ്റ്റോറന്റുകൾ, പബ്ബുകൾ, പുസ്തകക്കടകൾ, സംഗീതോപകരണങ്ങളും ഡിസ്കുകളും വിൽക്കുന്ന കടകൾ, ആർട്ട് ഗാലറികൾ, സിനിമതിയേറ്ററുകൾ എന്നിവയും ഇവിടെ കാണാം. ആധുനികകാലത്തെ തുർക്കികളുടെ ജീവിതത്തിൻറെ നേർചിത്രം ഇവിടെനിന്ന് ലഭിക്കും.

ഫ്രഷ് ആയി പിഴിഞ്ഞെടുത്ത ഓറഞ്ച് ജ്യൂസ്, ഡോണർ കബാബ്, തുർക്കികളുടെ ഏറ്റവും പ്രിയപ്പെട്ട സ്നാക്ക് ആയ സിമിറ്റ് വിൽക്കുന്ന കടകൾ എന്നിവ അവിടവിടെ കാണാം. സാധാരണ റൊട്ടിയേക്കാൾ ഉറപ്പുള്ള,വൃത്തത്തിലുള്ള ഒരു ബ്രഡ് ആണ് സിമിറ്റ്. യീസ്റ്റ് ചേർത്ത് കുഴച്ച മാവിൽ എള്ള് വിതറിയാണ് ഇത് ബേക്ക് ചെയ്യുന്നത്. രണ്ട് ലീറയ്ക്ക് ലഭിക്കുന്നതും ഏതുനേരവും കഴിക്കാൻ പറ്റുന്നതുമായ ഈ സ്നാക്ക് തുർക്കിയിൽ എവിടെയും ലഭ്യമാണ്.

കോഫി ഇല്ലാതെ ജീവിതമില്ല എന്ന മട്ടിലാണ് ഇന്നാട്ടുകാരുടെ കാപ്പിപ്രേമം! ഇതു മുതലെടുക്കാനായി ഓസ്ട്രേലിയയുടെ ഗ്ലോറിയ ജീൻ, സിയാറ്റിലിലെ ഗ്രീൻ മെർമെയ്ഡ്, യുകെയിലെ കഫെ നീറോ, തുർക്കികളുടെ തന്നെ കഹ് വാ ദുന്യസി എന്നീ കോഫീഷോപ്പുകൾ തെരുവിൻറെ ആദ്യഭാഗത്ത് തന്നെ സ്ഥാനം പിടിച്ചിട്ടുണ്ട്.

റോഡിന്റെ വലതുഭാഗത്തുള്ള ഫ്രഞ്ച് കോൺസുലേറ്റിന്റെ മുന്നിൽ കുറെ ആളുകൾ ക്യൂ നിൽക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു റഷ്യ, നെതർലാന്റ്സ്, ഗ്രീസ്, സ്പെയിൻ, സ്വിറ്റ്സർലന്റ് തുടങ്ങിയ ധാരാളം കൗൺസുലേറ്റുകൾ ഈ തെരുവിൽ കണ്ടു.

1870ൽ ഉണ്ടായ തീപിടുത്തത്തിനു ശേഷം ഓട്ടോമൻ സുൽത്താൻ ഈ ഭാഗം മുഴുവൻ പുതുക്കി പണിയാൻ തീരുമാനിച്ചതിനെ തുടർന്നാണ് ആർട്ട് നൂവോ ശൈലിയിൽ ഉള്ള ഈ തെരുവിന്റെ നിർമ്മാണം നടന്നത്. ഈ തെരുവിന്റെ ഓരം ചേർന്ന് ഒഴുകിപ്പോകുന്ന ജനപ്രവാഹത്തെ നോക്കിക്കാണുന്നത് വളരെ കൗതുകകരമാണ്. വിദേശികളായ വിനോദസഞ്ചാരികളെ കൂടാതെ ധാരാളം നാട്ടുകാരെയും കൂട്ടത്തിൽ കാണാം. ജനത്തിരക്ക് മൂലം പലപ്പോഴും ഫൂണികുലേറിന് മുന്നോട്ട് സഞ്ചരിക്കാൻ പറ്റാത്ത അവസ്ഥ ഉണ്ടാകുന്നത് കണ്ടു. ഇതല്ലാതെ മറ്റു വാഹനങ്ങളൊന്നുംഇവിടെ അനുവദനീയമല്ല. തെരുവ് മുഴുവൻ കാൽനടയാത്രക്കാർക്കായി വിട്ടുകൊടുത്തിരിക്കുകയാണ്.

ടാക്സിം സ്‌ക്വയറിലെ ബൊഹീമിയൻ ശൈലിയിൽ ഉള്ള ക്ലബ്ബുകളിൽ പാവപ്പെട്ടവർ മുതൽ ശതകോടീശ്വരന്മാർ വരെ എത്താറുണ്ട്, ബോസ്‌ഫോറസിന്റെ കരയിലുള്ള നൈറ്റ് ക്ലബ്ബുളിൽ പലതും വളരെ ചെലവുകൂടിയതാണ്.അത് മിക്കവാറും ധനികരുടേത് മാത്രമാണെന്ന് പറയാം.

പ്രസിദ്ധ ഫുഡ് ബ്ലോഗർ ആയ ബുറാക്കിന്റെ (Czn Burak) ഫിഷ് റസ്റ്റോറൻറ് വഴിയിൽ കണ്ടു. അതിന്റെ ഭിത്തികൾ മുഴുവൻ റസ്റ്റോറൻറ് സന്ദർശിച്ച സെലിബ്രിറ്റികളുടെയും സന്ദർശകരുടെയും ചിത്രങ്ങൾ കൊണ്ട് നിറച്ചിരിക്കുകയാണ്.

‘mado’ എന്നത് ഒരു പ്രസിദ്ധമായ ടർക്കിഷ് ഐസ്ക്രീമിന്റെ പേരാണ്. ആട്ടിൻപാലും കാട്ടിൽവളരുന്ന ടൂലിപ്പുകളുടെ കിഴങ്ങിന്റെ പൊടിയും ചേർത്താണിത് നിർമ്മിക്കുന്നത്. സാധാരണ ഐസ്ക്രീമിനെക്കാൾ കുറച്ചുകൂടി കട്ടിയും വഴുവഴുപ്പും ഉണ്ടാവും.

ഫ്ലവർ പാസ്സേജ് (passage flower)

ഫ്ലവർ പാസേജ് എന്ന പേരുള്ള കെട്ടിടത്തിന്റെ ആദിമരൂപം നിയോബറോക്ക് സ്റ്റൈലിൽ 1870ൽ നിർമ്മിച്ചതാണ്. മൂന്നു നിലയുള്ള കെട്ടിടത്തിന്റെ ഏറ്റവും താഴത്തെ നിലയിൽ അകത്തേക്കുള്ള വഴിയും അതിന് ഇരുവശവും പുഷ്പങ്ങൾ വിൽക്കുന്ന കടകളുമാണ്. മുകളിലത്തെ നിലയിലാണ് താമസത്തിനുള്ള മുറികൾ. 1941ൽ പബ്ബുകളും മദ്യം വിളമ്പുന്ന ഭക്ഷണ സ്ഥലങ്ങളും ഇവിടെ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടു തുടങ്ങി. എഴുത്തുകാർ,പത്രലേഖകർ, വിദ്യാർത്ഥികൾ, ബുദ്ധിജീവികൾ എന്നിവർ ഒത്തുകൂടുന്ന ഇടമായി ഇത് പേരെടുത്തു.

1978ൽ അറ്റകുറ്റപ്പണികളുടെ അഭാവത്തിൽ ഈ മന്ദിരം തകർന്നുവീണു. ഒരു ദശാബ്ദക്കാലത്തോളം അത് അങ്ങനെ തന്നെ തുടർന്നെങ്കിലും പിൽക്കാലത്ത് ഇത് പുനർജനിക്കുകയായിരുന്നു. ഇന്ന് കാണുന്ന ഫ്ലവർ പാസ്സേജ് അങ്ങനെ പുനർനിർമ്മിച്ചതാണ്. ഒരിടത്ത് ഫിലിംഷൂട്ടിംഗ് നടക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ഇവിടെ ഇത് പതിവായതു കൊണ്ട് അധികം തിരക്ക് കണ്ടില്ല.

വഴിവക്കിൽ ഇടതുഭാഗത്തായി ചിത്രപ്പണികളോട് കൂടിയ ഉയരത്തിലുള്ള ഒരു ഇരുമ്പ് ഗേറ്റ് കാണാം. ഇതാണ് ഗലാട്ട സരായി ഹൈസ്കൂൾ. 1870ൽ സ്ഥാപിച്ച ഈ റോയൽ സ്കൂൾ പുതിയകാലത്തിന് ആവശ്യമായ വ്യക്തിത്വവികാസം നൽകുന്ന പാശ്ചാത്യരീതിയിലുള്ള വിദ്യാഭ്യാസം നൽകുകയെന്ന ഉദ്ദേശത്തോടെയാണ് സ്ഥാപിക്കപ്പെട്ടത്. ഈ നാടിന്റെ പൊതു ഭരണത്തിന് ആവശ്യമായ ഗവൺമെൻറ് ജോലിക്കാരെയും ഓഫീസർമാരെയും നിർമ്മിച്ചെടുക്കുകയായിരുന്നു ഇതിന്റെ ഉദ്ദേശം. ടർക്കിഷിലും ഫ്രഞ്ചിലും ആയിരുന്നു അന്ന് ക്ലാസുകൾ. മതേതരത്വം മുറുകെ പിടിച്ച ഫ്രഞ്ചുകാരനായ ഒരു പ്രിൻസിപ്പൽ ആയിരുന്നു വളരെ കാലം ഇവിടെ ഉണ്ടായിരുന്നത്. എന്നാൽ മുസ്ലിങ്ങളിലും ക്രിസ്ത്യാനികളിലും ഉള്ള മൗലികവാദികളായ മതമേലധ്യക്ഷന്മാർക്ക് ഇത് അപ്രിയകരമായി മാറി.

പിൽക്കാലത്ത് ഓട്ടോമൻ എംപയറിന്റെ ശക്തി ക്ഷയിച്ചതോടുകൂടി സ്കൂളിലെ വിദ്യാഭ്യാസത്തിൻറെ നിലവാരവും ഇടിഞ്ഞു. ഇവിടെ പഠിപ്പിച്ചിരുന്ന അധ്യാപകരിൽ പലരെയും ഒന്നാം ലോക മഹായുദ്ധകാലത്ത് തുർക്കിക്ക് വേണ്ടി പൊരുതാനായി പറഞ്ഞയച്ചു. അവരിൽ ഭൂരിഭാഗം പേരും മടങ്ങിയെത്തിയില്ല. എന്നാൽ ടർക്കി റിപ്പബ്ലിക് ആയതിനുശേഷം ഇതിൻറെ അവസ്ഥ വളരെയധികം മെച്ചപ്പെട്ടു. ഇന്ന് ഈ രാജ്യത്തെ ഏറ്റവും മെച്ചപ്പെട്ട സ്കൂളുകളിൽ ഒന്നാണിത്.ഇവിടെ പ്രൈമറി സ്കൂൾ, ഹൈസ്കൂൾ, യൂണിവേഴ്സിറ്റി എന്നിവ ഉണ്ട് .

വളരെ പഴയ ഒരു ക്രിസ്ത്യൻ പള്ളി തെരുവിന്റെ ഒരു ഭാഗത്ത് കണ്ടു. 1912 നിർമ്മിച്ച സെൻറ് ആൻറണീസ് റോമൻ കാത്തലിക് ചർച്ച് ആണിത്. പതിമൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടു മുതൽ ഇവിടെ ഉണ്ടായിരുന്ന ഒരു ഫ്രാൻസിസ്കൻ പള്ളി പിൽക്കാലത്ത് അഗ്നിക്കിരയായി. അവിടെയാണ് ഈ പള്ളി നിർമ്മിച്ചിരിക്കുന്നത്. ഇപ്പോഴും ആഴ്ച തോറും ഉള്ള പ്രാർത്ഥനകൾ, ക്രിസ്തുമസ് കാലത്തുള്ള പ്രത്യേക ആഘോഷങ്ങൾ എന്നിവ ഇവിടെ നടന്നു വരുന്നു. വളരെ മനോഹരമായി പരിപാലിച്ചിരിക്കുന്ന അതിൻറെ ചുറ്റുപാടുമുള്ള പൂന്തോട്ടമാണ് പള്ളിയെക്കാൾ മനോഹരമായി തോന്നിയത്. പലനിറത്തിലുള്ള കണ്ണാടികൾ കൊണ്ട് രൂപപ്പെടുത്തിയ ഉയരത്തിലുള്ള ജനാലകൾ പള്ളിക്ക് കൂടുതൽ ചാരുതയേകി.

‘ടണൽ’ എന്ന ഭാഗത്താണ് തെരുവ് അവസാനിക്കുന്നത്. ഇവിടെ നിന്ന് ഭൂമിക്ക ടിയിലൂടെ ഒരു ഫ്യൂണിക്കുലർ ഉണ്ട്. ഇത് ഗോൾഡൻ ഹോണിന്റെ കരയിലാണ് അവസാനിക്കുന്നത്. പത്തൊമ്പതാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ഓൾഡ് ടൗണിലേക്കുള്ള യാത്രക്കാരുടെ എണ്ണം വർധിച്ചത് മൂലം സൗകര്യങ്ങൾ മതിയാകില്ലെന്ന് തിരിച്ചറിവിൽ നിന്നാണ് ഇതിൻറെ നിർമ്മാണം ആരംഭിക്കുന്നത്. അക്കാലത്ത് ഏകദേശം 50,000ത്തോളം ആളുകൾ ഈ കുന്നിലേക്ക് നടന്നു കയറുകയോ കുതിരപ്പുറത്ത് സഞ്ചരിച്ച് മുകളിലെത്തുകയോ ചെയ്തിരുന്നു.

