TRAVEL

പിയൂഷിന്റെ കോൾ വന്നപ്പോഴാണ് ഉറക്കമറിഞ്ഞത്. എത്ര മണിക്ക് വരണം എന്ന് ചോദിക്കാനാണ്. ‘നോക്കട്ടെ അറിയിക്കാം’ എന്ന് പറഞ്ഞ് വെറുതെ കിടന്നു. ബാൽക്കണിയുടെ വാതിലിലൂടെ താഴ്വരയുടെ പച്ചപ്പും, പർവ്വതനിരകളുടെ ഹിമാവൃതമായ സൗന്ദര്യവും കാണാം. ഒരു ചെറു ചാറ്റൽ മഴ കഴിഞ്ഞതിനാൽ എല്ലാത്തിനും ഭംഗി കൂടിയിരിക്കുന്നു. മണാലിയിൽ എത്തിയിട്ട് രണ്ടു ദിവസങ്ങളേ ആയിട്ടുള്ളൂ. ഷിംലയിൽ നിന്ന്‌ പിയൂഷിന്റെ സ്കോർപിയോയിൽ ഗാരി സന്ധുവിന്റെ പഞ്ചാബി പാട്ടുകൾ കേട്ട് ചുരം കയറിയിറങ്ങി മണാലിയിലെ ഈ കോട്ടേജിൽ എത്തുമ്പോൾ മിനിഞ്ഞാന്ന് രാത്രി ഏഴു മണിയായിരുന്നു. മനസ്സും ശരീരവും ഏതോ വിഷാദത്തിൽ സൂക്ഷ്മമായി, പോയിരുന്നു. ബിയാസ് നദിക്കു കുറുകെയുള്ള പണ്ടൊഹ് ഡാമിനടുത്തെത്തിയപ്പോഴായിരുന്നു പിയൂഷ് നുസ്രത് ഫത്തേഹ് അലി ഖാന്റെ പാട്ടുകളിലേക്ക് ചുവടു മാറ്റിയത്. വരണ്ട കുന്നുകളിലൂടെ ഒലിച്ചിറങ്ങുന്ന അരുവിപോലെ ഓർമകളും, വേദനകളും നിശബ്ദമായ രക്തസ്രാവം പോലെ എന്നിൽ ഊർന്നിറങ്ങിക്കൊണ്ടിരുന്നു. അവനറിഞ്ഞിരുന്നില്ല പഞ്ചാബിലെ അഞ്ചു ദിവസങ്ങൾ അവളുമായുള്ള പ്രണയകാലത്തെ, ഓർമകളെ, ഉണങ്ങാത്ത മുറിവുകളെ വീണ്ടും ഉണർത്തിയെന്ന്. “ഇക് ആഗ് കാ ദരിയാ ഹെ ഔർ ഡൂബ് കേ ജാനാ ഹെ” നുസ്രത് പാടുന്നു.

 

 

രാവിലെ ഉറക്കമെണീറ്റു വരുമ്പോള്‍ കാര്‍മേഘത്തുണ്ടുകള്‍ ആകാശത്ത്‌ കാളിയ സര്‍പ്പത്തെപ്പോലെ കെട്ടു പിണഞ്ഞു കിടപ്പുണ്ട്‌.
വടക്ക്‌ ദൂരെയെവിടെയോ മഴ പെയ്യുന്ന ലക്ഷണങ്ങള്‍
വൃന്ദാവനത്തില്‍ മഴ പെയ്യാതിരുന്നാല്‍ മതിയായിരുന്നു. മഴയില്‍ അവിടുത്തെ നിരത്തുകള്‍ ചെളിവെള്ളം കൊണ്ട്‌ നിറയും. അതിലെല്ലാം മനുഷ്യ-ജന്തുജാലങ്ങളുടെ വിസര്‍ജ്യവസ്‌തുക്കള്‍ കലര്‍ന്നിട്ടുണ്ടാകും. മഴക്കാല രോഗങ്ങളുടെ കെടുതികള്‍ക്ക്‌ ഇരയാകാറുള്ള ഉത്തരേന്ത്യന്‍ ഗ്രാമങ്ങളുടെ ഗതികേടില്‍ നിന്നും വൃന്ദാവനവും വിമുക്തമല്ല.

തീര്‍ത്ഥാടകര്‍ വൃന്ദാവനത്തിലെത്തിയതു മുതല്‍ വൃജാവാസികള്‍ ഉപയോഗിക്കുന്ന പൈപ്പുവെള്ളം കുടിക്കാന്‍ ഉപയോഗിച്ചു കണ്ടില്ല. അവര്‍ ഇരുപതും, മുപ്പതും രൂപ കൊടുത്ത് വാങ്ങിയ്‌ക്കുന്ന കുപ്പിവെള്ളം മാത്രമാണ്‌ ഉപയോഗിക്കുന്നത്‌.
