TRAVEL

കാംരൂപ് എക്സ്പ്രസിൽ ആയിരുന്നു തുടർന്നുള്ള യാത്ര. പ്ലാറ്റ്ഫോമിലെ വലിയ തിരക്കും കമ്പാർട്ട്മെന്റിന്‍റെ സ്ഥാനമറിയാതിരുന്നതും മൂലം ബാഗുകളും തൂക്കി ഓടിക്കിതച്ച് വണ്ടിയിൽ കയറിപ്പറ്റാൻ ഞങ്ങൾ ശരിക്കും ബുദ്ധിമുട്ടി. അപ്പോഴേക്കും വണ്ടി ചൂളംവിളിച്ച് പുറപ്പെട്ടിരുന്നു. സീറ്റുകൾ കുട്ടികളും അമ്മമാരുമെല്ലാം കൈയ്യടക്കിയിട്ടുണ്ട്. ടി.ടി.ആർ വന്നപ്പോഴാണ് മനസ്സിലായത് അടുത്ത കമ്പാർട്ടുമെന്റിലാണ് ഞങ്ങൾ കയറേണ്ടതെന്ന്… ഏതായാലും അങ്ങോട്ട് മാറി സീറ്റ് തരപ്പെടുത്തി. ആ യാത്ര വല്ലാത്തൊരനുഭവം തന്നെയായിരുന്നു…

ബംഗാളിയും ഹിന്ദിയും ആസ്സാമീസുമെല്ലാം സംസാരിക്കുന്നവരുടെ ബഹളങ്ങൾക്കിടയിൽ തീർത്തും ഒറ്റപ്പെട്ട് രണ്ടു മലയാളീസ്…. വൃത്തിഹീനമായ ബോഗി… ചുറ്റിലും പാൻ മസാലകളുടെ ഗന്ധം വമിക്കുന്ന മുഖങ്ങൾ മാത്രം….

ഇടയ്ക്കൊരു ഗ്രാമത്തിൽ വണ്ടി പിടിച്ചിട്ടപ്പോൾ പുറത്തു കണ്ട കാഴ്ചകളിലൊന്ന് ഇന്നും മനസ്സിൽ തെളിഞ്ഞു നിൽക്കുന്നുണ്ട്. പനയിൽ നിന്ന് കള്ള് ശേഖരിക്കുന്ന തൊഴിലാളിയുടെ കൂടെയെത്തിയ രണ്ടു കുട്ടികൾ. സഹോദരി സഹോദരന്മാരാകാനാണ് സാധ്യത. പെൺകുട്ടിയുടെ ഒരു കൈയിൽ കളിപ്പാട്ടത്തിനൊപ്പം ഒരു പൊതിയുണ്ട്. മറുകൈയിൽ പേരയ്ക്ക പോലെയുള്ള ഏതോ കനിയും. ചൂട് കാരണം വണ്ടിയിൽ നിന്ന് പുറത്തിങ്ങി നിൽക്കുന്നവരെ കൗതുകത്തോടെ വീക്ഷിച്ച് കൊണ്ടാണ് രണ്ടുപേരുടെയും നിൽപ്പ്. ഇടയ്ക്ക് കൈയിലുള്ളത് വീതംവച്ച് നുണയുന്നുമുണ്ട്… ദാരിദ്ര്യത്തിനിടയിലും തന്‍റെ ചുറ്റുപാടുമുള്ള പ്രകൃതിയെ അടുത്തറിഞ്ഞ് ബാല്യം ആസ്വദിച്ചു കഴിയുന്ന, ‘പഥേർപാഞ്ചാലി’യിലെ ദുർഗ്ഗയേയും ചെറിയ കുസൃതികളുമായി ഒപ്പം ചേരുന്ന സഹോദരൻ അപുവിനെയും ഓർമ്മയിലേക്കെത്തിക്കുന്നതായിരുന്നു ഈ കാഴ്ച. അതിനാൽ ആ കുഞ്ഞുങ്ങൾക്ക് ചുറ്റിലും ഞാൻ കാറ്റത്തുലഞ്ഞാടുന്ന മനോഹരമായ കാശ് പൂക്കളെ തിരഞ്ഞു. എവിടെ ?… ഇനി ആ കുശദർഭകൾ അവിടെ വളരുന്നുണ്ടെങ്കിൽ തന്നെ ഈ ജൂലായ് മാസത്തിൽ അവ എങ്ങനെ പൂവിടാനാണ്…