ഫ്യൂണിക്കുലർ

സുൽത്താന്റെ അനുമതിയോടുകൂടി, ബ്രിട്ടീഷ് ഗവൺമെന്റിന്റെ സാമ്പത്തിക സഹായത്തോടെ, ഫ്രഞ്ച് എൻജിനീയറായ ഹെൻട്രി ഗാവന്റ് ആണ് നാലുവർഷം കൊണ്ട് ഇത് നിർമ്മിച്ചത്. അക്കാലത്ത് മുകൾ ഭാഗം തുറന്ന രീതിയിലുള്ള ചെറിയ കാറുകൾ ആയിരുന്നു യാത്രക്കാരെ വഹിച്ചുകൊണ്ട് മുകളിലേക്കും താഴേക്കും സഞ്ചരിച്ചിരുന്നത്; ഇതിനുള്ളിൽ സീറ്റുകൾ ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. യാത്രക്കാരെല്ലാം നിന്നു കൊണ്ടാണ് യാത്ര ചെയ്തിരുന്നത്. ഭൂമിക്കടിയിലൂടെ സഞ്ചരിക്കാൻ ആദ്യം ഇന്നാട്ടുകാർക്ക് ഭയമായിരുന്നു. അതുകൊണ്ട് ആദ്യകാലത്ത് ചരക്കും കന്നുകാലികളെയും മറ്റുമാണ് മുകളിലേക്കും താഴേക്കും കൊണ്ടുപോയിരുന്നത്. പക്ഷേ കാലക്രമേണ ഇതിനെപ്പറ്റിയുള്ള അഭിപ്രായം മാറി സാധാരണ ആളുകൾ ഇസ്തിക് ലാൽ തെരുവിൽ നിന്നും ഗോൾഡൻ ഹോണിന് അടുത്തുള്ള കാരക്കോയി എന്ന സ്ഥലത്തേക്ക് പോകാനായി ഈ സൗകര്യം ഉപയോഗപ്പെടുത്തിത്തുടങ്ങി.

ഗലാട്ട ടവർ
കരയിലെ ചക്രവാളത്തിൽ തല ഉയർത്തി നിൽക്കുന്ന 25അടി നീളമുള്ള കല്ലുകൊണ്ട് നിർമ്മിച്ച ഗോപുരമാണ് ഗലാട്ടാ ടവർ. 1342 ൽ നിർമ്മിക്കപ്പെട്ട ഇതിന് ജനോവീസ് ഗോപുരം എന്നും പേരുണ്ട്. പട്ടാളക്കാരുടെ താമസസ്ഥലമായും വെടിക്കോപ്പുകൾ സൂക്ഷിക്കാനുള്ള ഇടമായും ജയിലായും ഇത് ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. വിമാനങ്ങൾ കണ്ടുപിടിക്കപ്പെട്ടിട്ടില്ലാത്ത ആ കാലത്ത് മനുഷ്യനിർമ്മിതമായ ഒരു പറക്കുന്ന ഉപകരണം ആദ്യമായി പരീക്ഷിച്ചത് ഇതിൻറെ മുകളിൽ നിന്നാണ്. പതിനേഴാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ഹെസർ ഫെൻ അഹമ്മദ് ചെലെബി എന്നൊരാൾ ലിയൊണാർഡോ ഡാവിഞ്ചിയുടെ ഡയറികളിൽ കണ്ട രേഖാചിത്രങ്ങളെ അടിസ്ഥാനമാക്കി പ്രവർത്തനക്ഷമമായ ഒരു പറക്കുന്ന യന്ത്രം നിർമ്മിച്ചുവെന്ന് ചരിത്ര രേഖകളിൽ ഉണ്ട്. 1632 ൽ ഇദ്ദേഹം ഇത് ഉപയോഗിച്ച് യൂറോപ്യൻ ഇസ്‌താംബൂളിൽ ഉള്ള ഗോപുരത്തിന് മുകളിൽനിന്ന് ബോസ്ഫറസിന് കുറുകെ ഏഷ്യൻ ഭാഗത്തെ ഉസ്കുദാറിലേക്ക് 6000 മീറ്റർ ദൂരം പറന്നു എന്ന് രേഖപ്പെടുത്തപ്പെട്ടിരിയ്ക്കുന്നു.

ബൈസാന്റീൻ ഭരണകാലത്ത് ഇറ്റാലിയൻ കച്ചവടക്കാർക്ക് ചില പ്രത്യേക ആനുകൂല്യങ്ങൾ നൽകിയിരുന്നു. ഇതനുസരിച്ച് ഗലാട്ട എന്ന ഭാഗം ജനോവക്കാർക്ക് അവരുടെ കച്ചവട വസ്തുക്കൾ സൂക്ഷിക്കാനായി നൽകിയതാണ്. പതിനാലാം നൂറ്റാണ്ടിൽ വിളക്കുമാടമായിരുന്ന ഈ ഗോപുരത്തിനെ അവർ പുനർനിർമ്മിക്കുകയും സുരക്ഷിതമാക്കുകയും ചെയ്തു. 61 മീറ്റർ ഉയരമുള്ള ഇതിൻറെ ആറാംനില വരെ ലിഫ്റ്റിൽ പോകാൻ സാധിക്കും. വളരെ ഇടുങ്ങിയ 70 പടികൾ കയറിയാൽ എട്ടാമത്തെ നിലയിലുള്ള ഒബ്സർവേഷൻ ടെറസിൽ എത്താം. ടവറിന് മുകളിൽ നിന്നുള്ള നഗരത്തിന്റെയും ബോസ്‌ഫോറസിന്റെയും ആകാശക്കാഴ്ച വളരെ മനോഹരമാണ്. ഏഴാംനിലയിൽ സ്ഥാപിച്ചിട്ടുള്ള ഇസ്താംബൂളിന്റെ മോഡലിൽ നിന്ന് ഇവിടത്തെ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട മന്ദിരങ്ങളെയും സ്മാരകങ്ങളെയും പറ്റി ഏകദേശ ധാരണ ലഭിക്കും.

പകൽ മുഴുവൻ ഉള്ള നടപ്പുകാരണം ഞങ്ങൾ നല്ലപോലെ ക്ഷീണിച്ചിരുന്നു; എങ്കിലും രാവിലെ കയറിയ കയറ്റം തിരിച്ചിറങ്ങുന്നത് കുറേക്കൂടി എളുപ്പമായിരുന്നു. കുത്തനെ താഴോട്ടുള്ള വഴിയിലൂടെ ഞങ്ങൾ ബസ് സ്റ്റോപ്പിലേക്ക് നടന്നു.

_{കവർ: വിൽസൺ ശാരദ ആനന്ദ്}

_{(തുടരും)}

ഹയ സോഫിയ

ഇസ്താംബൂൾ സന്ദർശനത്തിനിടയിൽ മൂന്നു പ്രാവശ്യം ഹയ സോഫിയയുടെ മുന്നിലെത്തിയെങ്കിലും ക്യൂവിന്റെ നീളം കാരണം മറ്റിടങ്ങളിലേക്ക് പോകുകയാണ് ഉണ്ടായത്. അങ്ങനെ നാലാമത്തെ പ്രാവശ്യം ഒരു സന്ധ്യ നേരത്ത് അവിടെ എത്തിയ ഞങ്ങളെ  ഭാഗ്യം തുണച്ചു.

1500 വർഷങ്ങളായി ലോകത്തെ വിസ്മയിപ്പിച്ചു കൊണ്ടിരിക്കുന്ന ഈ ആരാധനാമന്ദിരത്തിന്റെ ഗ്രീക്ക് ഭാഷയിലെ പേരിന്റെ അര്‍ത്ഥം – ക്രിസ്തുവിന്റെ ജ്ഞാനം (HOLY WISDOM) എന്നാണ്. ഈ പതിനഞ്ചു നൂറ്റാണ്ടുകൾക്കിടയിൽ നടന്ന എല്ലാ റോമൻ രാജാക്കന്മാരുടെയും കിരീടധാരണം മുതൽ പ്രധാനവും അപ്രധാനവുമായ പല യുദ്ധങ്ങളുടെയും വിജയാഘോഷങ്ങൾ വരെ ഇവിടെയാണ് നടന്നത്. റോമൻ-കത്തോലിക്കാ സഭയും ഗ്രീക്ക് ഓർത്തഡോക്സ് സഭയും തമ്മിലുള്ള പലതരം എറ്റുമുട്ടലുകൾക്ക് വേദിയായിട്ടുള്ള ഇവിടം, കുരിശു യുദ്ധങ്ങളുടെ തയ്യാറെടുപ്പുകളുടെ ഒരു പ്രധാന കേന്ദ്രവുമായിരുന്നു. എഡി 204ലാണ് റോമാക്കാർ കോൺസ്റ്റാന്റിനോപ്പിൾ കീഴടക്കിയത്. പിൽക്കാലത്ത് മെഹമ്മദ് രണ്ടാമൻ  ഈ നഗരം കീഴടക്കിയതോടെ ഇത് മുസ്ലീം പള്ളിയായി മാറി. ഓട്ടോമൻ ഭരണ കാലത്തെ സുൽത്താൻമാരെല്ലാവരും പ്രാർത്ഥനക്കായി എത്തുന്ന ഇടമായിരുന്നു ഇത്. കുടാതെ ഈ രാജകുടുംബത്തിലെ പലരെയും മറവു ചെയ്തിരിക്കുന്നത് ഇവിടെയാണ്. 916 കൊല്ലം കൃസ്ത്യൻ പള്ളിയായും 485 വർഷങ്ങൾ മുസ്ലിം പള്ളിയായും ഇത് ഉയോഗിക്കപ്പെട്ടു.

പ്രധാന വാതിലിന് വലതു ഭാഗത്തായി ഭിത്തിയിൽ പത്തൊൻപതാം നൂറ്റാണ്ടിൽ നടന്ന പുനരുദ്ധാരണത്തിന്റെ കാരണക്കാരനായിരുന്ന സുൽത്താൻ അബ്ദുൽ മജീദിന്റെ കയ്യൊപ്പിന്റെ മാതൃക കാണാം.

പള്ളിയുടെ അകത്തേക്ക്  പ്രവേശിക്കാനുള്ള  ഭീമാകാരമായ വാതിലുകൾ അപൂർവ്വം സന്ദർഭങ്ങളിൽ  മാത്രമേ അടയ്ക്കാറുള്ളു. ചില ഭാഗങ്ങളിലെ  മാർബിൾ തറയുടെ തേയ്‌മാനം കണ്ടാൽ  ചരിത്രമറിയാത്ത  ആളുകൾക്ക് പോലും ഇതിന്റെ പഴമ വെളിവാകും.

ആരെയും അത്ഭുതപ്പെടുത്തുന്ന നിർമ്മാണ ശൈലിയാണ് ഈ മന്ദിരത്തിന്റെ ഏറ്റവും പ്രധാന ആകർഷണം. മൂന്ന് പ്രാവശ്യം പുതുക്കിപ്പണിയിക്കപ്പെട്ടിട്ടുള്ള ഇത് നിർമ്മിച്ചത് കോൺസ്റ്റാന്റൈൻ ചക്രവർത്തിയായിരുന്നു. ഹയ സോഫിയയുടെ ആദിമരൂപം എഡി 325ൽ കോൺസ്റ്റന്റൈൻ ഒന്നാമൻ, വിഗ്രഹാരാധനക്കാരുടെ പുരാതന ക്ഷേത്രത്തിന്റെ(Pagan Temple) അടിത്തറയിൽ പണിയാൻ ഉത്തരവിട്ടുവത്രെ!. ഒരു ചെറിയ പള്ളിയാണ് ആദ്യം ഇവിടെ ഉണ്ടായിരുന്നത്. തടി കൊണ്ട് നിർമ്മിക്കപ്പെട്ട ഇതിന്റെ നിർമ്മാണം പൂർത്തീകരിച്ചത് അദ്ദേഹത്തിന്റെ മകനാണ്. അഞ്ചാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ആദ്യം ആഭ്യന്തര കലഹങ്ങൾക്കിടയിൽ ഇത് വീണ്ടും അഗ്നിക്കിരയായി. തിയഡോസിയസ് രണ്ടാമനാണ് ഇത് പുനർനിർമ്മിച്ചത്. പിന്നീട് ആറാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ജസ്റ്റീനിയൻ ചൂവർത്തിയുടെ കാലത്ത് നടന്ന ഒരു രഥോൽസവത്തിനിടയിലുണ്ടായ  നികുതി  വർദ്ധനവിനെതിരെയുള്ള പ്രതിഷേധവും ആഭ്യന്തര കലഹവും മൂലം ഈ മന്ദിരം പിന്നെയും അഗ്നിക്കിരയാക്കപ്പെട്ടു. ഇതുകൂടാതെ ഹയ ഐറീൻ, എന്ന പള്ളിയും,  രാജകൊട്ടാരത്തിന്റെ  ചില ഭാഗങ്ങളും ഇത്തരത്തിൽ നശിപ്പിക്കപ്പെട്ടു. ചക്രവർത്തിയെ സ്ഥാനഭ്രഷ്ടനാക്കുകയായിരുന്നു  ഉദ്ദേശം. ഭരണവിരുദ്ധരുടെ അക്രമങ്ങളെ തടയാൻ അദ്ദേഹത്തിന് കഴിഞ്ഞില്ല. രാജ്യം ഉപേക്ഷിച്ചു  പോകാൻ തയ്യാറെടുത്ത ചക്രവർത്തിയെ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സമർത്ഥയായ ഭാര്യ തിയഡോറ തടയുകയും സെനറ്റ് മീറ്റിംഗിൽ ശത്രുക്കളോട് പൊരുതി വിജയിക്കേണ്ടതിന്റെ ആവശ്യകതയെപ്പറ്റി സംസാരിച്ച് അംഗങ്ങളെ പ്രചോദിപ്പിക്കുകയും ചെയ്‌തു. പുനർവിചിന്തനത്തിന് ശേഷം കലാപകാരികളെ  ജസ്റ്റീനിയൻ ചക്രവർത്തി തന്ത്രപൂർവം ചർച്ചക്കായി ഹിപ്പോഡ്രോമിലേക്ക് വിളിച്ചു. അവിടെ വച്ച് ഇവരിൽപ്പെട്ട 30000 പേരെ വധശിക്ഷക്ക് വിധേയരാക്കി. അങ്ങനെ കലാപം കെട്ടടങ്ങി.