ഗള്‍ഫിലെ ജീവിത പരിസരത്തു നിന്ന്‌ താല്‌ക്കാലികമായി വൃന്ദാവന സന്ദര്‍ശനത്തിനെത്തുന്ന തീര്‍ത്ഥാടകര്‍ക്ക്‌ വൃജാവാസികളുടെയത്ര രോഗപ്രതിരോധശേഷി ഉണ്ടാകാനിടയില്ല.
മിക്കവാറും പകര്‍ച്ചവ്യാധികള്‍ കുടിവെള്ളത്തിലൂടെയാണ്‌ പകരുന്നത്‌. ഈ സ്ഥിതി മുന്‍കൂട്ടി മനസ്സിലാക്കിയാണ് എല്ലാവരും പൈപ്പുവെള്ളം ഒഴിവാക്കി കുപ്പിവെള്ളം കുടിക്കാന്‍ തീരുമാനിച്ചത്‌.
ഒരു തീര്‍ത്ഥയാത്രയ്‌ക്ക്‌ തയ്യാറെടുക്കുമ്പോള്‍ അതുകൊണ്ടു നേടേണ്ട പുണ്യബോധവും. ആസ്വാദനവും മാത്രം ലക്ഷ്യമായി കരുതേണ്ടതില്ല. നമ്മുടെ ചിന്താപരിസരത്ത്‌ ഒരിക്കല്‍പോലും കടന്നുവരാത്ത സാഹചര്യങ്ങളും ഉണ്ടായേക്കാം. കൂടെയുള്ളവര്‍ക്ക്‌ അപ്രതീക്ഷിത അസുഖങ്ങള്‍ വരാം. സന്തോഷിച്ചു നടന്നവര്‍ പെട്ടെന്ന്‌ മ്ലാനവദനരാകാം, ഭക്ഷണത്തിലെ പൊരുത്തക്കേടുകള്‍ അലോസരപ്പെടുത്താം..
രാധാദാസിയ്‌ക്കുവേണ്ടി കൂട്ടായി ഏകലവ്യന്‍ ഏന്നൊരു കുട്ടി സംസാരിച്ചുകൊണ്ടും, ഇടയ്‌ക്കെല്ലാം ഹരേകൃഷ്‌ണ മാത്രം ചൊല്ലിക്കൊണ്ടും വൃന്ദാവന നഗരിക്കു പ്രദക്ഷിണം വച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുകയായിരുന്നു. പ്രദക്ഷിണം പൂര്‍ത്തീകരിക്കാറായപ്പോള്‍ അവന്‍ പെട്ടെന്ന്‍ തലചുറ്റി വീണു. എല്ലാവരും കൂടി അവനെയെടുത്ത്‌ വഴിയരികിലുള്ള ഒരു പടിക്കെട്ടില്‍ കിടത്തി.

കണ്ണുകളിലെ കൃഷ്‌ണമണി മുകളിലേക്ക്‌ കയറിപ്പോകുന്നതും ശൂന്യമായ കണ്‍വെള്ളകള്‍ പാതി തുറന്നിരിക്കുന്നതും തീര്‍ത്ഥാടകരില്‍ സംഭ്രാന്തി സൃഷ്ടിച്ചു. രാധാദാസി തിരക്കില്‍ നിന്നൊഴിഞ്ഞ്‌ ഒരിടത്തു കുത്തിയിരുന്ന്‌ ജപമാലയുരുട്ടി.
വളരെ വേഗത്തില്‍ അവിടെ ഒരാള്‍ക്കൂട്ടം രൂപപ്പെട്ടു. ഒരു യാദവസ്‌ത്രീ കടന്നു വന്ന്‌ റോഡില്‍ നിന്ന്‌ ഒരു പിടി മണ്ണുവാരിയെടുത്ത്‌ കൃഷ്‌ണ-രാധമാരെ സ്‌തുതിച്ച്‌ നെറ്റിയില്‍ പുരട്ടിക്കൊണ്ടു പറഞ്ഞു ഈ കുട്ടിക്ക്‌ ഒന്നും സംഭവിക്കില്ല. ഇതു വൃന്ദാവനമാണ്‌. ഭഗവാന്‍റെ കരുണ അവനിലുണ്ടാകട്ടെ.

മുഖത്ത്‌ വീണ കുപ്പിവെള്ളത്തിന്‍റെ കുളിരിലോ, വായിലൊഴിച്ച ജലത്തിന്‍റെ ഊര്‍ജ്ജത്തിലോ, നെറ്റിയില്‍ പുരട്ടിയ മണലിന്‍റെ മാസ്‌മരിക ശക്തിയിലോ അവന്‍ കണ്ണുതുറന്നു എണീറ്റിരുന്നു.
വൃന്ദാവന പ്രദക്ഷിണത്തിനിടയില്‍ റോഡിനിരുവശത്തുമുള്ള മനുഷ്യജീവിത കാഴ്‌ചകള്‍ ഭക്തിയും മാലിന്യവും തമ്മിലുള്ള പൊരുത്തക്കേടുകളുടേതു കൂടിയായിരുന്നു.