1980 ൽ പ്രീഡിഗ്രിപഠന കാലത്താണ് ബിഭൂതിഭൂഷൺ ബന്ദോപാദ്ധ്യായയും സത്യജിത്ത് റേയുമെല്ലാം മനസ്സിൽ കൂടിയേറുന്നത്. ഇംഗ്ലീഷ് ഗദ്യപുസ്തകമായ ‘ഫൂട്ട് പ്രിന്റ്സ് ‘ ൽ പഥേർ പാഞ്ചാലിയുടെ ആദ്യനാളിലെ ഷൂട്ടിങ്ങ് അനുഭവങ്ങൾ വിശദീകരിച്ചിരുന്നല്ലോ. 1952 ലെ പൂജ അവധിക്കാലത്താണ് ദുർഗ്ഗയും അപ്പുവും കരിമ്പുക തുപ്പിക്കൊണ്ട് നീങ്ങുന്ന തീവണ്ടി കാണാനെത്തുന്ന ഭാഗം ബൊറാൽ ഗ്രാമത്തിലെ ‘പാൽസിറ്റ് ‘ റെയിൽവെ സ്റ്റേഷൻ പരിസരത്തു വെച്ച് സത്യജിത്ത്റേ ചിത്രീകരിച്ചത്. അടുത്ത ആഴ്ച വീണ്ടും അവിടെയെത്തിയപ്പോൾ കണ്ട കാഴ്ച സങ്കടപ്പെടപ്പെടുത്തുന്നതായിരുന്നത്രെ…. കാശ് പൂക്കളെല്ലാം കന്നുകാലികൾ മേഞ്ഞ് നശിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. കഷ്ടം ! അദ്ദേഹത്തിന് അടുത്ത ഒക്ടോബർ വരെ കാത്തിരിക്കേണ്ടി വന്നു തുടർന്നുള്ള ഭാഗം ചിത്രീകരിക്കാൻ എന്നത് ചരിത്രം.

യാത്രയുടെ അവസാന മണിക്കൂറുകൾക്കിടയിൽ പരിചയപ്പെട്ട ഗുവാഹത്തിയിലെ ഒരു റെഡിമെയ്ഡ് വസ്ത്രവ്യാപാരി ഞങ്ങൾക്കൊരു തുണയായി. മണിക്കൂറുകളോളം വൈകി രാത്രി 12 മണിക്കു ശേഷമാണ് ട്രെയിൻ വടക്കു കിഴക്കൻ ഇന്ത്യയുടെ കവാടം എന്നു വിളിക്കുന്ന ഗുവാഹത്തിയിലെത്തുന്നത്.

അസമയത്താണ് സ്റ്റേഷനിൽ എത്തുന്നതെങ്കിൽ നേരം വെളുത്തിട്ട് പുറത്തു പോയാൽ മതിയെന്നൊക്കെ പലരും ഞങ്ങൾക്ക് നിർദ്ദേശം നൽകിയിരുന്നു. അക്കാര്യം ഞങ്ങൾ ഒന്ന് ചർച്ചയ്ക്കെടുത്തു. ഒരു റൂം സംഘടിപ്പിച്ചു തരാം എന്നു കേട്ടപ്പോൾ ആ സുഹൃത്തിനൊപ്പം ചേരാനാണ് ഞങ്ങൾക്ക് തോന്നിയത്… അത്രയും നേരത്തെ അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ ഇടപെടൽ കൊണ്ടായിരിക്കാം പവിത്രൻ ഭായ് വലിയ ആത്മവിശ്വാസത്തിലായിരുന്നു.

സ്റ്റേഷന് പുറത്തിറങ്ങുമ്പോഴേക്കും ഭായ്… ഭായ്… വിളിയുമായി ഒത്തിരി സൈക്കിൾറിക്ഷക്കാർ നമ്മുടെ പിന്നാലെയെത്തുന്നത് ഒരു നിമിഷം രസകരമായി തോന്നിയെങ്കിലും മറുനിമിഷം അവരുടെ ജീവിതാവസ്ഥയെക്കുറിച്ച് ഓർത്തു പോയി. പകലന്തിയോളം നഗ്നപാദരായി മുച്ചക്രം ചവിട്ടിക്കറക്കുന്ന ഇവർക്ക് ലഭിക്കുന്നത്‌ തുഛമായ വരുമാനമാണെന്ന് എവിടെയോ വായിച്ചതോർമ്മയുണ്ട്. ഒരു ഓട്ടോ റിക്ഷ പോലും അന്ന് അവിടെയെങ്ങും കണ്ടില്ല…

അങ്ങനെ ആദ്യമായി സൈക്കിൾ റിക്ഷയിൽ കയറിയൊരുയാത്ര…

ആ നിമിഷം മുതൽ അരുതാത്തതെന്തോ ചെയ്യുന്നു എന്ന തോന്നൽ… കുറച്ചു നേരം ഉള്ളൊന്നു നിശ്ചലമായി. പുറത്തെ ഭാവമപ്പോൾ മൗനം തന്നെയായിരിക്കുമല്ലോ.

നേരത്തെ കൊൽക്കത്ത നഗരത്തിലൂടെ പിന്നിൽ ആളുകളെയിരുത്തി കൈ കൊണ്ട് വലിച്ച് ഓടുന്ന റിക്ഷകളുടെ കാഴ്ച മനസ്സിൽ ഉയർത്തിയത് അടിമത്തത്തിന്‍റെ ഒരു ബാക്കിപത്രം തന്നെയല്ലേ ഇതെല്ലാമെന്ന ഒരു ചോദ്യമായിരുന്നു…ഞങ്ങൾക്കു വഴികാട്ടിയാകുന്നത് കച്ചവടക്കാരൻ കയറിയ റിക്ഷയാണ്.