എഡി 532ൽ നടന്ന ഈ സംഭവം ‘നിക (Nika) കലാപം’ എന്നാണറിയപ്പെടുന്നത്. 30000 മനുഷ്യരുടെ ചോര പുരണ്ട കൈകളുമായി വിജയസോപനത്തിലിരുന്ന ചക്രവർത്തി തന്റെ പ്രതിച്ഛായ മെച്ചപ്പെടുത്താൻ വേണ്ടിയാണ് ‘ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ പള്ളി’ നിർമ്മിക്കാൻ തീരുമാനിക്കുന്നത്. അന്തിമിയസ്, ഇസഡോറസ് എന്നീ രണ്ട് ആർക്കിടെക്റ്റ്കളെ ഇതിനായി അദ്ദേഹം കണ്ടെത്തി. ഇതിനാവശ്യമുള്ള വസ്തുക്കൾ സമ്രാജ്യത്തിന്റെ പല ഭാഗത്ത് നിന്നും എത്തിക്കുകയായിരുന്നു. കഴിയുന്നത്ര വേഗം ഇത് പൂർത്തിയാക്കാൻ അദ്ദേഹം ഇവരെ നിർബന്ധിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു. കോൺക്രീറ്റ് ഉണങ്ങാനുള്ള സമയം പോലും പലപ്പോഴും അദ്ദേഹം നൽകിയില്ല എന്ന് പറയപ്പെടുന്നു. അങ്ങനെ അഞ്ച് വർഷം കൊണ്ട് എ ഡി 537ൽ പണി പൂർത്തിയായി.

1453 ൽ 21 വയസു മാത്രം പ്രായമുള്ള മെഹമ്മദ് രണ്ടാമൻ കോൺസ്റ്റാന്റിനോപ്പിൾ കീഴടക്കുന്ന കാലം വരെ ഇത് ക്രിസ്ത്യൻ പളളിയായി തുടർന്നു. യുദ്ധവിജയത്തിന് ശേഷം അദ്ദേഹം ആദ്യം സന്ദർശിച്ച സ്ഥലമാണ് ഹയാ സോഫിയ. യുദ്ധം ഭയന്നോടിയ ധാരാളം പേർ ആ പള്ളിയിലുണ്ടായിരുന്നു. അവരെ അദ്ദേഹം സമാധാനിപ്പിക്കുകയും സുരക്ഷ വാഗ്ദാനം ചെയ്യുകയും ചെയ്തു. ഈ മഹാമന്ദിരത്തിന്റെ ഭംഗിയും പ്രൗഢിയും കണ്ട് അത്ഭുത പരതന്ത്രനായ സുൽത്താൻ അടുത്ത വെള്ളിയാഴ്ച ഇവിടെ ജുമാ (വെള്ളിയാഴ്‌ച ഉച്ചക്കുളള പ്രധാന പ്രാർത്ഥന) കൂടണമെന്ന് തീരുമാനിച്ചു. അതൊരു ചൊവ്വാഴ്ചയായിരുന്നു; തിരക്കിട്ടു ഇതിന് വേണ്ടിയുള്ള ഒരുക്കങ്ങൾ നടത്തി. ക്രിസ്തുമതത്തിന്റേതായി അവിടെ ഉണ്ടായിരുന്ന, എടുത്തുമാറ്റാൻ പറ്റുന്ന എല്ലാ വസ്തുക്കളും നീക്കിയ ശേഷം വളരെ ചെറിയ മാറ്റങ്ങൾ മാത്രമാണ് വരുത്തിയത്. ഗ്രീക്ക് ഉൾപ്പടെ 6-7 ഭാഷകൾ സംസാരിച്ചിരുന്ന സുൽത്താന് ഹയ സോഫിയ (Holy wisdom) എന്ന പേരിൻെറ അർത്ഥം, ക്രിസ്തുമതവുവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടതാണെന്ന് അറിയാമായിരുന്നങ്കിലും അദ്ദേഹം അത് അങ്ങനെ തന്നെ നിലനിർത്താൻ തീരുമാനിക്കുകയായിരുന്നു.

 പള്ളിയിലെ ചിലവുകൾക്കായി അദ്ദേഹം ചില തീരുമാനങ്ങൾ കൈകൊണ്ടു. വാണിജ്യാവശ്യങ്ങൾക്കായുള്ള മൂന്നു മന്ദിരങ്ങൾ അദ്ദേഹം അതിനടുത്ത് സ്ഥാപിച്ചു. ഇവിടമാണ് പിൽക്കാലത്ത് ഗ്രാൻഡ് ബസാർ എന്ന അക്കാലത്തെ ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ കച്ചവടകേന്ദ്രമായി വികസിച്ചത്. പള്ളിയോടൊപ്പം പിൽക്കാലത്ത് ഒരു മതപാഠശാല, അനാഥാലയം, പാവങ്ങൾക്ക് ഭക്ഷണം നൽകുന്ന ഒരിടം, ലൈബ്രറി, നമസ്കാരസമയം കണക്കു കൂട്ടുന്നതിനായുള്ള ഓഫീസ് എന്നിവയും കൂട്ടിച്ചേർക്കുകയുണ്ടായി. പുസ്തകങ്ങളിലും വായനയിലും തല്പരനായിരുന്ന സുൽത്താൻ മെഹ്മൂദ് ഒന്നാമന്റെ കാലത്താണ് ഇവിടെ ലൈബ്രറി നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടത്.  ഇവിടെയുണ്ടായിരുന്ന പുസ്തകങ്ങളെല്ലാം പിൽക്കാലത്ത് ഇസ്താൻബൂളിലെ സുലൈമാനീയ ലൈബ്രറിയിലേക്ക് മാറ്റപ്പെട്ടു.

 വൈദ്യുതിയുടെ കാലത്തിന് മുൻപ് ഒലിവ് എണ്ണ ഒഴിച്ച് ആയിരുന്നു ഇതിനകത്തെ വിളക്കുകൾ  കത്തിച്ചിരുന്നത്. ഓട്ടോമൻ രാജാക്കന്മാരുടെ ഭരണകാലത്ത് നൂറിൽപ്പരം ജോലിക്കാർ  ഈ  വിളക്കുകളുടെ പരിപാലത്തിനായി മാത്രം ഇവിടെ ജോലി ചെയ്തിരുന്നു. ഇന്ന് കാണുന്ന വിളക്കുകൾ ടർക്കിഷ് ഭരണത്തിൽത്തന്നെ പിന്നീട് നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടവയാണ്. മച്ചിൽ നിന്നു തൂങ്ങിക്കിടക്കുന്ന രൂപത്തിൽ വൃത്താകൃതിയിലുള്ള ലോഹ ഫ്രെയിമുകളിൽ ബൾബുകൾ ഉറപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. ഇത് മൂലം ഇവ പ്രകാശവളയങ്ങൾ ആയാണ് കാണപ്പെടുന്നത്. ഇത് വിളക്കുകൾക്ക് പ്രത്യേക ചാരുത നൽകുന്നു. നിത്യേനയുള്ള അഞ്ചു നേരത്തെ പ്രാർത്ഥനകൾക്ക് നേതൃത്വം നൽകാനായി 15 ദർഹവും, വെള്ളിയാഴ്ച നമസ്കാരത്തിന് നേതൃത്വം നൽകുന്നതിനായി 15 ദർഹവും പുരോഹിതന് അനുവദിച്ചിരുന്നതായി അവിടെ പ്രദർശിപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ചില രേഖകളിൽ കണ്ടു. മുകൾത്തട്ടിനടുത്ത് വൃത്താകാരത്തിൽ ഉള്ള വലിയ എട്ട് കാലിഗ്രാഫി ഫലകങ്ങൾ നൂറ്റാണ്ടുകൾ കഴിഞ്ഞിട്ടും ഇന്നും ആ കലയുടെ ഏറ്റവും മനോഹരമായ മാതൃകകളായി തുടരുന്നു. മുസ്തഫ യസിദ് എഫണ്ടി എന്ന കാലിഗ്രാഫറാണ് ഈ സൃഷ്ടികൾ പൂർത്തീകരിച്ചത്.

പല കാലങ്ങളിലായി ഇവിടെ ചെറിയ പുനരുദ്ധാരണ ജോലികൾ നടന്നിരുന്നുവെങ്കിലും ഏറ്റവും  പ്രധാനപ്പെട്ടത് പത്തൊൻപതാം നൂറ്റാണ്ടിൽ സുൽത്താൻ അബ്ദുൽ മജീദിന്റെ നേതൃത്വത്തിൽ നടന്നതാണ്. പ്രസിദ്ധരായ രണ്ടു സ്വിസ് ആർക്കിടെക്ടുകളെയാണ് ഇദ്ദേഹം ഇതിന് വേണ്ടി തിരഞ്ഞെടുത്തത്. ഫോസാട്ടി സഹോദരൻന്മാർ തങ്ങളെ ഏൽപ്പിച്ച ജോലി എറ്റവും നന്നായി നിർവ്വഹിച്ചു. അവസാനം അവരുടെ സമ്മാനമായി പണി കഴിഞ്ഞ ബാക്കിയുള്ള മൊസൈക്കിന്റെ ചെറുകഷണങ്ങൾ കൊണ്ട് സുൽത്താന്റെ ഒപ്പിന്റെ ചിത്രമുള്ള ഒരു ഫലകം നിർമ്മിച്ചു. പ്രധാന  വാതിലിന് അടുത്തുള്ള ഭിത്തിയിൽ ഇത് കാണാൻ കഴിഞ്ഞു.

പള്ളിയുടെ ഉള്ളിൽ നല്ല തിരക്കായിരുന്നു. എല്ലാവരും തല മറയ്ക്കണമെന്ന് നിർബന്ധമുണ്ട്. ഞങ്ങളും ഷാൾ കൊണ്ട് തല മറച്ച് അകത്തേക്ക് കയറി. എല്ലാവരും ഫോട്ടോയും വീഡിയോയും  സെൽഫികളും  എടുക്കുന്ന തിരക്കിലാണ്. പള്ളിയുടെ മുൻഭാഗത്ത് കുറേപ്പേർ നമസ്കാരത്തിൽ പങ്കെടുക്കുന്നുണ്ട്.

1935ൽ മുസ്തഫ കമാൽ പാഷയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ തുർക്കി റിപ്പബ്ലിക്കായി മാറിയതിനെ തുടർന്ന് ഇത് ഒരു മ്യൂസിയമായി പ്രഖ്യാപിക്കപ്പെട്ടു. രണ്ടാം ലോക മഹായുദ്ധകാലത്ത്, പള്ളിയുടെ മിനാരങ്ങളിൽ യന്ത്രത്തോക്കുകൾ സ്ഥാപിച്ചിരുന്നു. 85 വർഷങ്ങൾക്ക് ശേഷം 2020ൽ കോടതി ഉത്തരവ് അനുസരിച്ച് വീണ്ടും മുസ്ലിം പള്ളിയായി മാറി. അതിന് ശേഷവും പ്രാർത്ഥനയ്ക്ക് എത്തുന്നവരെയും ടൂറിസ്റ്റുകളെയും അവിടം ഒരു പോലെ സ്വീകരിക്കുന്നു. സ്ത്രീകൾ തലമറയ്ക്കുകയും എല്ലാവരും ചെരിപ്പ് ഒഴിവാക്കുകയും ചെയ്യണമെന്ന് മാത്രം. പ്രാർത്ഥനാസമയത്ത് അതിനു വേണ്ടിയുള്ള പ്രത്യേക ഭാഗത്ത് ആവശ്യമുള്ളവർക്ക് നമസ്കരിക്കാം. ഞങ്ങളുടെ സന്ദർശനകാലത്ത് ടൂറിസ്റ്റുകൾക്ക് പ്രവേശന ഫീസ് ഇല്ല. പക്ഷെ 2024 മുതൽ 25 യൂറോ പ്രവേശന ഫീസ്  ഈടാക്കിത്തുടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്.

കാഴ്ചകളിൽ ഏറ്റവും പ്രധാനം ഇതിൻറെ കുംഭഗോപുരം ആണ്. 55 മീറ്ററുകളോളം ഉയരമുള്ള ഡോമിന്റെ വ്യാസം 32 മീറ്ററാണ്. നിർമ്മാണം പൂർത്തിയായി 20 കൊല്ലങ്ങൾക്ക് ശേഷം ഒരു ഭൂമി കുലുക്കത്തിനിടയിൽ ഈ ഡോം തകർന്നു പോയി. പുനർനിർമ്മിക്കപ്പെട്ടപ്പോൾ ഡോമിന്റെ ഉയരം 60 മീറ്റർ ആയി ഉയർത്തി. പിൽക്കാലത്തുണ്ടായ പുനർനിർമാണ പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ കാലത്ത് താങ്ങുകൾ (butress) നിർമ്മിച്ച്  ഇവ, കുറേക്കൂടി ബലപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. പ്രധാന  കുംഭഗോപുരത്തിന്റെ  ഇരുവശത്തുമായി രണ്ടു ചെറിയ കുംഭഗോപുരങ്ങൾ കൂടി ചേർന്നാണ്  ദീർഘ ചതുരാകൃതിയിലുള്ള  പള്ളിയുടെ മച്ച് പൂർണ്ണമാകുന്നത്. 17 നിലകളുള്ള ഒരു കെട്ടിടത്തിന്റെ  ഉയരത്തിന് തുല്യമാണ് ഹയ സോഫിയയുടെ ഉയരം. നമസ്കാരം നടക്കുന്ന ഭാഗത്തെ ചില ചുവർ ചിത്രങ്ങൾ അഭംഗി ഉണ്ടാകാത്ത വിധം വെളുത്ത തുണി കൊണ്ട് മറച്ചിട്ടുണ്ട്.