തുറസ്സായ ഇടത്തില്‍ ലജ്ജാഭാരം തീരെയില്ലാതെ കുളിയ്‌ക്കുന്ന സ്‌ത്രീയെ കണ്ടു. പുല്ലുകൊണ്ട് തീര്‍ത്ത കുടിലിനു മുന്നിലിരുന്ന്‌ പേരക്കുട്ടികളുമായി കളിക്കുന്ന മുത്തശ്ശനെ കണ്ടു. വര്‍ണ്ണവസ്‌ത്രങ്ങള്‍ കഴുകി വിരിക്കുന്ന സ്‌ത്രീകള്‍ക്കിടയിലൂടെ കോഴികള്‍ തീറ്റ ചികഞ്ഞു നടക്കുന്നു.
ചെറിയൊരു കാറ്റിലോ മഴയിലോ നിലം പൊത്താവുന്ന കുടിലുകള്‍. അവരുടെ ജീവിത പരിസരത്ത്‌ ശുദ്ധജലവും മലിനജലവും തമ്മിലുള്ള അതിര്‍ വരമ്പുകള്‍ കണ്ടെത്തുക അസാധ്യം.

 
കുടിലുകളോട്‌ ചേര്‍ന്ന്‌ രൂപംകൊണ്ട ചെളിക്കുണ്ടില്‍ കുത്തിമറിയുന്ന പന്നിക്കൂട്ടങ്ങള്‍. നാല്‌ക്കാലികളില്ലാത്ത ഒരു കുടിലും അവിടെ കണ്ടില്ല. മനുഷ്യന്‍ ജന്തുലോകവുമായി ഇത്രയേറെ ഐക്യപ്പെട്ടു കഴിയുന്ന മറ്റൊരിടവും കണ്ടിട്ടില്ല.
വഴിയരികില്‍ ജടാധാരികളായ സന്ന്യാസികള്‍ ഭിക്ഷാപാത്രവുമായിരിക്കുന്നു. എന്നാല്‍ ധനത്തിനു വേണ്ടിയുള്ള ആര്‍ത്തി ആരിലും കണ്ടില്ല. നമ്മള്‍ ദാനം കൊടുത്താലും ഇല്ലെങ്കിലും ആ കണ്ണുകളില്‍ കനത്ത നിസ്സംഗത മാത്രം നിലനില്‌ക്കുന്നു.
നടപ്പിനിടയില്‍ ദൂരെ നിന്ന്‌ ഒരു മനുഷ്യന്‍ മഞ്ഞപ്പട്ടുടുത്ത്‌ ശരീരമാസകലം മഞ്ഞവര്‍ണ്ണം പൂശി കൃഷ്‌ണവേഷധാരിയായി അടുത്തുവന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ ചിത്രമെടുത്തപ്പോള്‍ എന്തെങ്കിലും പ്രതിഫലം ആഗ്രഹിക്കുന്നതുപോലെ ശങ്കിച്ചു നിന്നു. അതു നല്‍കിയപ്പോള്‍ മുഖത്ത്‌ പുഞ്ചിരിവെട്ടം പരന്നു.

ശ്രീകൃഷ്ണഗാഥകളില്‍ നമുക്ക് ഏറെ പരിചിതമായ പ്രദേശമാണ് യശോധര-നന്ദഗോപരുടെ നന്ദഗാവ്.
കൃഷ്ണലീലകളോരോന്നും ഈ പ്രദേശവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടുള്ള ചരിതങ്ങളാണ്. മൂന്നാം ദിവസത്തെ സന്ദര്‍ശന ഇടങ്ങളില്‍ നന്ദഗോപരുടെ വസതിയായിരുന്ന, കുന്നില്‍ മുകളിലെ ക്ഷേത്രവും ഉള്‍പ്പെട്ടിരുന്നു യാത്ര പുറപ്പെടും മുമ്പ് ഗുരുനാഥന്‍ ഘനശ്യാമദാസ്‌ ബാബാജിയുടെ മന്ദിരത്തില്‍ വച്ച് സാധുസന്ന്യാസിമാര്‍ക്ക് പ്രസാദവിതരണം ഏര്‍പ്പാടാക്കിയിട്ടുണ്ടായിരുന്നു. വൃന്ദാവനത്തിലേയും പരിസരദേശങ്ങളിലേയും ഒട്ടനവധി സന്ന്യാസിമാര്‍ അതില്‍ പങ്കെടുക്കാനായി എത്തിയിരുന്നു. പലവിധത്തിലുള്ള ആടയാഭരണ ങ്ങളും, ഭാണ്ഡക്കെട്ടുകളും പേറുന്നവര്‍.