വിജനമായ തെരുവുകൾ… ചിലയിടങ്ങളിൽ മുനിഞ്ഞു കത്തുന്ന വഴിവിളക്കുകൾ… ഞങ്ങളെയും വഹിച്ച് പെഡലുകൾ ആഞ്ഞുചവിട്ടുകയാണ് കൃശഗാത്രനായ ആ റിക്ഷക്കാരൻ… ഏത് വിദൂരതയിലേക്കാണാവോ ഈ പോക്ക് എന്ന ഭാവത്തിൽ ഞാൻ പവിത്രനെ നോക്കി കൈമലർത്തി. അവൻ തിരിച്ചും… എന്തൊക്കെയോ ചിന്തിച്ച് കൂട്ടുന്നതിനിടയ്ക്ക് ഞങ്ങൾ മുഖാമുഖം നോക്കും…അഞ്ചു മിനിറ്റിലേറെ കഴിഞ്ഞിട്ടും യാത്ര അവസാനിക്കുന്നില്ല…. ചെറിയൊരു ഭയം തോന്നാതല്ല…

തന്‍റെ സ്ഥാപനത്തിനടുത്തു തന്നെ ഞങ്ങൾക്ക് താമസ സൗകര്യമൊരുക്കാനാണ് സത്യത്തിൽ അദ്ദേഹം ശ്രമിച്ചതെന്ന് അവസാനം റിക്ഷ നിർത്തിയിറങ്ങിയപ്പോൾ മനസ്സിലായി. മൂന്നു ദിവസങ്ങളായി രാത്രിയിലെ വിശ്രമം എന്നത് ബർത്തിൽ കിടന്ന് ഇടയ്ക്കിടെയുളള മയക്കങ്ങൾ മാത്രമായിരുന്നല്ലോ. അതുകൊണ്ട് യാത്രാ ക്ഷീണം നന്നായുണ്ട്.

നല്ല തണുപ്പ്…

റൂം ബോയ് എത്തി മറ്റ് എന്തെങ്കിലും ആവശ്യ മുണ്ടോ എന്നന്വേഷിച്ചപ്പോഴാണ് ഏറെ വർഷങ്ങൾക്കു ശേഷം ചൂടുവെള്ളത്തിന്‍റെ ഹിന്ദി എന്താണെന്നാലോചിച്ചത്… ഏതായാലും ഇനി ഇത്തരം ചിന്തകൾ ഒരുപാട് വേണ്ടിവരും…

(തുടരും)

_{കവര്‍ ഡിസൈന്‍: വില്‍സണ്‍ ശാരദ ആനന്ദ്‌}

1990 ജൂലൈ 21
യാത്ര പുറപ്പെടേണ്ട ദിവസം. ഒരുക്കങ്ങളെല്ലാം കഴിഞ്ഞപ്പോഴാണ് എല്ലാവരോടും യാത്ര പറഞ്ഞിറങ്ങു ന്നതിനെക്കുറിച്ചോർത്തത്. സത്യത്തിൽ വീട്ടുകാരെയെല്ലാം ഉപേക്ഷിച്ച് എങ്ങോട്ടോ നാടു വിടുന്നതു പോലെയൊരു തോന്നലായിരുന്നു. കോഴിക്കോട് നിന്ന് പാട്ന എക്സ്പ്രസിലായിരുന്നു ഞങ്ങളുടെ യാത്ര. അതു കൊണ്ട് കൊൽക്കത്തയിൽ നിന്ന് ഗോഹട്ടിക്ക് വണ്ടി മാറി കയറണം. ഞങ്ങളെ യാത്രയാക്കാൻ എന്‍റെ അനുജൻ ദിനേശ്, സുഹൃത്തായ മധു, പവിത്രന്‍റെ ജ്യേഷ്ഠൻ ദേവൻ, അളിയൻ ജയപ്രകാശ് എന്നിവരെല്ലാം സ്റ്റേഷനിൽ എത്തിയിരുന്നു. സത്യത്തിൽ ഉള്ളിലൊരു സങ്കടക്കടലിനെ അണകെട്ടി നിർത്തിയായിരുന്നു അവരോടെല്ലാം ഞങ്ങൾ യാത്ര പറഞ്ഞത്.