 മന്ദിരത്തിനകത്തെ കാഴ്ച്ചകൾ ഏതൊരാളുടെയും കണ്ണും മനസ്സും നിറക്കുന്നത് മൂലം തറയുടെ ഭംഗിയും നിർമ്മാണ വൈദഗ്ധ്യവും അധികം ശ്രദ്ധിക്കപ്പെടാറില്ല. പരസ്പരം  പൂരകമായ വിധത്തിലുള്ള  ഡിസൈനുകൾ പതിച്ച വളരെ വലിയ മാർബിൾ പാളികൾ കൊണ്ടാണ് തറ പൊതിഞ്ഞിരിക്കുന്നത്. ബൈസന്റിൻ രാജാക്കന്മാരുടെ കിരീടധാരണം നടക്കുന്ന ഇടം പ്രത്യേക നിറത്തിലുള്ള  ടൈലുകൾ കൊണ്ട് അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നു. ‘ഒംഫാലിയോൺ’ എന്നാണ് ഈ ഭാഗത്തിന് പേര്. കുംഭഗോപുരങ്ങളെ താങ്ങി നിർത്തുന്ന അസാധാരണ വലിപ്പത്തിലുള്ള 107 തൂണുകൾ ഉള്ളതിൽ 40 എണ്ണം താഴത്തെ നിലയിലും ബാക്കിയുള്ള 67 എണ്ണം മുകളിലുമാണ്. ഈ തൂണുകളുടെ മുകളിലും  താഴെയും വളരെ സൂക്ഷ്മമായ കൊത്തുപണികൊണ്ട് അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നു. രാജ കുടുംബത്തിലുള്ളവർക്ക് പ്രാർത്ഥിക്കാനായി ഒരു പ്രത്യേക പവിലിയൻ നിമ്മിച്ചിട്ടുണ്ട്. ബാൽക്കണി പ്രധാനമായും സ്ത്രീകൾക്ക് വേണ്ടിയുള്ളതാണ്. ബൈസെൻ്റൈൻ ഭരണകാലത്ത്  ചക്രവർത്തിനിയ്ക്കായുള്ള പ്രത്യേക ഇരിപ്പിടത്തിന്റെ സ്ഥാനം അടയാളപ്പെടുത്തിയത് ഇപ്പോഴും കാണാം.

624 വർഷം ഭരണത്തിലിരുന്ന ഓട്ടോമൻ സുൽത്താന്മാർ വിദ്യാസമ്പന്നരും പല ഭാഷകൾ സംസാരിക്കുന്നവരും ആയിരുന്നു. എഴുത്തുകാർ, കവികൾ ചിത്രകാരന്മാർ, കാലിഗ്രാഫി ആർട്ടിസ്റ്റുകൾ, കായിക വിനോദ വിദഗ്‌ദ്ധന്മാർ എന്നിങ്ങനെ പലരും ഇവരിൽ ഉണ്ടായിരുന്നു. ഇവരുടെ കാലിഗ്രാഫി രചനകൾ ഹാളിന്റെ ഒരു ഭാഗത്ത് പ്രദർശിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്.

 പഴയ കാലത്ത് ചക്രവർത്തിമാർക്ക് വേണ്ടി മാത്രമായി ഉള്ള പ്രവേശന (imperial vestibule) വഴിയിലെ ഗേറ്റിന് മുകളിൽ മൊസൈക് ടൈലുകൾ കൊണ്ട് നിർമ്മിച്ച ഉണ്ണിയേശുവിന്റെയും അമ്മയുടെയും ചിത്രം കാണാം. ഇവരുടെ പുറകിൽ ഇരുവശത്തുമായി ബൈസാൻ്റെൻ ചക്രവർത്തിമാരായ കോൺസ്റ്റാൻ്റെനും ജസ്റ്റിനിയനും  നിൽക്കുന്നു. മൊസൈക് ആർട്ടിൽ പെയിന്റ്  ഉപയോഗിക്കുന്നില്ല,  നിറമുള്ള കല്ലുകളുടെ ചെറിയ സമചതുരക്കഷണങ്ങൾ (tassarae) ഉപയോഗിച്ചാണ് ചിത്രരചന നടത്തിയിരുന്നത്. ഇത്തരം ഗ്ലാസ് കഷണങ്ങളിൽ സ്വർണപാളികൾ പൊതിഞ്ഞാണ് സ്വർണ നിറം ഉണ്ടാക്കിയെടുക്കുന്നത്. ഇവ ആവശ്യമുള്ള  രീതിയിൽ പശിമയുള്ള സീമന്റ് കൊണ്ട് ഒട്ടിച്ചാണ് ചിത്രങ്ങൾ നിർമ്മിച്ചെടുക്കുന്നത്. തറയും ഭിത്തിയും മാർബിൾ കൊണ്ടും മച്ച് മൊസെയ്ക്ക്  കൊണ്ടുമാണ്  അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നത്. ബൈസാന്റിൻ  ഭരണ കാലത്തെ ചക്രവർത്തിമാർ തങ്ങളുടെ ഭാര്യമാരോടൊപ്പം പള്ളിക്ക്  വേണ്ടി പണം ദാനം ചെയ്യുന്നതായി ചിത്രീകരിക്കുന്ന മൊസെയ്ക്ക്  ചിത്രങ്ങൾ ഇവിടെ കാണാം. വിശ്വസികളെ  കൂടുതൽ  ദാനധർമ്മങ്ങൾക്കായി  പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയായിരുന്നു ഇതിന്റെ ഉദ്ദേശം.

ഗ്രീക്ക് ഓർത്തഡോൿസ് വിശ്വാസികൾ കുരിശിൽ വേദനിക്കുന്ന രൂപത്തിൽ ക്രിസ്തുവിനെ കാണുന്നതിനേക്കാൾ ഒരു ചക്രവർത്തിയുടെ രൂപത്തിൽ കാണാനാണ് ഇഷ്ടപ്പെടുന്നത്. ഇതിനാൽ ഇവിടെയുള്ള ചിത്രത്തിൽ അദ്ദേഹം സിംഹാസനാരൂഢനായ ചക്രവർത്തിയായാണ്  കാണപ്പെടുന്നത്. പളളിയുടെ പ്രധാനഹാളിലേക്ക് കടക്കാനുള്ള വാതിലിനു മുകളിൽ മറിയത്തിനും ഗബ്രിയേൽ മാലാഖക്കും സമീപം സിംഹാസനാസ്ഥനായ ജീസസിനെ കാണാം. ഏറ്റവും താഴെ വലതുഭാഗത്തായി മുട്ടിൽ നമസ്‌കരിച്ചു കൊണ്ട് ഒരു പുരുഷന്റെ  രൂപം കാണാം; ഇത് പത്താം  നൂറ്റാണ്ടിലെ ലിയോ ആറാമൻ എന്ന ബൈസാന്റൈൻ ചക്രവർത്തിയാണ്. കിരീടാവകാശിയായി ഒരു മകനെ ലഭിക്കാനായി ഇദ്ദേഹത്തിന് നാല് പ്രാവശ്യം വിവാഹിതനാകേണ്ടി വന്നു.  ഒടുവിൽ ഉണ്ടായ  മകനെ ജ്ഞാനസ്നാനം ചെയ്യാനായി പുരോഹിതന്മാർ വിസമ്മതിച്ചതിനെ തുടർന്ന് അദ്ദേഹം വലിയ ഒരു തുക പള്ളിക്കായി നൽകി പ്രശ്നം ഒതുക്കി തീർക്കുകയായിരുന്നു. ഇദ്ദേഹം ക്രിസ്‌തുവിനോട് മാപ്പ് അപേക്ഷിക്കുന്നതാണ് ചിത്രത്തിൽ.

പള്ളിയുടെ അന്തർഭാഗത്ത് പ്രധാന പ്രവേശനദ്വാരത്തിന്റെ ഇരുവശങ്ങളിലും  മാർബിൾ കൊണ്ട് നിർമ്മിച്ച രണ്ടു വലിയ കുടങ്ങൾ കാണാം. ഇവ ഹെലിനിസ്റ്റിക് കാലത്ത് (ബിസി 300-200), നില നിന്നിരുന്ന  പെർഗമോൺ എന്ന രാജ്യത്തു നിന്ന്  കണ്ടെടുത്തതാണ്. ഇപ്പോൾ ആധുനിക തുർക്കിയുടെ  ഭാഗമാണ് പെർഗമോൺ. പക്ഷെ എഡി പതിനാറാം  നൂററാണ്ടിൽ മാത്രമാണ് ഇത് കണ്ടെടുക്കപ്പെട്ടത്. ഇസ്താൻബുളിൽ  കൊണ്ട് വന്ന ശേഷം ഇത് ഹയ  സോഫിയയിൽ സ്ഥാപിക്കാൻ തീരുമാനിക്കുകയായിരുന്നു. വിശേഷ ദിവസങ്ങളിൽ ഇതിൽ സർബത്ത്  നിറച്ച്   വിതരണം ചെയ്യുന്ന പതിവ് നില നിന്നിരുന്നു.

ബിസാൻ്റെൻ രാജാവായിരുന്ന ജോൺ കൊംനെനോസിന്റെ ഭാര്യ പിറോഷ്‌ക അഥവാ ഐറിൻ എന്ന ഹങ്കേറിയൻ രാജകുമാരിയുടെ, ശവശരീരം അടക്കം ചെയ്ത സാക്രോഫാഗസ്  ഇവിടെ  ഒരിടത്തു  കാണാം. ഇതിനടുത്തു തന്നെയുള്ള മറ്റൊരു പള്ളിയിൽ നിന്നും ഭർത്താവിന്റെ നിർദ്ദേശമനുസരിച്ച് ഇവിടെ കൊണ്ട് വന്നു സ്ഥാപിച്ചതാണിത്.

സുൽത്താൻ സുലൈമാന്റെ ഭരണകാലത്ത് പ്രസിദ്ധ ശില്പിയായ മിമാർ സിനാൻ ആണ് ഇതിൻറെ അറ്റാകുറ്റപ്പണികളും മറ്റും നടത്തിയിരുന്നത്. അദ്ദേഹം ഇതിൻറെ നിർമ്മാണത്തെ വിശദമായി പരിശോധിക്കുകയും പഠിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിൻറെ ഏറ്റവും പ്രധാന നിർമ്മിതികളിൽ ഒന്നായ സുലൈമാനിയ മോസ്ക് ഹയ സോഫിയയിൽ നിന്നും പ്രചോദനം ഉൾക്കൊണ്ടതാണെന്ന് അത് കാണുന്ന ആർക്കും സംശയമുണ്ടാകില്ല.

ഹയ സോഫിയയിൽ ജീവിച്ചിരുന്ന പൂച്ചയുടെ കഥ ഇവിടെയെത്തുന്ന അതിഥികൾ കേൾക്കാതിരിക്കില്ല. ഗ്ളീ എന്ന് പേരുള്ള ഈ മാർജ്ജാരനെ അമേരിക്ക പ്രസിഡണ്ട് ബരാക്ക് ഒബാമ ഇവിടം സന്ദർശിച്ചപ്പോൾ താലോലിച്ചത് വലിയ വാർത്തയായിരുന്നു. ഇവിടെത്തന്നെ ജനിക്കുകയും മരിക്കുകയും ചെയ്ത ഈ പൂച്ചക്കായി വിക്കിപീഡിയ പോലും ഒരു പേജ്  മാറ്റി വച്ചിട്ടുണ്ട്.

അഭയാർഥികൾ ആണോ അതോ യാചന തൊഴിലാക്കിയവരാണോ എന്നറിയില്ല ധാരാളം സ്ത്രീകളും കുട്ടികളും ഇവിടെ യാചന നടത്തുന്നതായി കണ്ടു. പകൽ സമയങ്ങളിൽ ടൂറിസ്റ്റുകൾ അധികമുള്ള ഇടങ്ങളിൽ എപ്പോഴും പോലീസ് ഉണ്ടാകും. പക്ഷേ സന്ധ്യ കഴിഞ്ഞാൽ തെരുവുകളുടെ വെളിച്ചം കുറഞ്ഞ കോണുകളിൽ സ്ത്രീകളെ കാണാം. ചിലർ കൈക്കുഞ്ഞുങ്ങളുമായിട്ടാണ് നിൽപ്പ്.

രാത്രി ഒൻപതു മണിയോടെ ഹയ സോഫിയയിൽ നിന്ന് പു റത്തിറങ്ങിയപ്പോഴും തെരുവുകളിൽ  നല്ല തിരക്കാണ്. ആദ്യം കിട്ടിയ ട്രാമിൽ  കയറി ഞങ്ങൾ ഹോട്ടലിലേക്ക് മടങ്ങി.

_{കവര്‍: വിത്സണ്‍ ശാരദ ആനന്ദ്‌}

ഗ്രാൻഡ്  ബസാറും സെറഫിയ സിസ്റ്റെർണും

ലോകത്തിലെ  ഏറ്റവും  പഴയ മാൾ  എന്ന്  പേര് കേട്ട  ‘ഗ്രാൻഡ് ബസാർ’ ഇതിന് സമീപത്ത് തന്നെയാണ്. ബൈസാൻ്റൈൻ കാലം മുതൽ നിലനിന്ന ഈ കച്ചവട കേന്ദ്രം ഓട്ടോമൻമാരുടെ കാലത്ത് കുറെക്കൂടി വിസ്തൃതമാക്കപ്പെട്ടു. ഇവരുടെ കാലത്താണ് ഈ കച്ചവടകേന്ദ്രം ഒരു മേൽക്കൂരയ്ക്ക് കീഴിലാക്കപ്പെട്ടത്. ഇതിൻറെ പ്രസിദ്ധിയുടെ പരമകാഷ്ഠയിൽ ഓട്ടോമൻ സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ ഏറ്റവും പ്രധാന കേന്ദ്രമായിരുന്നു ഇത്. നൂറുകണക്കിന് പട്ടാളക്കാരെ ചുറ്റും വിന്യസിച്ചു കൊണ്ട് അവർ ഇതിന്റെ  സംരക്ഷണം ഉറപ്പാക്കി. സ്വർണാഭരണങ്ങൾ മുതൽ സിൽക്ക് വരെയും ചെമ്പു പാത്രങ്ങൾ മുതൽ വിലകൂടിയ വിദേശ ഡിന്നർ സെറ്റുകൾ വരെയും വിൽക്കപ്പെടുന്ന ഇവിടെ ഏകദേശം 4,000 കടകൾ ഉണ്ടെന്നാണ് കണക്ക്. പറഞ്ഞറിയിക്കാൻ സാധിക്കാത്ത വിധം തിരക്കാണ് ഇതിനകത്ത് ! മുൻപിൽ പോകുന്ന വ്യക്തിയെ സ്പർശിക്കാതിരിക്കണമെങ്കിൽ പ്രത്യേക ശ്രദ്ധ വേണം. അങ്ങനെ പതുക്കെ ഒഴുക്കിനോടൊപ്പം ഞങ്ങൾ മുന്നോട്ടു നീങ്ങി. എല്ലാവരും മാന്യതയോടെ പെരുമാറി എന്ന് പ്രത്യേകം പറയേണ്ടതാണ്.