സമാധിയിലെ സ്ഥിരതാമസക്കാരായ പ്രാവുകളുടെ കുറുകലുകള്‍ക്കിടയില്‍ സാധുക്കള്‍ പ്രസാദമൂട്ടിനായി നിരന്നിരുന്നു. അവര്‍ക്ക് മുമ്പില്‍ വിവിധ ഉപദംശങ്ങള്‍ നിരന്നു. അതില്‍ നിന്ന് ഒരു വറ്റെടുത്തു നിലത്തു വച്ച് വെള്ളം നീരായി അര്‍പ്പിച്ചശേഷം അവര്‍ ഭോജനം ആരംഭിച്ചു.  അടുക്കും ചിട്ടയുമായി അവര്‍ ആഹാരം കഴിക്കുന്നത്‌ ഞങ്ങള്‍ ആരാധനാ പൂര്‍വം നോക്കിനിന്നു.
താപസന്മാര്‍ പ്രസാദം കഴിച്ച് എണീറ്റു. ആരും കഴിച്ച പാത്രം എടുക്കുന്നതായി കണ്ടില്ല .
കണ്ടത്, വൃജാവാസികളായ സന്ന്യാസിന്മാര്‍ അവശേഷിപ്പിച്ച് പോയ ഭക്ഷണം ഒരു പാത്രത്തില്‍ ശേഖരിക്കുന്നതാണ്.
പന്നികള്‍ക്കോ , കുരങ്ങുകള്‍ക്കോ, പശുക്കള്‍ക്കോ , പട്ടികള്‍ക്കോ വേണ്ട ഭക്ഷണമായി ശേഖരിക്കുകയാവാം എന്ന് കരുതി അടുത്ത പന്തിക്ക് തീര്‍ത്ഥാടകരോടൊപ്പം ചാടിക്കയറി പ്രസാദം കഴിക്കാനിരുന്നു. പുതിയ പാത്രങ്ങള്‍ നിരന്നു.  ആദ്യം വിളമ്പിക്കൊണ്ട് വന്ന പദാര്‍ത്ഥം കണ്ടപ്പോള്‍ ഞെട്ടലുണ്ടായി.

.

സന്ന്യാസിമാരുടെ ഉച്ഛിഷ്ഠമായിരുന്നു അത്. അതിനു പിന്നാലെ സാധാരണ ഭക്ഷണവും വിളമ്പി.
നാളിതുവരെ, അറിഞ്ഞുകൊണ്ട്, എച്ചില്‍ കഴിക്കാനിട വന്നിട്ടില്ലെന്ന ഉള്ളഹങ്കാരത്തിന്‍റെ മുനയൊടിയുന്നത് തിരിച്ചറിയുന്നു.
ജ്ഞാനേശ്വരന്മാരായ മഹത്തുക്കള്‍ ഭക്ഷിച്ചതിന്‍റെ ബാക്കി വന്ന പദാര്‍ത്ഥങ്ങള്‍ കേവലമായ എച്ചില്‍ അല്ല എന്നും, അവ അവരുടെ സ്പര്‍ശം കൊണ്ട് പാവനമായ പ്രസാദമായി മാറുമെന്നുമാണ് വിശ്വാസം.
എങ്കിലും, മഹത്തുക്കള്‍ ഭക്ഷിച്ചതിന്‍റെ ബാക്കിയായി വന്ന പദാര്‍ത്ഥങ്ങളെ ഒരു ചെറുനെല്ലിക്കാവലിപ്പത്തില്‍ ഒഴിച്ച് നിര്‍ത്തിക്കൊണ്ട്, എച്ചിലാകാത്ത ഭക്ഷണം അകത്താ ക്കിയപ്പോള്‍ മനസ്സിനുള്ളില്‍ ശക്തമായ വടംവലി.
വേണമെങ്കില്‍ ആ ഭക്ഷണം ആരുമറിയാതെ പാത്രത്തോടൊപ്പം ചുരുട്ടിയെറിയാം.
പക്ഷേ, തീര്‍ത്ഥാടന ദൌത്യങ്ങള്‍ക്കിടയിലെ  സത്യസന്ധത നിലനിര്‍ത്തേണ്ടത് ജന്മനിയോഗ മായി കാണേണ്ടതുണ്ട്.