പരപ്പനങ്ങാടിയിൽ നിന്നു കൊൽക്കത്തയിലെ ജോലി സ്ഥലത്തേക്കു പോകുന്ന റഷീദിനെയാണ് ഞങ്ങൾ ട്രെയിനിൽവച്ച് ആദ്യം പരിചയപ്പെട്ടത്. ‘ഏതായാലും ഹൗറ വരെ ഒരു മലയാളിയെ കിട്ടിയത് നന്നായി’ എന്ന പവിത്രന്‍റെ അഭിപ്രായത്തോട് യോജിച്ചുകൊണ്ട് ഞങ്ങൾ അവനുമായി വലിയ സൗഹൃദത്തിലായി. കൊൽക്കത്തയുടെ പ്രത്യേകതകൾ, ഹൗറ സ്റ്റേഷനിലെ തിരക്ക്, അതിനിടയിൽ വിലസുന്ന പോക്കറ്റടിക്കാർ ഇവയെല്ലാം ഇടയ്ക്കിടെയുള്ള അവന്‍റെ സംസാരത്തിൽ കടന്നു വന്നിരുന്നു. മറ്റൊരു സഹയാത്രികൻ പയ്യന്നൂർക്കാരനായ ബാലകൃഷ്ണൻ മാസ്റ്ററായിരുന്നു. റിട്ടയേർഡ് അധ്യാപകൻ. വിജയവാഡയ്ക്കായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ യാത്ര. ഇവർ രണ്ടു പേരും നൽകിയ ഒത്തിരി നിർദേശങ്ങൾ തുടർയാത്രയിൽ ഞങ്ങൾക്കൊരു മുതൽക്കൂട്ടായിരുന്നു.

അഡ്മിഷനാവശ്യമുള്ള ക്യാഷ് ട്രാവലേഴ്സ് ചെക്കാക്കി മാറ്റിയത് ഊണിലും ഉറക്കത്തിലുമെല്ലാം ഞങ്ങളുടെ അരയിൽ തന്നെ സുരക്ഷിതമായി ഇരുന്നു. പുതിയ പുതിയ കാഴ്ചകൾ സമ്മാനിച്ചു കൊണ്ട് ദിവസങ്ങൾ കടന്നുപോയി. തികച്ചും വ്യത്യസ്തമായ ഗ്രാമങ്ങളും നഗരങ്ങളും. എത്രയെത്ര ജീവിത മുഹൂർത്തങ്ങളാണ് പുറംകാഴ്ചയിൽ മിന്നിമറയുന്നത്. ആന്ധ്രയിലെ വിശാലമായ പാടശേഖരങ്ങൾ, വൈവിധ്യമാർന്ന മറ്റു കൃഷിയിടങ്ങൾ… പല വേഷക്കാരുടെയും ഭാഷക്കാരുടെയും സാന്നിദ്ധ്യം എല്ലാം യാത്രയിൽ പുതിയ അനുഭവം തീർക്കുന്നതായിരുന്നു. നൂറ്റാണ്ടുകളിലൂടെ നിരവധി സാമ്രാജ്യങ്ങളും രാജവംശങ്ങളും ഉയർന്നു വരികയും തകർന്നടിയുകയും ചെയ്ത ചരിത്ര ഭൂമികയിലൂടെയാണല്ലോ ഈ യാത്ര… ഓർത്തെടുക്കാൻ എത്രയെത്ര ചരിത്ര പുരുഷന്മാർ.. സംഭവങ്ങൾ.. രാജ്യതന്ത്രജ്ഞത കൊണ്ട് സൈനിക വിജയങ്ങൾ നേടി നാടുകൾ കീഴടക്കിയവർ.. പുതിയ ദർശനങ്ങളിലൂടെ സമൂഹത്തെ നയിച്ചവർ..

ഒഡീഷയിലേക്കെത്തിയപ്പോൾ ട്രെയിനിലും പ്ലാറ്റ് ഫോമിലുമെല്ലാം ചായവില്പനക്കാരൻ മണ്ണുകൊണ്ടുണ്ടാക്കിയ കുഞ്ഞു ഗ്ലാസുകളുപയോഗിക്കുന്നതു കണ്ടപ്പോൾ ഞങ്ങൾക്ക് ഏറെ കൗതുകം തോന്നി. “അല്ല ഇത് തിരിച്ചു കൊടുക്കണോ ?” വേണ്ടെന്നറിഞ്ഞപ്പോൾ ബാഗിന്‍റെ സൈഡ് പോക്കറ്റിൽ തിരുകി വച്ചു.

ചിലയിടങ്ങളിലെ മഴക്കെടുതികളുടെ കാഴ്ച മനസ്സിനെ അലോസരപ്പെടുത്തുന്നതായിരുന്നു. വർഷാവർഷവും ഇവർ അനുഭവിക്കുന്ന ദുരിതങ്ങൾ എത്രയാവും അല്ലേ? എവിടെയാണാവോ ആ പഴയ കലിംഗ രാജ്യം? ചരിത്ര ക്ലാസിൽ അശോക ചക്രവർത്തി കലിംഗ കീഴടക്കിയതും തുടർന്ന് അദ്ദേഹത്തിനുണ്ടായ മാനസാന്തരവുമെല്ലാം വിശദീകരിക്കുമ്പോൾ എന്നും ഒരു പ്രത്യേക ഊർജ്ജം കൈവരുമായിരുന്നു. പലപ്പോഴും കുഞ്ഞുമനസ്സുകളിൽ യുദ്ധ പ്രതിഷേധത്തിന്‍റെ വെള്ളരിപ്രാവുകളെ പറത്തിക്കൊണ്ട് മാത്രമേ അത് അവസാനിപ്പിക്കാറുള്ളൂ.