പ്രധാന   തെരുവിൽ   നിന്ന്  വഴി  തിരിഞ്ഞു  പോകുന്ന ചെറുതെരുവുകൾ  കൂടി ഉൾപ്പെട്ട  ഈ ബസാർ വളരെ ആകർഷകമാണ്.  കരകൗശല തൊഴിലാളികളുടെയും  മറ്റു പല തരം കൈത്തൊഴിലുകാരുടെയും  നിർമ്മിതികൾ  ഇവിടെകാണാം. അനൗദ്യോകികമായി ഒരു സ്റ്റോക്എക്സ്ചേഞ്ച് ഇവിടെപ്രവർത്തിക്കുന്നുണ്ട്. എല്ലാതരം കറൻസികളും,  സ്വർണ്ണം, വെള്ളി മുതലായവയും ഇവിടെ കൈമാറ്റം ചെയ്യപ്പെടുന്നു. ഷൂ പൊളിഷ് ചെയ്യുന്നവരെയും അവിടവിടെ കണ്ടു. പാരമ്പര്യരീതീയിൽ അവർ ജോലി ചെയ്യുന്നത് മറ്റൊരു സുന്ദരമായകാഴ്ച്ച!.

‘പ്രഷർ സെയിൽസ്’   എങ്ങിനെയൊക്കെ  നടത്താമെന്നുള്ളതിന്   ഏറ്റവും നല്ല  ഉദാഹരണമാണ്  ഇവിടുത്തെ  കച്ചവടക്കാർ. ഇവരിൽ  നിന്ന്  രക്ഷപ്പെടാൻ  വലിയ പ്രയാസമാണ്. ഇതിനുവേണ്ടി പ്രത്യേകം ഏർപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്ന ആളുകൾ എല്ലാ പ്രധാനപ്പെട്ട കടകളുടെയും മുന്നിലുണ്ടാകും. അവർ എന്തെങ്കിലും ഒക്കെ പറഞ്ഞു മുന്നിലുള്ള റോഡിലൂടെ പോകുന്നവരെ  കടയിലേക്ക് എങ്ങനെയെങ്കിലും കയറ്റും.  അവരോട്  സംസാരിക്കാൻ നില്കാതെ    ‘eye contact’ ഒഴിവാക്കിക്കൊണ്ട്   നടന്നു  നീങ്ങുക  മാത്രമാണ്  ഏക  പോംവഴി. ചിലയിടങ്ങളിൽ എങ്കിലും ഇത് അരോചകമാണ്.

വൈകുന്നേരത്തെ ഭക്ഷണത്തിനുള്ള സമയമായതു കാരണം ഞങ്ങൾ റോഡ് അരികിൽ നിന്നും ഡോണർ കബാബും ഹാഫിസ് മുസ്തഫയിൽ നിന്നും മാതളനാരങ്ങയുടെയും ആപ്പിളിന്റെയും ചായയും ബാക്ളാവയും കഴിച്ചു. 5 ലീറ  വിലയുള്ള കട്ടൻ ചായയാണ് ഇവിടെയുള്ളതിൽ വച്ച് ഏറ്റവും വിലകുറഞ്ഞ പാനീയം; ചിലയിടങ്ങളിൽ  നിന്ന് സൗജന്യമായും ലഭിച്ചു.ഭൂമിക്കടിയിൽ വെള്ളം ശേഖരിക്കുന്നതിന് വേണ്ടി നിർമ്മിക്കപ്പെട്ട ഇടങ്ങളാണ് സിസ്റ്റേണുകൾ. ഏകദേശം 1600 വർഷം മുൻപ് റോമൻ ഭരണകാലത്ത് നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടവയാണ് ഇവ. പലയിടങ്ങളിലും അറിയപ്പെടാതെ കിടന്ന ഇവ പിന്നീട് പല  കാലങ്ങളിലായി കണ്ടെടുക്കപ്പെട്ടു.  ഇവയിൽ ഒന്നാണ് സെറഫിയ സിസ്റ്റെൺ.

ഇസ്താംബൂളിലെ ജലശേഖരണത്തിൻ്റെയും വിതരണത്തിന്റെയും ചരിത്രം പറയുന്ന ഒരു ലേസർ ഷോ ഇവിടെയുണ്ട്. ഞങ്ങൾ ടിക്കറ്റ് എടുത്ത് അകത്തു കയറി അരമണിക്കൂർ കാത്തിരുന്നപ്പോൾ ഷോ  തുടങ്ങാനായി   എന്ന്  അറിയിപ്പ് വന്നു. ലിഫ്റ്റിലോ പടികളിറങ്ങിയോ താഴേക്ക് പോകാം. വളരെ അപൂർവമായ  കാഴ്ചകളാണ് അവിടെ ഞങ്ങളെ കാത്തിരുന്നത്.

ഭൂമിയുടെ അടിയിലുള്ള ഒരു ചെറിയ തടാകത്തിൽ  അവിടെവിടെയായി ഭീമകാരമായ തൂണുകൾ ഉറപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. പഴയ തൂണുകൾക്ക് ചുറ്റും ഇരുമ്പു വാറുകൾ പിടിപ്പിച്ച് സംരക്ഷിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇവയുടെ ഇടയിലൂടെ നടപ്പാതകൾ ഒരുക്കിയിട്ടുണ്ട്. അകത്ത് പ്രകാശം കുറവാണെങ്കിലും കാഴ്ചകൾ എല്ലാം വ്യക്തമായി കാണാം 1600 വർഷങ്ങൾക്കു മുമ്പ് ഇത്തരം ഒരു സംവിധാനം ഒരുക്കിയവരുടെ ദൂരക്കാഴ്ചയും അക്കാലത്തെ ടെക്നോളജിയുടെ മഹത്വവും ഓർത്ത് അവരെ മനസ്സുകൊണ്ട് നമിയ്ക്കാതിരിക്കാൻ കഴിഞ്ഞില്ല. അല്പസമയം കഴിഞ്ഞപ്പോൾ ലേസർ ഷോ തുടങ്ങി. റോമൻ കാലം മുതലുള്ള സിസ്റ്റേണുകളുടെ ചരിത്രം പറയുന്ന ഇത് നല്ലൊരു ദൃശ്യാനുഭവമായിരുന്നു. ലേസർഷോ കഴിഞ്ഞു പുറത്തിറങ്ങുമ്പോഴേക്കും സന്ധ്യയായി തുടങ്ങിയിരുന്നു.

 അടുത്ത്  തന്നെ ഒറ്റയ്ക്ക് നിൽക്കുന്ന വളരെ വലിയ തൂണ് കാണാം. ‘കോൺസ്റ്റന്റൈൻ  കോളം’ ആണിത്. എഡി 330ൽ റോമൻ സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ തലസ്ഥാനമായി കോൺസ്റ്റാൻ്റിനോപ്പിൾ തീരുമാനിക്കപ്പെട്ടപ്പോൾ കോൺസ്റ്റന്റൈനെ ആദരിക്കുന്നതിനായി അദ്ദേഹം തന്നെ സ്ഥാപിച്ചതാണിത്. ഇത് യഥാർത്ഥത്തിൽ ഇന്ന് കാണുന്നതിനേക്കാൾ ഉയരമുള്ളതായിരുന്നു. അതിനു മുകളിൽ സൂര്യദേവന്റെ വേഷം ധരിച്ച കോൺസ്റ്റന്റൈന്റെ ഒരു പ്രതിമയും ഉണ്ടായിരുന്നു. സ്തംഭത്തിന്റെ നിർമ്മാണത്തിന് ഉപയോഗിച്ച  പോർഫൈറി എന്ന കല്ല്  കാലപ്പഴക്കവും  തീപ്പിടുത്തവും കൊണ്ട് പൊട്ടിയത് ഇരുമ്പ് വാറുകൾ ഉപയോഗിച്ച് ഉറപ്പിച്ചതായാണ് കാണപ്പെടുന്നത്. സ്തംഭത്തിന് താഴെയുള്ള ഒരു ചെറിയ അറയിൽ ആദ്യകാല ക്രിസ്തുമതത്തിന്റെ വിശുദ്ധ അവശിഷ്ടങ്ങൾ സൂക്ഷിച്ചിട്ടുണ്ടെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. ഇതിന്റെ  അടുത്ത്  കാണുന്ന ചത്വരവും  തെരുവും  കോൺസ്റ്റന്റൈന്റെ കാലം മുതൽ മാറിയിട്ടില്ല. 1985 മുതൽ, ഇസ്താംബൂളിലെ ഉപദ്വീപിലെ ചരിത്രപരമായ സ്‌മാരകങ്ങൾ, ഈ സ്തംഭം ഉൾപ്പെടെ, ലോക പൈതൃകസ്ഥാനങ്ങളുടെ  ലിസ്റ്റിൽ ഉൾപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്.

 ഇതിന് സമീപം തന്നെയാണ് ന്യൂറോസ്മാനിയ സോഷ്യൽ കോംപ്ലക്സ്. പതിനെട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ  ബറോക്ക് ശൈലിയിൽ പണി കഴിപ്പിച്ച പള്ളിക്ക്മ പുറമെ, മദ്രസ, ലൈബ്രറി, സൂപ്പ്കിച്ചൻ, ശവകുടീരം, ഫൗണ്ടൻ എന്നിവ ഇവിടെയുണ്ട്. പ്രസിദ്ധ ശില്പി സിനാന്റെ ശിഷ്യനായ സിമിയോൻ കൽഫ ആണ് ഇതിൻറെ നിർമ്മാണത്തിന്റെ ചുമതല വഹിച്ചത്.

ഇസ്താംബൂളിലെ പൂച്ചകളെ പ്പറ്റി പറയാതെ ഈ യാത്രാവിവരണം  പൂർണ്ണ മാവുകയില്ല. ഏകദേശം  ഒരു  മില്യൺ പൂച്ചകൾ ഇവിടെയുണ്ടത്രേ! ഈ നഗരത്തിൽ പൂച്ചകൾക്ക് പ്രവേശനം ഇല്ലാത്ത  ഇടമില്ല.  ബ്ലൂ മോസ്കിനകത്തും ഹയ സോഫിയയുടെ  ഉള്ളിലും പൂച്ചകളെ   കണ്ടു. ഒരു പൂച്ചപ്രേമിയായ ഞാൻ അവയെ തൊട്ടുതലോടുകയും ഫോട്ടോകൾ  എടുക്കുകയും  ചെയ്തു. മിക്കവാറും കടകളുടെ വെളിയിൽ ഇവയ്ക്ക് വേണ്ട വെള്ളവും ഭക്ഷണവും ഉള്ള ഒരു പാത്രം വച്ചിട്ടുണ്ടാവും. ധാരാളം ആളുകൾ പൂച്ചയെ തലോടുന്നതും അവയോട് വർത്തമാനം പറയുന്നതും സ്നേഹം കാണിക്കുന്നതും ഒക്കെ കണ്ടു. മിക്കവാറും പൂച്ചകൾ സൗഹൃദപരമായി പെരുമാറും;  അപൂർവം  ചിലത് നമ്മൾ  അടുത്തു  ചെല്ലുമ്പോൾ  തന്നെ ഓടി  മറയും.

പണ്ട് ഇവിടെയുള്ള വീടുകൾ തടി കൊണ്ടുണ്ടാക്കിയവയായിരുന്നു. എലികൾ മൂലം  ഈ വീടുകൾക്കുണ്ടാകുന്ന കേടുപാടുകൾ തടയാൻ പൂച്ചകൾക്ക്  മാത്രമേ സാധിച്ചിരുന്നുള്ളൂ. പുസ്തകങ്ങൾ കരണ്ട് തിന്നുന്ന എലികളെ നശിപ്പിക്കുന്ന പൂച്ചകൾ ഓട്ടോമന്മാർക്ക്  പ്രിയപ്പെട്ടവരായിരുന്നു. ചില ഹദീസുകളിൽ മുഹമ്മദ് നബിക്ക് പ്രിയപ്പെട്ട വളർത്ത് മൃഗമായിരുന്നു പൂച്ച എന്നും അദ്ദേഹം പ്രാർത്ഥിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നപ്പോൾ സമീപത്തെത്തിയ പാമ്പിനെ ഒരു പൂച്ച ഓടിച്ചു കളഞ്ഞ് അദ്ദേഹത്തെ രക്ഷിച്ചു എന്നും കഥകൾ ഉണ്ട്. കൂടാതെ എപ്പോഴും സ്വയം നക്കി തുടച്ചു വൃത്തിയാക്കി കൊണ്ടിരിക്കുന്ന പൂച്ച ‘വൃത്തിയുള്ള മൃഗം’ എന്ന നിലയിൽ എവിടെയും പ്രവേശിപ്പിക്കാവുന്ന ഒരു ജീവിയായി കണക്കാക്കപ്പെട്ടു. ഈ  കാരണങ്ങൾ  കൊണ്ടാണ് ഇത്രയധികം പൂച്ചകൾ ഇവിടെ കാണപ്പെടുന്നത്. ഉടമസ്ഥർ ഇല്ലാത്ത ഈ പൂച്ചകൾ വളരെ വേഗം പെറ്റു പെരുകുന്നു.

പിന്നീട് ഞങ്ങൾ  അസ്തമന സൂര്യന്റെ കിരണങ്ങളിൽ  മുങ്ങിക്കുളിച്ചു നിൽക്കുന്ന ഹയാ സോഫിയലേക്ക് പോയി.