ഒടുക്കം മനസ്സ് ഉച്ചിഷ്ഠം ഭക്ഷിക്കാനായി വഴങ്ങിത്തരുന്നത് തിരിച്ചറിഞ്ഞു. ആ ഉരുളയെടുത്ത് ജ്ഞാനബോധത്തോടെ തൊണ്ടയിലിട്ട് ഒരിറക്ക് വെള്ളം കുടിച്ചപ്പോള്‍ ഭാരം പക്ഷിത്തൂവല്‍ പോലെ ലഘുവായിത്തീരുന്നത് തിരിച്ചറിഞ്ഞു. അജ്ഞാതനായ തപോധനന്‍റെ അനുഗ്രഹാശിസ്സുകള്‍ തന്നില്‍ വന്ന് പതിക്കുന്നത് സങ്കല്‍പ്പിക്കാന്‍ ആഹ്ലാദം തോന്നി. വൃന്ദാവനത്തില്‍ നിന്നും അമ്പത് കിലോമീറ്റര്‍ സഞ്ചരിച്ചാല്‍ നന്ദഗോപരുടെ വസതി നിന്നിരുന്ന നന്ദ ഗാവിലെത്താം. തീര്‍ഥാടക കേന്ദ്രങ്ങളോടനുബന്ധിച്ച് തഴച്ചു വളരുന്ന വാണിജ്യ സമുച്ചയങ്ങളും ബഹളങ്ങളും ധാരാളമായുള്ള ഇടം. മലയുടെ മുകളിലെ ക്ഷേത്രത്തി ലേക്കുള്ള ഇടുങ്ങിയ വഴികളിലുടനീളം പൂജാദ്രവ്യങ്ങളും, പാലും വെണ്ണയും യഥേഷ്ടം വില്‍പ്പനയ്ക്ക് വെച്ചിരിക്കുന്നു. തെരുവീച്ചകള്‍ പാറിക്കളിക്കുന്ന വെണ്ണപ്പാത്രങ്ങളിലും, തൈരു പാത്രങ്ങളിലുമെല്ലാം കടും പിങ്ക് നിറമുള്ള റോസാ ദളങ്ങള്‍ ഉതിര്‍ത്തിട്ടിട്ടുണ്ട്.ഒപ്പം ശ്രീകൃഷ്ണ ലീല സംബന്ധിയായ വിവിധ സാഹചര്യങ്ങളെ ധ്വനിപ്പിക്കുന്ന വര്‍ണ്ണ ചിത്രങ്ങളും വില്‍പ്പനയ്ക്ക് വച്ചിരിക്കുന്നു.
നന്ദ ഗോപരുടെ വസതിയായിരുന്നെന്നു വിശ്വസിക്കുന്ന കുന്നിന്‍ മുകളില്‍ മനോഹരമായ ക്ഷേത്ര സമുച്ചയങ്ങള്‍ ഉയര്‍ന്നു വന്നിട്ടുണ്ട്.കരിങ്കല്ലില്‍ കൊത്തുവേലകളോടെ തീര്‍ത്ത മണ്ഡപങ്ങളും, സ്തൂപങ്ങളുമുള്ള വാസ്തുവിദ്യ അവിടെ ദര്‍ശിക്കാം.ഉത്തരേന്ത്യന്‍ ക്ഷേത്രങ്ങളിലെ ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങളില്‍ പൊതുവില്‍ യന്ത്ര വിധിപ്രകാരമുള്ള ആചാരാ നുഷ്ഠാനങ്ങളാണ് നടന്നു കാണുന്നത്. ഭഗവാനെ സങ്കല്‍പ്പിച്ചു ഒരു കാര്യവും ചെയ്യാറില്ല. എന്തുചെയ്യുന്നോ, അത് യഥാര്‍ത്ഥ വസ്തുവകകള്‍ ഉപയോഗിച്ചു ചെയ്യുന്നു. എന്നാല്‍ ദക്ഷിണേന്ത്യയില്‍ തന്ത്ര വിധി പ്രകാരമാണ് പൂജാ കാര്യങ്ങള്‍ നടക്കുന്നത്. ഭഗവാനെ പട്ടുവസ്ത്രങ്ങള്‍ ഉടുപ്പിക്കുന്നതായി മുദ്രകളുടെയും, മന്ത്രങ്ങളുടെയും അകമ്പടിയോടെ സങ്കല്‍പ്പിച്ചാല്‍ മതിയാകും. മറ്റുചിലയിടങ്ങളില്‍ മന്ത്ര വിധി പ്രകാരമുള്ള ആചാരങ്ങളും നിലവിലുണ്ട്. അപ്രകാരം ഭാരതത്തിലെ ക്ഷേത്രാചാരങ്ങളില്‍ യന്ത്രവിധി യും, മന്ത്രവിധിയും, തന്ത്രവിധിയും അനുശാസിച്ചിട്ടുണ്ട്.എന്നാലും ദക്ഷിണേന്ത്യയിലെ ക്ഷേത്ര സങ്കല്പ്പങ്ങളെക്കാള്‍ സുതാര്യമായൊരു വ്യവസ്ഥ ഉത്തരേന്ത്യന്‍ ക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ കാണാം. അവിടെ ഭക്തനും, ചൈതന്യത്തിനുമിടയില്‍ പൌരോഹിത്യത്തിന്‍റെ കാര്‍ക്കശ്യം തുലോം കുറവായി അനുഭവപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. ഉത്തരേന്ത്യയില്‍ ക്ഷേത്ര നടയില്‍ തൂക്കിയിട്ടി രിക്കുന്ന ഓട്ടുമണിയില്‍ മിക്ക ഭക്തരും തുടര്‍ച്ചയായി മണിയടിക്കുന്നത് കാണാം.എന്നാല്‍ കേരളത്തിലെ ക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ ഭക്തന് അതിനുള്ള സ്വാതന്ത്ര്യം അനുവദിച്ചിട്ടില്ല.