വൈദേശികാധിപത്യത്തിനെതിരെയുള്ള പോരാട്ടത്തിൽ ഒരിക്കലും പിൻതിരിഞ്ഞോടാൻ മനസ്സില്ലാത്തവരുമുണ്ടായിരുന്നല്ലോ. അന്നുമിന്നും പാർശ്വവൽക്കപ്പെട്ടവരായി കഴിയുന്ന സന്താളർ. കൊൽക്കത്ത ലക്ഷ്യം വച്ചായിരുന്നു അന്ന് ആ പടയാളികൾ മുന്നേറിയത്. അവസാനത്തെയാളും മരിച്ചു വീഴുന്നതുവരെ.

വണ്ടി ബംഗാളിലേക്ക് എത്തിയെന്നറിയിച്ചത് റഷീദായിരുന്നു. ഇന്ത്യയുടെ സാംസ്കാരിക നഗരം എന്നറിയപ്പെടുന്ന കൊൽക്കത്തയിലെ ഹൗറയിൽ നിന്ന് ഗോഹട്ടിക്കുള്ള അടുത്ത ട്രെയിൻ ഏതു സമയത്താണ്? ഒന്നും അറിയില്ല. നല്ല തിരക്കുള്ള സ്റ്റേഷനാണിത്. ചായയും മറ്റു ഭക്ഷണസാധനങ്ങളും വിൽക്കുന്നവരുടെയും യാത്രക്കാരുടെയും പോർട്ടർമാരുടെയുമെല്ലാം ഓട്ടവും ബഹളവും. റഷീദ് ഞങ്ങളോട് യാത്ര പറഞ്ഞു. ഇനി തുടർന്നുള്ള യാത്രയുടെ വിവരങ്ങൾ തിരക്കണം. ഞാൻ ബാഗുകളുടെ കാവൽക്കാരനായി ഒരു ഭാഗത്തേക്ക് മാറി നിന്നു. പവിത്രൻ റിസപ്ഷൻ കൗണ്ടർ തിരക്കി പോയി.

“വൈകിയിട്ടേ ട്രെയിനുള്ളു. ഇനി നമുക്ക് തടിയുറപ്പിച്ച് ഇത്തിരി വിശ്രമിക്കാം” അന്വേഷണം കഴിഞ്ഞെത്തിയ പവിത്രൻ ഭായ് പറഞ്ഞു. ഒരു ഹോട്ടൽ കണ്ടെത്തി. ഇവിടുത്തെ വിഭവങ്ങളുടെ പേരൊന്നും പരിചയമില്ലാത്തതിനാൽ മീൽസ് എന്നല്ലാതെ മറ്റെന്താണ് ഈ ഉച്ചയാവാൻ നേരത്ത് പറയുക!ഒരു കപ്പ് പച്ചരിച്ചോറ് വിളമ്പി കൂടെ ദാൽകറിയും. മറ്റെന്തെങ്കിലും വേണോ എന്ന സപ്ലയറുടെ ചോദ്യത്തിനൊപ്പമുള്ള വിശദീകരണത്തിൽ ചിക്കൻ എന്നു കേട്ടതിനാൽ ഓർഡർ ചെയ്തു. ഒരോ ചെറിയ പീസ് ചിക്കൻ കിട്ടി. ബില്ലിന്‍റെ കഥ പറയുന്നില്ല. ഇനിയെന്തെല്ലാം വരാനിരിക്കുന്നു. ഏതായാലും ഇതൊക്കെയായങ്ങ് പൊരുത്തപ്പെടുക. അത്ര തന്നെ. പിന്നെ കേട്ടറിഞ്ഞ കൊൽക്കത്തയെ ക്കുറിച്ചായിരുന്നു ചിന്ത.

സാഹിത്യം, കല, സിനിമ, രാഷ്ട്രീയം തുടങ്ങി വിവിധ രംഗങ്ങളിലെ എത്രയോ മഹാരഥൻമാരുടെ കർമ്മ മണ്ഡലമെന്ന നിലയിൽ പ്രശസ്തമായ നഗരമാണിത്. ഈ വംഗദേശത്തെ കൃതികൾ പലതും എം.എൻ. സത്യാർഥിയും വി.സാംബശിവനും നമുക്ക് പരിചയപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ടല്ലോ. വൈദേശികാധിപത്യം ശക്തി പ്രാപിക്കുന്നതിനൊപ്പം വളർന്നുവന്ന ഒരു കച്ചവടകേന്ദ്രം ക്രമേണ ഇന്ത്യയുടെ ഭരണസിരാകേന്ദ്രമായി മാറിയതാണ് ഈ നഗരത്തിന്‍റെ ചരിത്രം. അതുകൊണ്ടു തന്നെ അതിപ്രാചീനമായ ശേഷിപ്പുകളൊന്നും ഇവിടെയില്ലല്ലോ. എല്ലാം ഓർക്കുകയല്ലാതെ കേട്ടറിഞ്ഞതും അതിനപ്പുറവുമുള്ള കാഴ്ചകൾ ആസ്വദിക്കാനും ഉള്ളിൽ കൊൽക്കത്തയുടെ പുതിയ ഒരു ചിത്രം രൂപപ്പെടുത്താനും ഈയവസരത്തിൽ യാതൊരു നിവൃത്തിയുമില്ല. ഇനിയും രണ്ടു ദിവസത്തോളമെടുക്കും ലക്ഷ്യസ്ഥാനത്തെത്താൻ.