_{കവര്‍: വിത്സണ്‍ ശാരദ ആനന്ദ്‌}

ടർക്കിഷ് ഇസ്ലാമിക്  ആർട്ട് മ്യൂസിയം

ബ്ലൂ മോസ്‌കിന് മുന്നിലുള്ള മതിലിന്റെ അകത്തെ ഭിത്തിയിൽ ഇസ്ലാം മതത്തിൻ്റെ ആധാര ശിലകളെപ്പറ്റിയുള്ള പ്രധാന വിവരങ്ങൾ സംക്ഷിപ്തരൂപത്തിൽ എഴുതി വെച്ചിട്ടുണ്ട്. ഒരു അമുസ്ലിമിന് ഇസ്ലാംമതത്തിൻറെ പ്രാഥമികആശയങ്ങളും അതിന്റെ നെടുംതൂണുകളും ചരിത്രവും പരിചയപ്പെടുത്തുന്ന രീതിയിലാണ് ഇത്  ചിത്രീകരിച്ചിരിക്കുന്നത്. ധാരാളം പേർ അത് വായിക്കുകയും ചിത്രങ്ങൾ എടുക്കുകയും ചെയ്യുന്നുണ്ടായിരുന്നു. തൊട്ടടുത്ത് തന്നെ ലോക ചരിത്രത്തിലും സംസ്കാരത്തിലും ശാസ്ത്രപുരോഗതിയിലും മുസ്ലിം ലോകത്തിൻറെ സംഭാവനകൾ എണ്ണിപ്പറയുന്ന ഒരു പ്രദർശനവും കാണാം.

ആസ്റ്റ്റോലേബ്
ആസ്റ്റ്റോലേബ് എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഉപകരണം ബിസി 150ൽ(ഹെലീനിസ്റ്റിക് പീരീഡ്)ൽ തന്നെ കണ്ടുപിടിക്കപ്പെട്ടിരുന്നു. എങ്കിലും അത് ആംഗുലാർ സ്കെയിൽസ്(Angular Scales), വൃത്തങ്ങളും മറ്റും ചേർത്ത് കുറെക്കൂടി മെച്ചപ്പെടുത്തിയത് മുസ്ലിം ജ്യോതിശ്ശാസ്‌ത്രജ്ഞന്മാരാണ്. ദിക്ക് തിരിയാത്ത മരുഭൂമിയിലെ യാത്രകൾക്കും കടൽ യാത്രകൾക്കും സഹായകരമാകും  എന്നത് കൂടാതെ ഏതു രാജ്യത്താണെങ്കിലും നമസ്കരിക്കാനായി ഖിബില(മക്ക)യുടെ ദിശ കണ്ടുപിടിക്കുന്നതിനും ഇത് ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ജീവിച്ചിരുന്ന ഗണിത ശാസ്ത്രജ്ഞനായിരുന്ന മുഹമ്മദ് അൽ ഫറാസി ആണ് ഇത്തരത്തിൽ ഇസ്ലാമിക ലോകത്ത് ആദ്യമായി ഒരു ആസ്ട്രലേബ്  നിർമ്മിച്ചെടു ക്കുന്നത്. യൂറോപ്പിന് ഇതിനെപ്പറ്റി  അറിവ് ലഭിച്ചത് 1100കളില്‍ മാത്രമാണ്. 1650 ആകുമ്പോഴേക്കും ഏറ്റവും  വളരെ ജനപ്രീയമായ ഒരു ഉപകരണമായി മാറി.

ട്രിഗണോമെട്രി & ആൾജിബ്ര
ഗ്രീക്കുകാരുടെ കാലം മുതൽ ശാസ്ത്രലോകത്തിന് ഇതിനെപ്പറ്റി അറിവുണ്ടായിരുന്നെങ്കിലും ഇതിനെപ്പറ്റി കൂടുതൽ പഠനം നടത്തിയത് അൽ ബത്താനിയാണ്. സൈൻ, കൊസൈൻ, ടാഞ്ചന്റ് തുടങ്ങിയ ട്രിഗണോമെട്രിയിലെ ഏറ്റവും അടിസ്ഥാനപരമായ വാക്കുകൾ അറബിഭാഷയിൽ നിന്ന് ഉരുത്തിരിഞ്ഞു  വന്നവയാണ്. ആൽഗരിതം എന്ന വാക്ക് ആൾജിബ്രയുടെ പിതാവായ അൽ ഖവാരിസ്മിയുടെ പേരിൽ നിന്ന് രൂപപ്പെട്ടതാണ്. അറബി ഭാഷയിൽ ‘അൽ ജബർ’ എന്നാൽ ഇക്വേഷൻ എന്നർത്ഥം. ഇതിൽ നിന്നാണ് അൽജിബ്രാ എന്ന  വാക്കുണ്ടായത്. ‘ബൈനോമിയൽ തിയറം’ നിർമ്മിച്ചെടുക്കാനും അത് പരിപൂർണ്ണതയിൽ എത്തിക്കാനും വേണ്ടിയുള്ള ചിഹ്നങ്ങളും ഇക്കാലത്ത് കണ്ടുപിടിക്കപ്പെട്ടു.

ജ്യോതിശാസ്‌ത്രം (Astronomy)
ഒമ്പതാം നൂറ്റാണ്ടിൽ തന്നെ ഇസ്ലാമികലോകത്തുള്ള പണ്ഡിതന്മാർ ടോളമിയുടെ കണ്ടുപിടുത്തങ്ങളിൽ ധാരാളം കൂട്ടിച്ചേർക്കലുകൾ നടത്തി. സൂര്യൻ സൗരയൂഥത്തിന്റെ നടുവിൽ ആണെന്നും അതിന് ചുറ്റും കറങ്ങുന്ന ഭൂമി ഉൾപ്പെടെയുള്ള ഗോളങ്ങളുടെ യാത്രാപഥം ദീർഘവൃത്താകൃതിയിൽ ഉള്ളതാണെന്നതിനും അവർ തെളിവുകൾ കണ്ടെത്തി. പലതരം അസ്ട്രോണോമിക്കൽ ടേബിളുകളും നക്ഷത്രങ്ങളുടെ  ചാർട്ടുകളും മറ്റും അവർ നിർമ്മിച്ചു. പിൽക്കാലത്ത് യൂറോപ്പിൽ പ്രചാരത്തിലായ അൽഫോൻസിൻ, ടൊളീഡോ ടേബിളുകൾ  ഇതിൻറെ പകർപ്പുകൾ ആണെന്ന് പറയാം.

ഒപ്‌റ്റോമെട്രി
ഒമ്പതാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ജീവിച്ച ഇബ്‌ൻ ഫെർണാസ് ആണ് കാഴ്ച കൂടുതൽ തെളിവുള്ളത് ആക്കാനായുള്ള കണ്ണടകൾ കണ്ടുപിടിച്ചത്. ഇപ്പോൾ ഉപയോഗിക്കുന്ന രീതിയിലുള്ള ഫ്രെയിമുകളോട് കൂടിയ കണ്ണടകൾ കണ്ടുപിടിച്ചത് പിന്നെയും വളരെ കാലം കഴിഞ്ഞാണ്. 1039ൽ അൽ ഹൈത്തം കണ്ണടകളുടെ ലോകത്ത് കൂടുതൽ ഗവേഷണം നടത്തി.

ദ്രവ്യം(matter) എന്ന സങ്കൽപ്പത്തെപ്പറ്റിയും ഇതിന്റെ ആകൃതിയും നിറവും മാറിയാലും അതിൻറെ ഘനം( mass) മാറുന്നില്ല എന്ന കാര്യം ആദ്യമായി പറഞ്ഞത് അൽ ബിറൂനി(എഡി 1050)യാണ്. ഈ മേഖലയിൽ പ്രവർത്തിച്ചിരുന്ന ശാസ്ത്രജ്ഞന്മാരുടെ അനുയായി ആയിരുന്ന ആന്റിയോൺ ലെവോസിയർ (Antione Lavoisier) പതിനെട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ഈ കാര്യങ്ങൾ യൂറോപ്പിന് പകർന്നു കൊടുത്തു.

ചൈനീസ് സ്നോ എന്നറിയപ്പെടുന്ന പൊടി വെടി മരുന്ന് പ്രയോഗങ്ങൾക്കായി ഉപയോഗിച്ചിരുന്നെങ്കിലും ഇത് വെടിമരുന്നാ യി ഉപയോഗിച്ച് തുടങ്ങിയത്  ഇസ്ലാമിക ലോകത്തെ കെമിസ്റ്റുകൾ ആയിരുന്നു. ഇതുപയോഗിച്ചു കൊണ്ട് അവർ ഗ്രനേഡുകളും കൈത്തോക്കുകളും പ്രാകൃതരൂപത്തിലുള്ള കാനനുകളും പിസ്റ്റലുകളും നിർമ്മിച്ചതായി ചരിത്ര രേഖകൾ ഉണ്ട്.

ആഫ്രിക്ക, ഏഷ്യ, ഇന്ത്യ, ചൈന തുടങ്ങിയ രാജ്യങ്ങളുടെ ഭൂമിശാസ്ത്രത്തെ പറ്റി ജോഗ്രഫിക്കൽ എൻസൈക്ലോപീഡിയ, റോഡ് മാപ്പുകൾ മുതലായവ എട്ടു മുതൽ പതിനഞ്ചാം നൂറ്റാണ്ടിനിടയിൽ ഇസ്ലാമിക ലോകത്ത് പ്രചാരത്തിൽ ആയിരുന്നു. പതിനാലാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ജീവിച്ചിരുന്ന ഇബ്ൻ ബത്തൂത്തയുടെ  രചനകൾ അദ്ദേഹം സഞ്ചരിച്ച നാടുകളിലെ ഭൂമിശാസ്ത്രത്തെ പറ്റി കൂടുതൽ കൃത്യമായ വിവരങ്ങൾ നൽകി.

പത്താം നൂറ്റാണ്ടിൽ ജീവിച്ചിരുന്ന ഇബിൻ യൂനസ് അൽ മസ്റിയാണ്  പെൻഡുലം കണ്ടുപിടിച്ചതും ആദ്യമായി ഓസിലേറ്ററി oscillatory) മോഷനെപ്പറ്റി രേഖപ്പെടുത്തുന്നതും. കാന്തസൂചിയെപ്പറ്റി ചൈനക്കാരിൽ നിന്നും ലഭിച്ച വിവരം അനുസരിച്ച് ഇസ്ലാമിക ലോകത്താണ് ആദ്യമായി വടക്കുനോക്കിയന്ത്രം നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടത്. കച്ചവടത്തിനു വേണ്ടിയുള്ള യാത്രകൾക്കും പുതിയ നാടുകൾ തേടിയുള്ള പര്യടനങ്ങൾക്കും ഇത് വളരെ സഹായകരമായി എന്ന് പറയേണ്ടതില്ലല്ലോ.

ഗ്ലാസ് കൊണ്ടുള്ള മുഖക്കണ്ണാടികൾ പതിനൊന്നാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ഇസ്ലാമിക് സ്പെയിനിലാണ് ആദ്യമായി നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടത്. പലതരത്തിലുള്ള മെക്കാനിക്കൽ ക്ലോക്കുകൾ, തെക്കൻ സ്പെയിനിലെ എൻജിനീയർമാർ നിർമ്മിച്ചിരുന്നു. ഇവിടെ ജീവിച്ചിരുന്ന ഇബ്ൻ ഫിർനാസ് വാച്ച് പോലെയുള്ള കൃത്യമായി സമയം കാണിക്കുന്ന ഒരു ഉപകരണം നിർമ്മിച്ചുവെന്ന് ച രിത്രകാരനായ വിൽഡുറാന്റ് രേഖപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നു.

പുതിയ കാലത്തെ ചെക്ക് എന്ന വാക്ക് ‘Saqq’ എന്ന് അറബിക് വാക്കിൽ നിന്നും ഉരുത്തിരിഞ്ഞതാണ്. അക്കാലത്ത് അത് പണം കൊടുക്കാം എന്നുള്ള ഒരു പ്രതിജ്ഞ മാത്രമായിരുന്നു. ധാരാളം കള്ളന്മാരും കൊള്ളക്കാരും ഉള്ള വഴികളിലൂടെ പണം കൊണ്ടു പോകുന്നത് ഒഴിവാക്കാൻ ഇത് സഹായിച്ചു. ബാഗ്ദാദിലുള്ള ഒരു ബാങ്കിൽ നിന്നുമുള്ള ചെക്ക്  ചൈനയിൽ മാറാമായിരുന്നുവത്രേ!

കാപ്പിയുടെ ചരിത്രം അറബികളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് കിടക്കുന്നു. എത്യോപ്പിയയിൽ നിന്നുള്ള ആട്ടിടയനായ ഖാലിദ്, അയാളുടെ ആടുകൾ ചില പ്രത്യേകതരം ബെറികൾ കഴിച്ചു കഴിഞ്ഞാൽ കൂടുതൽ തുള്ളിച്ചാടുകയും രാത്രി ഉറങ്ങാതിരിക്കുകയും ചെയ്യുന്നത് ശ്രദ്ധിച്ചു. പിന്നീട് അയാൾ സ്വന്തമായി ഈ കായകൾ തിളപ്പിച്ച്  കുടിക്കാൻ  തുടങ്ങി.  ഇതിൽ  നിന്നാണ് കാപ്പി ഉണ്ടാകുന്നത്. കാപ്പിയുടെ ചരിത്രത്തോടൊപ്പം കാപ്പിക്കുരുക്കളും എത്യോപ്യയിൽ നിന്ന് യമനിലേക്ക് സഞ്ചരിച്ചു. അവിടെയുള്ള ചില സൂഫി സന്യാസിമാർ പ്രാർത്ഥനകൾക്ക്  വേണ്ടി  രാത്രി മുഴുവൻ ഉണർന്നിരുന്നിരിക്കേണ്ട  അവസരങ്ങളിൽ കാപ്പി ഉപയോഗിച്ചു. പതിനഞ്ചാം നൂറ്റാണ്ടിൽ കാപ്പി മക്കയിലെത്തി, 1645  ഇറ്റലിയിലും, 1650ൽ ഇംഗ്ലണ്ടിലും എത്തിച്ചേർന്നു. ഇങ്ങനെയാണ് കാപ്പി ലോകമാകെ പരന്നത്.