ക്ഷേത്ര ദര്‍ശനങ്ങളില്‍ ഭക്തന്‍റെ ഭഗവാനോടുള്ള പെരുമാറ്റ സംഹിതകള്‍ക്കൊരു ഏകീകൃത സ്വഭാവം വന്നു ചേരേണ്ടത് കാലഘട്ടത്തിന്‍റെ ആവശ്യമാണ്‌. ഭഗവാനോട് ഉപാധികളില്ലാതെ അപേക്ഷിക്കാനും, അവിടെ നിന്ന്‍ പൊട്ടിക്കരയാനും,പരാതി പറയാനും, പാട്ടുപാടാനും, നൃത്തം ചെയ്യാനുമുളള സ്വാതന്ത്ര്യം ആവശ്യമാണ്‌.നന്ദ ഗോപരുടെ ക്ഷേത്രത്തിനുള്ളിലേക്ക് തീര്‍ത്ഥാടകരോടൊപ്പം പ്രവേശിച്ച ഞങ്ങളുടെ കൂട്ടത്തിലുള്ള ഒരു സ്ത്രീ അകത്തേക്കു കയറാതെ മണ്ഡപത്തിന് വെളിയില്‍ ഒരു തൂണ് ചാരി, പ്രാര്‍ഥനാപൂര്‍വ്വം കണ്ണുകള ടച്ചിരുന്നു. അകത്തെ ചടങ്ങുകള്‍ക്ക് ശേഷം ഞങ്ങള്‍ പുറത്തേക്കിറങ്ങിയപ്പോള്‍ കണ്ണീര്‍ ധാരധാരയായി പ്രവഹിപ്പിച്ചുകൊണ്ട്‌ മനമുരുകി ഭഗവാനോട് എന്തൊക്കെയോ അപേക്ഷിച്ചു കരയുന്ന അവര്‍ക്ക് ചുറ്റും യാദവ സ്ത്രീകളും, കുറെ കുട്ടികളും വട്ടമിട്ടിരുന്ന് പ്രാര്‍ത്ഥിക്കുന്നു.അവര്‍ക്ക് ആ സ്ത്രീയുടെ ദുഖത്തിന്‍റെ കാരണമറിയണം. അകാലത്തില്‍ അവരെ വിട്ടുപിരിഞ്ഞുപോയ സീമന്തപുത്രനെക്കുറിച്ചുള്ള വിചാരങ്ങളായിരുന്നു ആ മാതൃ ഹൃദയത്തെ അപ്പോള്‍ തപിപ്പിച്ചിരുന്നത്. യദുകുല സ്ത്രീകളും, കുട്ടികളും ഭഗവത് കീര്‍ത്തനങ്ങളോടെ അവരെ സമാധാനിപ്പിക്കുന്നത് കണ്ടു. അവരിലൊരാള്‍ ക്ഷേത്രത്തില്‍ നിന്നും നേദിച്ചുകൊണ്ടുവന്ന സാമാന്യത്തിലധികം വലിപ്പമുല്ലൊരു ലഡ്ഡു പ്രസാദമായി കൊടുത്തു. കുട്ടികള്‍ക്കും സ്ത്രീകള്‍ക്കും ദക്ഷിണ കൊടുക്കാന്‍ തുടങ്ങിയതോടെ അതുവാങ്ങാനായി എവിടെ നിന്നെല്ലാമോ ജനം ആര്‍ത്തിരമ്പിയെത്തി. ദക്ഷിണ കിട്ടിയവര്‍ തന്നെ വീണ്ടും അതിനായി കൈ നീട്ടുന്നു.സംഗതി പന്തിയല്ലെന്ന് കണ്ട് തീര്‍ത്ഥാടക സംഘം ആ സ്ത്രീയെയും കൊണ്ട് വേഗം വെളിയിലേക്കിറങ്ങി. മിക്ക ക്ഷേത്രങ്ങളിലും ഇത്തരം സംഭവങ്ങള്‍ അരങ്ങേറുന്നുണ്ടാവണം.ഭക്തിയുടെ ശുദ്ധ സാത്വികാലസ്യത്തില്‍ വീണു പോകുന്ന ഭക്തരെ പലവിധത്തിലും ചൂഷണം ചെയ്യുന്ന സാഹചര്യം നിലവിലുണ്ട്. ഇവരുടെ ഇടപെടലുകളില്‍ കുറച്ചു ഭക്തിയും, വിഭക്തിയും ഇടകലര്‍ന്നു കിടക്കുന്നതിനാല്‍ പലപ്പോഴും അമളി പറ്റിയ ശേഷം മാത്രമേ, ഭക്തര്‍ക്ക് ബോധ്യപ്പെടാറുള്ളൂ. ഒരു പറ്റം യദുകുല ബാലന്മാര്‍ ഞങ്ങള്‍ പടിക്കെട്ടുകള്‍ ഇറങ്ങിപ്പോരുമ്പോള്‍ കൈനീട്ടിക്കൊണ്ട് പിന്നാലെ കൂടി. ഒരു പയ്യനെ വിളിച്ചു മാറ്റി നിര്‍ത്തി കാര്യങ്ങള്‍ ചോദിച്ചറിഞ്ഞു.