(തുടരും)
_{കവര്‍ ഡിസൈന്‍: സി പി ജോണ്‍സണ്‍}

മൂന്നോ നാലോ കൊല്ലങ്ങളായി സിംഗപ്പൂരിൽ ജോലി ചെയ്തിരുന്ന ചക്രി (ചക്രവർത്തി) അടുത്തിടെ ഒരു ജോലിക്കയറ്റത്തോട് കൂടി യു എസ്സിലെ ടെക്സസിലേയ്ക്ക് പോയി . പുതിയ സ്ഥലത്ത് ജോലിയിൽ കയറിയതിന് ശേഷം മൂപ്പർ സ്വന്തം എഫ്ബി പോസ്റ്റിൽ സിംഗപ്പൂരിനോട് യാത്ര പറഞ്ഞതിങ്ങനെയാണ് :

‘നന്ദി.., സിംഗപ്പൂർ ! ഇക്കഴിഞ്ഞ വർഷങ്ങളിൽ നീ എന്നെ സ്നേഹത്തോടും കരുതലോടും പരിചരിച്ചു. തുടർന്നും ഇവിടെ കഴിയാൻ ഞാൻ ശ്രമിച്ചേനേ – അന്തരീക്ഷോഷ്മാവ് ഒരു പത്തു ഡിഗ്രി കുറവും വിസ്തീർണം ഏതാനും ആയിരം ചതുരശ്ര കിലോമീറ്റർ കൂടുതലും ആയിരുന്നെങ്കിൽ !”

കിഴക്കുപടിഞ്ഞാറ് അമ്പതിൽ താഴെ കിലോമീറ്റർ നീളം -തെക്കുവടക്ക് ഇരുപത്തഞ്ചോളം കിലോമീറ്റർ വീതി -750 ൽ കുറവ് ചതുരശ്ര കിലോ മീറ്റർ വിസ്തീർണ്ണം -അതായത് കേരളത്തിന്റെ അഞ്ചിലൊന്ന് – അത്രയേയുള്ളൂ സിംഗപ്പൂർ എന്ന സിംഹപുരം.

നെടുകെയും കുറുകെയും രാജ്യത്തിന്റെ ഒരറ്റം മുതൽ മറ്റേയറ്റം വരെ കാൽനടയായി യാത്ര ചെയ്യുക എന്നത് സഹപ്രവർത്തകൻ റിച്ചാർഡിന്റെ ഇടവിട്ടുള്ള വിനോദമാണെന്ന് ചാരു പറയുന്നു. മൂന്ന് മാസത്തെ ഒഴിവിലാണ് വന്നിരുന്നതെങ്കിൽ ഒരു ശ്രമം നടത്തിയേനേ ഞങ്ങളും. അടുത്ത തവണയാവട്ടെ..

ഇൻഡോനേഷ്യയുടെ പഴയ ഒരു ഭരണാധികാരി പരിഹസിച്ചതുപോലെ ഭൂപടത്തിലെ ചെറിയ ശോണബിന്ദുവാണ് ഈ നഗരരാഷ്ട്രം.

The Little Red Dot !

“കുറച്ചു ദൂരേയ്ക്കാണ് ഇന്നത്തെ യാത്ര.. കുഴപ്പമില്ലല്ലോ..?”
രാത്രി ഒമ്പത് മണി കഴിഞ്ഞിരുന്നു സമയം.

“ഒരു കുഴപ്പവുമില്ല-
എന്നാലും..എത്ര ദൂരേയ്ക്ക് ..?”

“ക്യാബിൽ ഇരുപത് മിനുട്ട് -” !!

ഇങ്ങനെയാണ് പൊതുവെ യാത്രകളുടെ സമയദൈർഘ്യം !

വിസ്തീർണത്തിൽ ചെറുതെങ്കിലും ജനസാന്ദ്രതയിൽ ലോകരാഷ്ട്രങ്ങളിൽ രണ്ടാമത്തേതോ മൂന്നാമത്തേതോ ആയ സിംഗപ്പൂരിൽ വാഹനങ്ങളുടെ എണ്ണം കുറവല്ല. ഇരുപതോ ഇരുപത്തഞ്ചോ മിനുട്ടിൽ ലക്ഷ്യസ്ഥാനത്ത് എത്താനാവുന്നെങ്കിൽ നന്ദി പറയേണ്ടത് നിലവാരമുള്ള റോഡുകൾക്കും കാര്യക്ഷമതയുള്ള വാഹനങ്ങൾക്കും കർശനമായി പാലിക്കപ്പെടുന്ന ട്രാഫിക് നിയമങ്ങൾക്കും തന്നെയാണ്.