ആകാശയാത്ര പേരിനെങ്കിലും ആദ്യമായി നടത്തിയത് എ ഡി 852 അബ്ബാസ് ഇബിൻ ഫിർനാസ് ആണ്. അദ്ദേഹം കവിയും ജ്യോതിശാസ്ത്രജ്ഞനും എൻജിനീയറും ആയിരുന്നു. തടി കൊണ്ടുണ്ടാക്കിയ ഒരു ഫ്രെയിം തുണി കൊണ്ടു പൊതിഞ്ഞ് അത് ചിറകു പോലെ ഉപയോഗിച്ചു കൊണ്ടാണ് ആദ്യം അദ്ദേഹം പറക്കാൻ ശ്രമിച്ചത്. കോർദോബയിലെ ഗ്രാൻഡ് മോസ്കിന്റെ മിനാരത്തിൽ നിന്നാണ് അദ്ദേഹം ആദ്യമായി പറക്കാൻ ശ്രമിച്ചത്. വലിയ കേടൊന്നും പറ്റാതെ അദ്ദേഹത്തിന് തിരിച്ചിറങ്ങാൻ സാധിച്ചു. പിന്നീട് 875ൽ 70 വയസ്സുള്ളപ്പോൾ കുറേക്കൂടി മെച്ചപ്പെട്ട ഒരു പറക്കൽ യന്ത്രവുമായി വീണ്ടും ശ്രമം നടത്തി. 10 മിനിറ്റ് സമയം ആകാശത്തിൽ ഒഴുകി നടക്കാൻ യന്ത്രം ഇദ്ദേഹത്തിനെ സഹായിച്ചു. ചന്ദ്രനിലെ ഒരു കുഴിക്ക് (Crater)അദ്ദേഹത്തിൻറെ പേര് നൽകപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. കൂടാതെ ബാഗ്ദാദിലെ ഇൻറർനാഷണൽ എയർപോർട്ട് ഇദ്ദേഹത്തിൻറെ പേരിലാണ്.

വാക്സിനേഷൻ
പതിനേഴാം നൂറ്റാണ്ടിൽ തന്നെ ടർക്കിയിലെ കുട്ടികളെ വസൂരിയിൽ നിന്ന് രക്ഷിക്കാനായി കൗപോക്സ് കുത്തി വയ്ക്കുമായിരുന്നു. പുതിയ കാലത്തെപ്പോലെ അല്ലായിരുന്നു എന്ന് മാത്രം. 1724 ഇതിനെപ്പറ്റി മനസ്സിലാക്കിയ  തുർക്കിയിലെ ബ്രിട്ടീഷ് അംബാസിഡറുടെ ഭാര്യ ഇതിനെപ്പറ്റി മനസ്സിലാക്കുകയും ഈ രീതി അവരുടെ നാട്ടിൽ പ്രചാരത്തിൽ ആക്കുകയും ചെയ്തു.

എഡി 953ല്‍ ഈജിപ്തിലെ സുൽത്താന്റെ ആവശ്യം അനുസരിച്ചാണ് ആദ്യത്തെ ഫൗണ്ടൻ പേന നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടത്.  മഷി പുറത്തേക്ക് ചാടി തന്റെ വസ്ത്രങ്ങൾ കേടാക്കാത്ത വിധത്തിലുള്ള ഒരു എഴുത്ത് ഉപകരണം നിർമ്മിക്കണം എന്ന് അദ്ദേഹം ആവശ്യപ്പെട്ടതനുസരിച്ചാണ്  ഇത്  നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടത്.

ക്യാമറ
പത്താം നൂറ്റാണ്ടിൽ ഇബിൻ ഹൈത്തമാണ് ആദ്യത്തെ ക്യാമറ നിർമ്മിച്ചത്. പ്രകാശം മനുഷ്യൻറെ കണ്ണിൽ നിന്നും പുറപ്പെടുന്നു എന്ന ആദ്യകാല വിശ്വാസത്തിന് വിപരീതമായി ഒരു വസ്തുവിൽ നിന്നുള്ള പ്രകാശം നമ്മുടെ കണ്ണിൽ പതിക്കുമ്പോഴാണ് കാഴ്ച സാധ്യമാകുന്നത്  എന്ന് അദ്ദേഹമാണ് ആദ്യം പറഞ്ഞത്. ക്യാമറ എന്ന് അറബിക് വാക്കിന്റെ അർത്ഥം ഇരുട്ട് മുറി എന്നാണ്. ഇതിൽ നിന്നാണ് അദ്ദേഹം നിർമ്മിച്ച ഉപകരണത്തിന് ‘ക്യാമറ ഒബ്സ്കുറ’ എന്ന പേര് നൽകപ്പെട്ടത്.

സോപ്പ്
പുരാതന ഈജിപ്ഷ്യൻമാരും റോമാക്കാരും സോപ്പ് പോലെ ഒരു വസ്തു ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. അത് പക്ഷേ ഒരു സുഗന്ധ ലേപനം പോലെയാണ് പ്രവർത്തിച്ചത്. ഇന്ന് നാം കാണുന്ന സോപ്പുകട്ടകളുടെ നിർമ്മാണത്തിനായുള്ള പാചകക്കുറിപ്പ് അറബികളാണ് നിർമ്മിച്ചത്. കുളിയും ദേഹം വൃത്തിയാക്കലും മതപരമായ ആവശ്യം  കൂടിയായി  മാറിയതോടെ ഇതിനുവേണ്ടി കൂടുതൽ ശ്രമങ്ങൾ നടന്നു. വെജിറ്റബിൾ ഓയിലും സോഡിയം ഹൈഡ്രോക്സൈഡ് എന്ന ആൽക്കലിയും സുഗന്ധത്തിനായി തൈം ഓയിലും ഇതിൽ ചേർത്തു. 1759ൽ  മുഹമ്മദ് ഇന്ത്യൻ വേപ്പർ ബാത്ത് എന്നൊരു സ്ഥാപനം ഇംഗ്ലണ്ടിലെ ബ്രൈറ്റണില്‍ ആരംഭിച്ചു. ഇവിടെയാണ് ആദ്യമായി ഷാംപൂ ഉപയോഗിച്ച് തുടങ്ങിയത്.

സർജറി
പത്താം നൂറ്റാണ്ടിലെ പ്രസിദ്ധ സർജനായിരുന്ന അൽസഹറാവി ഏകദേശം 200 ഓളം സർജിക്കൽ ഉപകരണങ്ങൾ നിർമ്മിച്ചു. ഇവയിൽ പലതും ഇന്ന്  ഉപയോഗിച്ചു വരുന്ന ഉപകരണങ്ങളുടെ പൂർവരൂപമാണ്. ശരീരത്തിന് ഉള്ളിലെ മുറിവുകൾ തുന്നിക്കെട്ടാനായി കാറ്റ്‌ഗട്ട് ഉപയോഗിക്കാം എന്നും ഇദ്ദേഹം കണ്ടുപിടിച്ചു. കണ്ണിൻറെ ശസ്ത്രക്രിയകൾക്ക് ഉപയോഗിക്കാനായി വളരെ ചെറിയ കത്രികകൾ അദ്ദേഹം നിർമ്മിച്ചു. ഉള്ളു പൊള്ളയായ സൂചികൾ ഇദ്ദേഹത്തിൻറെ കാലത്താണ് നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടത്. ആധുനിക കാലത്തും കാറ്ററാക്ട് നീക്കാനായി ഇത്തരം സൂചിയാണ് ഉപയോഗിക്കുന്നത്.

ശില്പ വിദ്യ
വൃത്തത്തിലുള്ള കമാനങ്ങൾക്ക് (Round arches)  പകരം ഇസ്ലാമിക ലോകത്ത് ഉപയോഗിക്കുന്ന പോയിൻറഡ്  ആർച്ചസ് കൂടുതൽ ബലമുള്ളതും കൂടുതൽ ഭാരം താങ്ങാൻ കഴിവുള്ളതും ആണെന്ന് മനസ്സിലാക്കിയതോടെ ഇത് യൂറോപ്പിൽ കൂടുതൽ പ്രചാരത്തിലായി. റോസ് വിൻഡോ, വൃത്താകാരത്തിലുള്ള ഗോപുരങ്ങൾ, പാരപ്പറ്റുകൾ തുടങ്ങിയ ഇസ്ലാമിക ലോകത്ത് നിന്ന് യൂറോപ്പിലേക്ക് കടന്നവയാണ്.

കെമിസ്റ്റി
അക്കാലത്തെ പ്രസിദ്ധ ശാസ്ത്രജ്ഞനായ ജാബർ ഇബ്ൻ ഹയ്യാനാണ് ലിക്വിഫാക്ഷൻ, ഫിൽട്രേഷൻ, ഇവാപൊറേഷൻ, പ്യൂരിഫിക്കേഷൻ ക്രിസ്റ്റലൈസേഷൻ,  ഓക്സിഡേഷൻ എന്നിവയെപ്പറ്റി ആദ്യമായി വിശദീകരിച്ചത്. ഇദ്ദേഹമാണ് സൾഫ്യൂറിക് ആസിഡും നൈട്രിക് ആസിഡും കണ്ടുപിടിച്ചത്. ഇദ്ദേഹം നിർമ്മിച്ച അലമ്പിക്ക് എന്ന ഉപകരണം ഉപയോഗിച്ചാണ് അക്കാലത്ത് സുഗന്ധ ലേപനങ്ങളും പനിനീരും നിർമ്മിച്ചിരുന്നത്. അദ്ദേഹം അക്കാലത്ത് തന്റെ പരീക്ഷണങ്ങൾക്കായി നിർമ്മിച്ച  പല ഉപകരണങ്ങളും ഇന്നും  ഉപയോഗിച്ചു വരുന്നു.

വിൻഡ് മില്ലുകൾ
കാറ്റാടി യന്ത്രങ്ങൾ അരുവികളിൽ നിന്ന് വെള്ളം വലിച്ച് കൃഷിക്ക് ഉപയോഗിക്കാനും ചോളം പോലെയുള്ള ധാന്യങ്ങൾ പൊടിക്കാനും വേണ്ടിയാണ് ഉപയോഗിച്ചിരുന്നത്. അറിയപ്പെടുന്ന ആദ്യത്തെ കാറ്റാടി യന്ത്രം എ ഡി 634 പേർഷ്യയിലെ ഒരു ഖലീഫയ്ക്ക് വേണ്ടി നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടതാണ്.

അച്ചടി
ഗുട്ടൻബർഗ് 1454ലാണ്  ആധുനികഅച്ചടിയന്ത്രം നിർമ്മിച്ചത്. പക്ഷേ അതിനും 100 കൊല്ലം മുമ്പ് പിടിയോട് കൂടിയ ബ്രാസ് കൊണ്ടുള്ള  അച്ചുകൾ ഇസ്ലാമിക് സ്പെയിനിൽ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു.

മെക്കാനിക്കൽ എൻജിനീയറിങ്
1206ൽ അൽ ജസാരി എന്ന എൻജിനീയർ “നോളജ് ഓഫ് ഇൻജീനിയസ് മെക്കാനിക്കൽ ഡിവൈസസ്’ എന്ന പുസ്തകം പ്രസിദ്ധീകരിച്ചു. ഏകദേശം അൻപതോളം പുതിയ കണ്ടുപിടുത്തങ്ങൾ ഇതിൽ ഇദ്ദേഹം വിവരിക്കുന്നുണ്ട്. കോമ്പിനേഷൻ പൂട്ടുകൾ, വെള്ളം കൊണ്ടും ഭാരം കൊണ്ടും പ്രവർത്തിക്കുന്ന മെക്കാനിക്കൽ ക്ലോക്ക്, വാൽവുകൾ, പിസ്റ്റണുകൾ എന്നിവയെ പറ്റി ഇതിൽ പറയുന്നു. എന്നാൽ ഇദ്ദേഹം ഏറ്റവും പ്രസിദ്ധനായത് ഇതിൽ പറയുന്ന ക്രാങ്ക് ഷാഫ്റ്റിന്റെ  കണ്ടുപിടിത്തമാണ്. റൊട്ടേറ്ററി മോഷനെ ലീനിയർ മോഷൻ ആക്കാനും തിരികെ  മാറ്റാനും സാധ്യമാക്കുന്ന  ഈ സംവിധാനം  ആധുനികകാലത്തെ മിക്കവാറും എല്ലാ യന്ത്രങ്ങളിലും  ഉപയോഗിക്കപ്പെടുന്നു.

ഗണിതം
എ ഡി 825ൽ  അൽ കവാരിസ്മി, അൽ കിൻഡി എന്നീ രണ്ട് ഗണിതശാസ്ത്രജ്ഞന്മാരാണ് ആദ്യമായി അറബിക് സംഖ്യകൾ എഴുതി ഉണ്ടാക്കിയത് ; പിൽക്കാലത്ത് ഇത് ലോകം മുഴുവൻ പ്രചാരത്തിലായി. എൻക്രിപ്ഷൻ ഡി കോഡിങ്, നമ്പർ പാറ്റേൺ ആൻഡ് ഫ്രീക്വൻസി അനാലിസിസ് എന്നിവ കണ്ടു പിടിച്ചത് അൽകിൻഡിയാണ്. പുരാതന സംസ്കാരങ്ങളുടെ എഴുത്തുകളും അവയുടെ അർത്ഥവും വ്യാഖ്യാനിക്കാൻ ഇത് വളരെയധികം സഹായിച്ചു.

ടർക്കിഷ് ഇസ്ലാമിക്   ആർട്ട്   മ്യൂസിയം
ബ്ലൂ മോസ്കിൽ നിന്ന് പോയത് സുൽത്താൻ സുലൈമാൻ ദി മാഗ്‌നിഫിസന്റിന്റെ ഏറ്റവും അടുത്ത സുഹൃത്തും സന്തതസഹചാരിയും ഗ്രാൻഡ് വസീറും ആയിരുന്നു ഇബ്രാഹിം പാഷയുടെ കൊട്ടാരം കാണാനാണ്.