“സ്കൂളില്‍ പോയി വിദ്യ അഭ്യസിക്കേണ്ട പ്രായത്തില്‍ പൈസ യാചിച്ചു നടക്കുന്നത് തെറ്റായി തോന്നുന്നില്ലേ….?” ഇപ്പോള്‍ സ്കൂള്‍ അടച്ചിരിക്കുന്ന സമയമായതിനാല്‍ രാവിലെ മുതല്‍ ക്ഷേത്രത്തിന്‍റെ പരിസരത്ത് കഴിച്ചുകൂട്ടിയാല്‍ നല്ലൊരു തുക തടയും.ഇവിടെ വരുന്ന ഭക്തന്മാരധികവും ശ്രീകൃഷ്ണന്‍റെ കൂട്ടത്തിലുള്ള ഗോപാലകന്മാരായാണ് ഞങ്ങള്‍ കുട്ടികളെ കാണുന്നത്. അവര്‍ക്ക് സന്തോഷം ലഭിക്കുന്നതിലൂടെ ഭഗവത് പ്രസാദമുണ്ടാകുമെന്നു കരുതുന്നതിനാല്‍ ആളുകള്‍ വെറും കയ്യോടെ ആരെയും വിടാറില്ല. ഞങ്ങളുടെ മാതാപിതാക്കളുടെ അറിവോടെയാണ് ഞങ്ങള്‍ പൈസ വാങ്ങുന്നത്. ചില കുട്ടികള്‍ ക്ഷേത്രത്തിന്‍റെ പലദിശകളില്‍ നിന്നും ഒരാളോട് തന്നെ പലപ്രാവശ്യം വാങ്ങാറുണ്ട്. അത് തെറ്റുതന്നെയാണ്. മറ്റു പലരും അങ്ങിനെ ചെയ്യാറുണ്ടെങ്കിലും ഞാന്‍ ഒരാളില്‍ നിന്നും ഒരു വട്ടം മാത്രമേ വാങ്ങുകയുള്ളൂ.ശ്രീകൃഷ്ണ കഥകള്‍ യദുകുല ബാലന്മാരുടെ കഥകള്‍ കൂടിയാകയാല്‍ ക്ഷേത്ര നടത്തിപ്പുകാര്‍ ആരും അവരെ വിലക്കാറില്ല. നന്ദ ഗാവിലെ ക്ഷേത്രത്തില്‍ നിന്ന് നോക്കിയാല്‍ ദൂരെ ഒരു മലയും, കെട്ടിട സമുച്ചയങ്ങളും കാണാം.
ശ്രീ കൃഷ്ണ കാമിനി രാധാറാണിയുടെ കൊട്ടാരമാണത്.നന്ദ ഗോപരുടെ വസതിയുടെ മട്ടുപ്പാവില്‍ നിന്നുമുള്ള നാല് പുറത്തെയും ദൂരക്കാഴ്ചകള്‍ നയന മനോഹരമാണ്. രാത്രിയില്‍ നിലാവ് വീണു നീലിച്ച പാടശേഖരങ്ങള്‍. അവയിലൂടെ അലയായി ഒഴുകിയെത്തിയ വേണുഗാനം രാധാറാണിയുടെ കര്‍ണ്ണങ്ങളില്‍ കൃഷ്ണ പ്രേമത്തിന്‍റെ വിത്ത്‌ വിതച്ചിരിക്കാം. ആ മുരളീ നാദ മാസ്മരികതയില്‍ ഭഗവാന്‍ കൃഷ്ണന്‍ രാധാകൃഷ്ണനായി മാറുന്നു.

ക്ഷേത്രത്തിലെ ഗൈഡുമാരിലൊരാള്‍ നാല് വശത്തെയും പാടശേഖരങ്ങള്‍ ചൂണ്ടി കാണിച്ചു കൊണ്ട് കൃഷ്ണനുമായി ബന്ധപ്പെട്ട നാല് വ്യത്യസ്ത കഥകള്‍ പറയുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ഏറിയാല്‍ മുപ്പതു വയസ്സിലധികം പ്രായം തോന്നാത്ത അദ്ദേഹം ദ്വാപരയുഗത്തില്‍ നടന്ന കഥ നേരില്‍ കണ്ടതുപോലെ ഗൌരവത്തില്‍ പറഞ്ഞു വിശ്വസിപ്പിക്കുമ്പോള്‍ കൌതുകം തോന്നി.ശ്രീ കൃഷ്ണ ജീവിതവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട കഥകള്‍ക്ക് ചുരുങ്ങിയത് അയ്യായിരം വര്‍ഷത്തിലേറെ പഴക്കമുണ്ട്. ഈ കാലഘട്ടത്തില്‍ നിന്ന് ഇന്നുവരെ ഭൂതലത്തില്‍ വന്നിട്ടുള്ള മാറ്റങ്ങള്‍ക്കും ജീവിത വ്യവസ്ഥകള്‍ക്കും വിധേയരായി വേണം നോക്കി കാണുവാന്‍. ഓരോ കാലഘട്ടത്തിലും രാജാക്കന്മാരുടെ താല്‍പ്പര്യങ്ങളും, അഭിരുചികളും, ദര്‍ശനങ്ങളുമെല്ലാം വ്യത്യസ്തമായി ഈ കാഴ്ചകളെ സ്വാധീനിച്ചിട്ടുണ്ട്.