കാർ ഡ്രൈവർമാർ (അവരിൽ സ്ത്രീകളുമുണ്ട്) ഏറെക്കുറെ എല്ലാവരും നാട്ടുവിശേഷങ്ങൾ ചോദിച്ചും പറഞ്ഞും യാത്രകളിൽ അനായാസം പങ്കുചേരുന്നവരാണ് എന്നാണനുഭവം. ശ്രദ്ധയോടെ കേട്ടാൽ, ചില സിംഗ്ളീഷ് (മംഗ്ളീഷിനെയും ഹിങ്ഗ്ളീഷിനെയും ഒക്കെ പോലെ) പ്രയോഗങ്ങളൊഴികെ, മനസ്സിലാക്കാൻ വിഷമമില്ലാത്ത, അൽപം ചെരിഞ്ഞ, ഇംഗ്ലീഷ്. കാണേണ്ട കാഴ്ചകളുടെയും ചെയ്യേണ്ട കാര്യങ്ങളുടെയും വിവരണവും താരതമ്യങ്ങളുമായി നീളും സംഭാഷണം.

‘Singapore is a GREAT city’ എന്ന് സംഭാഷണത്തിനിടെ ഒരു തവണയെങ്കിലും ചിരിച്ച് തലകുലുക്കും !

ഇക്കഴിഞ്ഞ ദിവസം വന്ന ചെറുപ്പക്കാരന് നാടിനെ കുറിച്ച് പറയാനുണ്ടായിരുന്നത് യാത്ര അവസാനിക്കുമ്പോഴും തീർന്നിരുന്നില്ല :

“ഹോങ്കോങ് നല്ലതാണെന്ന് അവിടത്തുകാർ പറയും. അത് ശരിയല്ല. ഞാനവിടെ പോയിട്ടുണ്ട്, പല പ്രാവശ്യം, പല കാര്യങ്ങൾക്കുമായി . സമരവും ബഹളവുമാണവിടെ. ചൈനയിലുമില്ല സമാധാനവും സന്തോഷവും. ഞങ്ങളുടേത് ലോകത്തെ ഏറ്റവും സന്തോഷമുള്ള രാജ്യമാണ് – സുരക്ഷിതമായ രാജ്യമാണ്.”

സന്ദർശകരായ ഞങ്ങൾ പടിഞ്ഞാറ് ഒരു സ്ഥലത്തേയ്ക്ക് പുറപ്പെട്ട് ബസ് തെറ്റിക്കയറി കിഴക്ക് ഈ സ്ഥലത്ത് എത്തിപ്പെട്ടതാണ് എന്ന് ഒന്ന് തുടങ്ങിക്കൊടുത്തേയുള്ളു. അത് കേൾക്കാൻ കാത്തിരുന്നതുപോലെയാണ് അയാൾ തുടങ്ങിയത്.

“നിങ്ങൾക്ക് ഒന്നും ഭയക്കേണ്ട കാര്യമില്ല സിംഗപ്പൂരിൽ. സ്ഥലമറിയാതെ എവിടെ പെട്ടുപോയാലും സുരക്ഷിതമായി ‘ഞങ്ങൾ’ നിങ്ങളെ വീട്ടിൽ എത്തിച്ചിരിക്കും. എന്റെ കുട്ടികൾക്ക് സിംഗപ്പൂരിലെ എത് തെരുവിലും എത് അർദ്ധരാത്രിക്കും ഒറ്റയ്ക്ക് ചുറ്റിനടക്കാം. ഒന്നും സംഭവിക്കില്ല. ആ ധൈര്യം ഞങ്ങൾക്ക് തന്നത് രാഷ്ട്രപിതാവായ മുൻപ്രധാനമന്ത്രിയാണ്. ഭരണനേതൃത്വം കരുത്തും സഹജീവിസ്നേഹവും ചേർന്ന ഒരാളിൽ ആവണം. ഒരേസമയം അയാൾ സ്വേച്ഛാധിപതിയും കമ്യൂണിസ്റ്റുമായിരിക്കണം . എന്നാലേ ജനോപകാരപ്രദമായ മട്ടിൽ നാടിനെ മുന്നോട്ട് നയിക്കാനാകൂ. ഗാന്ധിയുടെ നാട്ടിൽ നിന്നല്ലേ നിങ്ങൾ വരുന്നത്-

നിങ്ങൾക്കറിയുന്നുണ്ടാവുമല്ലോ. സിംഗപ്പൂർ ഇങ്ങനെയൊന്നുമായിരുന്നില്ല. നാല്പതു കൊല്ലം മുൻപ് ഇവിടെ ശമ്പളക്കൂടുതൽ ആവശ്യപ്പെട്ട് പൈലറ്റുമാർ ഒരു ചട്ടപ്പടിജോലി സമരം തുടങ്ങി. ഞങ്ങളുടെ മുൻപ്രധാനമന്ത്രി അവരെ വിളിച്ചുവരുത്തി.