ഓർത്തഡോക്സ് ക്രിസ്ത്യൻ ആയി ഇപ്പോഴത്തെ ഗ്രീസിലെ പാർഗ എന്ന ഗ്രാമത്തിൽ ജനിച്ച ഇബ്രാഹിം, ബാലൻ ആയിരിക്കുമ്പോൾ തന്നെ അടിമയായി പിടിക്കപ്പെട്ടു. പിന്നീട് യുവാവായിരുന്ന സുലൈമാൻ രാജകുമാരന്റെ സഹായിയായിത്തീരുകയും അദ്ദേഹത്തിൻറെ സൗഹൃദവും വിശ്വാസവും നേടിയെടുത്ത് വളരെ വേഗത്തിൽ തന്നെ പ്രധാനമന്ത്രിയുടെ തുല്യമായ ഗ്രാൻഡ് വസീർ പദവിയിൽ എത്തുകയും  ചെയ്തു. സുൽത്താന്റെ സഹോദരിയായ ഖദീജ സുൽത്തായിരുന്നു ഇബ്രാഹിമിന്റെ  ഭാര്യ.

പല യൂറോപ്പിയൻ ഭാഷകളും സംസാരിച്ചിരുന്ന നയതന്ത്രനായ ഇബ്രാഹിം യൂറോപ്പിലെ ക്രിസ്ത്യൻ ഭരണത്തിൻ കീഴിൽ ഉണ്ടായിരുന്ന പല രാജ്യങ്ങളുമായി പലതരം കരാറിൽ ഏർപ്പെട്ടു. ഓട്ടോമൻ സാമ്രാജ്യത്തിന് സാ മ്പത്തികവും രാഷ്ട്രീയവുമായി മേൽക്ക്കോയ്മ ലഭിക്കത്തക്കതായിരുന്നു ഇവയിൽ മിക്കതും.

സാമ്രാജ്യം വികസിച്ചതോടെ ഇബ്രാഹിമിന്റെ സമ്പത്തും അധികാരവും വർധിച്ചു വന്നു. ബുഡാപെസ്റ്  കീഴടക്കിയ ശേഷം അവിടെ നിന്നും കൊണ്ട് വന്ന അപ്പോളോ, ഹെർക്കുലീസ്, ആർട്ടെമിസ് എന്നിവരുടെ പ്രതിമകൾ അദ്ദേഹം സ്വന്തം വീടിൻറെ മുന്നിൽ പ്രദർശിപ്പിച്ചു. ഇത് വിഗ്രഹാരാധനയെ   വെറുത്തിരുന്ന കടുത്ത ഇസ്ലാംമത വിശ്വാസികളിൽ വലിയ എതിർപ്പിന് കാരണമാക്കി. ഇബ്രാഹിമിന്റെ അധികാരവും ധനവും വർദ്ധിക്കുന്നതിനനുസരിച്ച് ശത്രുക്കളുടെ എണ്ണവും കൂടി വന്നു. ഇവരിൽ പ്രധാനിയായിരുന്നു സുൽത്താൻ സുലൈമാന്റെ പ്രിയപ്പെട്ട ഭാര്യയായിരുന്ന ഹുറം. ഇവരുടെ മക്കൾ അധികാരത്തിലേറുന്നത് ഇബ്രാഹിം തടയുമെന്ന വിശ്വാസം മൂലം അവർ  സാധ്യമായ വഴികളിലൂടെയെല്ലാം  ഇബ്രാഹിമിനെതിരായി സുൽത്താൻ സുലൈമാന്റെ മനസ്സിൽ അവിശ്വാസവും വെറുപ്പും വർദ്ധിപ്പിക്കാനായി കരുക്കൾ നീക്കി. ഒരു ദിവസം സുൽത്താൻ സുലൈമാൻ ഗ്രാൻഡ് വസീറിനെ രാത്രി ഭക്ഷണത്തിനായി കൊട്ടാരത്തിലേക്ക് ക്ഷണിച്ചു. പിറ്റേന്ന് രാവിലെ ഇബ്രാഹിമിന്റെ മൃതശരീരമാണ് പുറം ലോകം കാണുന്നത്. ഇതിനെപ്പറ്റിയുള്ള എല്ലാം സംശയങ്ങളും അവസാനിപ്പിക്കാനായി ആരും അറിയപ്പെടാത്ത ഒരിടത്താണ് മൃതദേഹം മറവ് ചെയ്തത്. ഇബ്രാഹിമിന്റെ മരണശേഷം അദ്ദേഹത്തിൻറെ കൊട്ടാരവും സ്വത്തുക്കളും എല്ലാം തന്നെ ഗവൺമെന്റിലേക്ക് മുതൽക്കൂട്ടി.

ഇബ്രാഹിം പാഷ കൊല ചെയ്യപ്പെട്ട ശേഷം കുറേക്കാലം ഉപയോഗിക്കാതെയും മറ്റും കിടന്ന് നശിച്ച കൊട്ടാരം തുർക്കി റിപ്പബ്ലിക് ആയതിനു ശേഷമാണ് ടർക്കിഷ് ഇസ്ലാമിക് ആർട്ട് മ്യൂസിയം ആയി പുനരുദ്ധരിക്കപ്പെട്ടത്. വളരെ  വലിയ ഒരു കൊട്ടാരം ആണിത്. കൊട്ടാരത്തിന് ചുറ്റുമുള്ള പറമ്പും പല തരം പഴയ വൃക്ഷങ്ങൾ നിറഞ്ഞതാണ്. ഹിപ്പൊട്രോമിന് അരികിൽ തന്നെയുള്ള ഈ കൊട്ടാരത്തിന്റെ ബാൽക്കണിയിൽ നിന്ന് അന്നത്തെ സാമൂഹികവും സാംസ്കാരികവുമായ ജീവിതത്തിന്റെ അരങ്ങായിരുന്ന ഈ പ്രദേശത്തെ എന്തെല്ലാം കാഴ്ചകൾ ഇബ്രാഹിം പാഷ കണ്ടിട്ടുണ്ടാവും എന്ന് ഇതിനകത്തേക്ക് കാലെടുത്തു വെക്കുമ്പോൾ ഓർത്തുപോയി. പതിനാറാം നൂറ്റാണ്ടിൽ നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടതാണ് തുർക്കിയിലെ ഏറ്റവും വലിയ കൊട്ടാരമായിരുന്ന ഈ മന്ദിരം.

ഇബ്രാഹിമിന്റെ കാലശേഷം ഇത് കുറേക്കാലം ഗോഡൗൺ ആയും ഗവൺമെൻറ് ഓഫീസുകളായും ജയിൽ  ആയും  മറ്റും പ്രവർത്തിച്ചിരുന്നു. 1914 ലാണ് ഇത് ഇസ്ലാമിക് ആർട്ട് മ്യൂസിയം ആയി മാറ്റാനുള്ള തീരുമാനം ഉണ്ടാകുന്നത്. ഇതിനു വേണ്ടി കൊട്ടാരം പുനരുദ്ധരിയ്കുകയാണുണ്ടായത്. ഇബ്രാഹിമിന്റെ കൊട്ടാരം ഇപ്പോൾ  കാണുന്നതിനേക്കാൾ വളരെ വലുതായിരുന്നു. എന്നാൽ ഒരു മ്യൂസിയത്തിന്റെ മട്ടിൽ ഇത് മാറ്റി പണിയേണ്ടി വന്നു.

50 ടർക്കിഷ് ലീറയാണ് മ്യൂസിയത്തിന്റെ പ്രവേശന ഫീസ്. ഇസ്ലാമിൻറെ ആദ്യകാലം മുതലുള്ള പല കാലങ്ങളിലെ കാർപെറ്റുകൾ, കാലിഗ്രാഫി, കളിമൺ പാത്രങ്ങൾ, ഇരുമ്പ് പാത്രങ്ങൾ, കൊത്തുപണികൾ ചെയ്ത മരസാമാനങ്ങൾ എന്നിവ ഉൾപ്പെട്ട 40000 പ്രദർശന വസ്തുക്കൾ ഇവിടെ കാണാം. ഉമയ്യാദ്, അബ്ബാസിദ്, വടക്കൻ ആഫ്രിക്കൻ, ആൻഡലൂസിയൻ, സെൽജൂക് അയൂബി, മംമ്ലുക്, സഫാവിദ്, ടർക്കിഷ്, കൊക്കേഷ്യൻ ഓട്ടോമൻ സംസ്കാരങ്ങളുടെ കാലത്തുള്ള കലാനിർമ്മിതികൾ ഇവിടെ കാണാം.

കയ്യെഴുത്ത് പ്രതികളുടെ പ്രത്യേക വിഭാഗത്തിൽ ഏകദേശം 13000 ഐറ്റങ്ങൾ ഉണ്ട്. ഇവയിൽ പലതും അപൂർവ്വങ്ങളാണ്. ഉദാഹരണത്തിന്  എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിലെ കൈകൊണ്ട് എഴുതിയ ഖുർആൻറെ രണ്ടു പേജുകൾ, ഒമ്പതാം നൂറ്റാണ്ടിൽ നിന്നുള്ള ഗസേല മാനിന്റെ തോലിൽ സ്വർണ്ണം കൊണ്ട് കുബിക് ശൈലിയിൽ  എഴുതിയ ഖുറാന്റെ വരികൾ, എന്നിവ. സുലൈമാൻ മാഗ്നിഫിസന്റിന്റെ മുദ്ര തന്നെ ഒരു സുന്ദരമായ കലാരുപമാണ്.

ഇവിടെയുള്ള 1700 കാർപ്പെറ്റുകളുടെ സൗന്ദര്യവും വൈവിദ്ധ്യവും  ഇതിനെ ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും മെച്ചപ്പെട്ടതായി കരുതപ്പെടുന്നു. പ്രദർശിപ്പിച്ചിരിയ്ക്കുന്ന ലോഹനിർമ്മിതികളിൽ പലതും മധ്യകാലത്ത് നിർമ്മിച്ചതാണ്. പതിമൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടിൽ നിർമ്മിച്ച ആസ്ടലേബ് മറ്റൊരു അപൂർവ കാഴ്ചയാണ്. നിർമ്മാണം നടന്ന കാലങ്ങളുടെ പ്രത്യേക ശൈലിയിലുള്ള കൊത്തുപണികൾ നിറഞ്ഞ വാതിലുകളും ഫർണിച്ചറുകളും ഒരു ഭാഗത്ത് പ്രദർശിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്.

ആഭരണങ്ങളുടെ വിഭാഗത്തിൽ റൂബി, എമറാൾഡ്, ആനക്കൊമ്പ് എന്നിവ കൊണ്ട് അലങ്കരിച്ച ബെൽറ്റുകൾ, മുടിപ്പൂക്കൾ എന്നിവ ഇവിടെ കാണാം. കഅബയുടെ പഴയ കാലത്തെ ഒരു താക്കോലും അതിൻറെ സഞ്ചിയും അതോടൊപ്പം പ്രദർശിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്. അക്കാലത്തെ രാജകുടുംബാംഗങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ച് വന്ന വസ്ത്രങ്ങൾ ഒരു ഭാഗത്ത് കാണാം.

മുസ്ലീങ്ങളുടെ  ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട   പുണ്യസ്ഥലമായ  മെക്കയിലെ  കഅബ മൂടിയിരുന്ന തുണി  എല്ലാ  വർഷവും  മാറ്റുന്ന  പതിവുണ്ട് . പഴയ കാലത്ത്  ഉപയോഗിച്ചിരുന്ന ഈ തുണിയിൽ  ഖുർആൻ  വാക്യങ്ങൾ  സ്വർണവും  വെള്ളിയും  നൂലുകൾ  ഉപയോഗിച്ചു   തുന്നിച്ചേർത്തിരിക്കുന്ന  ഭാഗങ്ങൾ  ഇവിടെ  സൂക്ഷിച്ചിട്ടുണ്ട്. മറ്റൊരിടത്ത് മുഹമ്മദ്  നബിയുടെതെന്ന്    പറയപ്പെടുന്ന താടി  രോമത്തിന്റെ  കഷണങ്ങൾ ഒരു  ചെറിയ  ഗ്ലാസ് പാത്രത്തിലാക്കി  സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്നത് കാണാം.

ഇബ്രാഹിം പാഷ കൊട്ടാരത്തിന്റെ പുനരുദ്ധാരണ പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ ക്കിടയിലാണ് മന്ദിരത്തിന്റെ താഴത്തെ നിലയിലെ നിലവറയുടെ ഘടന കണ്ടെത്തുന്നത്. ഹിപ്പോഡ്രോമിന്റെ പടിഞ്ഞാറ് ഭാഗത്തിന്റെ  ചില  അവശേഷിപ്പുകൾ  മ്യൂസിയത്തിന്റെ   ഒരു  ഭാഗത്ത്  പ്രദർശിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത് കാണാം .

മന്ദിരത്തിന്റെ നടുമുറ്റത്ത് 200ൽ പരം വർഷങ്ങൾ പഴക്കമുള്ള വളരെ വലിയ ഒരു പ്ലെയിൻമരം കാണാം ഇതിൻറെ ഉയരം ഏഴര മീറ്ററും ചുറ്റളവ് 207 സെൻറീമീറ്ററും ആണ്. സംരക്ഷിത വൃക്ഷമായി അടയാളപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്ന ബോർഡ് ഇതിൻറെ സമീപം തന്നെ കാണാം.

പലകാലങ്ങളിലായി ഇസ്‌ലാമിക ലോകത്ത്  നിലവിലിരുന്ന പലതരം  കരകൗശല വിദ്യകളെയും  ഓരോകാലത്ത്   നിർമ്മിക്കപ്പെട്ട വസ്തുക്കളുടെ മാതൃകകളെയും പരിചയപ്പെടാൻ   ഈ  സന്ദർശനം    മൂലം  സാധ്യമായി.

_{കവർ: വിൽസൺ ശാരദ ആനന്ദ്}