ഇന്ന്‍ ശ്രീ കൃഷ്ണ ക്ഷേത്രങ്ങളായി ഉയര്‍ന്നു നില്‍ക്കുന്ന മന്ദിരങ്ങള്‍ക്ക് അഞ്ഞൂറിനും ആയിരത്തിനുമിടയിലുള്ള വര്‍ഷങ്ങളുടെ പഴക്കമേ കാണാന്‍ സാധ്യതയുള്ളൂ. അതില്‍ തന്നെ അവസാന കാലഘട്ടങ്ങളില്‍ ഇന്ത്യ ഭരിച്ച മുഗള്‍ ചക്രവര്‍ത്തിമാരില്‍ ചിലര്‍ ക്ഷേത്ര ധ്വംസനങ്ങളുടെ പേരിലുള്ള കുപ്രസിദ്ധിയും നേടിയിട്ടുണ്ട്. മഥുരയിലെ പ്രസിദ്ധമായ കംസന്‍റെ കൊട്ടാരം സ്ഥിതി ചെയ്തിരുന്ന പ്രദേശത്തെ ക്ഷേത്രം ഔറംഗസേബിന്‍റെ വൈരത്തിന് ഇരയായിത്തീര്‍ന്ന ശ്രീ കൃഷ്ണക്ഷേത്രമാണ്. ശ്രീ കൃഷ്ണന്‍ ദേവകിയ്ക്ക് ജനിച്ചുവീണ ജയില്‍ നിന്ന ഇടമാണിവിടുത്തെ പ്രതിഷ്ഠ. ഔറംഗസേബ് ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ കൂറ്റന്‍ താഴികക്കുടങ്ങള്‍ പൊളിച്ചു മാറ്റി അവിടെ പേര്‍ഷ്യന്‍ രീതിയിലുള്ള പള്ളി മിനാരങ്ങള്‍ നിര്‍മ്മിച്ചു വച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇന്നിപ്പോള്‍ ക്ഷേത്രവും പള്ളിയും ചേര്‍ന്ന ഒരു വാസ്തുസമുച്ചയമായി അത് നിലകൊള്ളുന്നു. ജനാധിപത്യ സര്‍ക്കാരുകള്‍ സായുധസേനയെ തോക്കും ക്യാമറകളും നല്‍കി അവിടെ തയ്യാറാക്കി നിര്‍ത്തിയിട്ടുണ്ട്. ദര്‍ശനത്തിനെത്തുന്ന ഓരോരുത്തരേയും സംശയ കണ്ണോടെ ഉഴിഞ്ഞശേഷം ലോഹസാന്നിധ്യം വിവേചിച്ചറിയുന്ന യന്ത്രങ്ങളിലൂടെ കയറ്റിവിട്ട് ആസ്വദിക്കുന്ന ഒരിടമായി മാറ്റാന്‍ കഴിഞ്ഞു. ഇന്ത്യയിലെ  വിമാനത്താവളങ്ങളില്‍ പോലും ഇത്ര കര്‍ശന നിരീക്ഷണം അനുഭവപ്പെടാറില്ല. യാത്രക്കിടയില്‍ ശ്രീകൃഷ്ണന്‍റെ  നിധിവന്‍ എന്ന സ്ഥലവും സന്ദര്‍ശിച്ചു. ഉയരം കുറഞ്ഞതും വളഞ്ഞു പുളഞ്ഞ ശിഖരങ്ങള്‍ നിറഞ്ഞതും ആയ കുള്ളന്‍ മരങ്ങളുടെ ഉദ്യാനമാണത്. അതിനു നടുവില്‍ ഒരു ചെറു മണിമാളിക നിലകൊള്ളുന്നു. അതിനുള്ളില്‍ സപ്രമഞ്ചക്കട്ടിലും, പട്ടു വിതാനങ്ങളുമൊരുക്കി സന്ദര്‍ശകരെ കാത്തിരിക്കുന്ന കുറച്ചുപേര്‍. അവര്‍ക്ക് ദക്ഷിണ കൊടുക്കുമ്പോള്‍ രാധാറാണിയുടെ പേരിലുള്ള ചാന്തുപൊട്ടും, കുപ്പിവളകളും,നഖച്ചായങ്ങളും ലഭിക്കുന്നു.