സംശയത്തിനിടയില്ലാത്ത ഭാഷയിൽ അവരോട് പറഞ്ഞു. ‘രാഷ്ട്രത്തിന് നഷ്ടവും ചീത്തപ്പേരും ജനത്തിന് ബുദ്ധിമുട്ടും ഉണ്ടാക്കുന്ന സമരത്തിൽ നിന്ന് പിന്തിരിയണം. ജോലി കൃത്യമായി ചെയ്തുകൊണ്ട് നിങ്ങളുടെ ആവശ്യങ്ങൾ അവതരിപ്പിക്കണം. ഇപ്പോഴത്തെ രീതി തുടർന്നാൽ എയർലൈൻസിന്റെ പ്രവർത്തനം അവസാനിപ്പിച്ച്, പുതിയ ഒരു തുടക്കത്തിലേയ്ക്ക് പോകാൻ എനിക്ക് ബുദ്ധിമുട്ടില്ല. എന്നെ അതിന് നിർബന്ധിക്കരുത്.

സമരം അവസാനിപ്പിച്ച് ജീവനക്കാർ ജോലിക്ക് കയറി. സിംഗപ്പൂരിനെ ലോകരാഷ്ട്രങ്ങളുടെ നിലവാരത്തിലേയ്ക്ക് ഉയർത്തിക്കഴിഞ്ഞാണ് ലീ ക്വാൻ യു മരിച്ചത്. അന്ന് കോരിച്ചൊരിയുന്ന മഴയത്ത് അദ്ദേഹത്തിന് ആദരവ് അർപ്പിക്കാൻ ക്ഷമയോടെ കാത്തുനിന്നവരുടെ മുൻപിൽ തന്നെ ആ പൈലറ്റുമാരുണ്ടായിരുന്നു.

ഇന്ന് ആരോഗ്യരംഗത്തും വിദ്യാഭ്യാസരംഗത്തും ഞങ്ങളുടെ രാജ്യം മുൻപന്തിയിലാണ്.”

Gojek Singapore app വഴി book ചെയ്തപ്പോൾ ഞങ്ങൾക്ക് കിട്ടിയ മെസ്സേജ് നാല് മിനുട്ടിൽ കാർ ഞങ്ങൾക്കരികിൽ എത്തുമെന്നായിരുന്നു. ഫോണിലെ മാപ്പിൽ അത് വരുന്നത് ശ്രദ്ധിച്ച് നിൽക്കെ ഡ്രൈവറുടെ അറിയിപ്പ് വന്നു :

‘ഞാൻ പിക് അപ് പോയിന്റിൽ എത്തി .’

തൊട്ടുമുന്നിൽ വന്ന് നിൽക്കുകയാണ് പതിവ്.അങ്ങനെ ചെയ്യേണ്ട കാര്യമില്ലെങ്കിലും കാത്തുനിൽക്കുന്ന കാറുകളുടെ നിരയിൽ അറ്റം വരെ നടന്നുനോക്കി. ഞങ്ങൾക്ക് കിട്ടിയ നമ്പറിൽ ഒരു കാർ കൂട്ടത്തിലില്ല. എന്തുചെയ്യണമെന്ന് സംശയിച്ചുനിൽക്കെ അടുത്ത മെസ്സേജ് :

‘നാല് മിനുട്ടിനുള്ളിൽ കാറിനടുത്ത് എത്തിയില്ലെങ്കിൽ ട്രിപ്പ്‌ ക്യാൻസൽ ചെയ്യും. അതിനുള്ള ചാർജ് കൊടുക്കേണ്ടിയും വരും.’

മറ്റൊരു രാജ്യത്ത് നിന്ന് സന്ദർശകരായി എത്തിയ ഞങ്ങൾക്ക് സ്ഥലവും രീതികളും പുതിയതാണെന്നും കാറിനടുത്തെത്താനുള്ള ശ്രമത്തിലാണെന്നും മെസ്സേജ് അയച്ചതിനു പിന്നാലെ എവിടെനിന്നെന്നറിയാതെ കാർ മുന്നിലെത്തി. പിക്കപ്പ് പോയന്റ് ടൈപ് ചെയ്തതിൽ വന്ന ചെറിയ നോട്ടക്കുറവ് അയാൾ ചൂണ്ടിക്കാണിച്ചുതന്നു.

ലീ ക്വാൻ യു വും ഗാന്ധിയും മാവോ സേ തൂങ്ങും ഒരേപോലെ കയറിവന്നു, വിദ്യാസമ്പന്നനായ ചെറുപ്പക്കാരന്റെ വിശകലനത്തിൽ.

“ജോലി ചെയ്യാൻ തയ്യാറാണെങ്കിൽ നിങ്ങൾക്ക് ഇവിടെ ജോലിയുണ്ട്. സുഖമായി ജീവിക്കാനുള്ള വരുമാനം ജോലിയിൽ നിന്ന് കിട്ടും. വലിയ… വളരെ വലിയ പണച്ചെലവുള്ള ജീവിതവും ഉണ്ട് സിങ്കപ്പൂരിൽ. വരുമാനത്തിൽ ഒതുങ്ങാത്ത ജീവിതശൈലി ധൂർത്താണ്. അത്യാഗ്രഹമാണ്. അങ്ങനെയൊരു വാക്ക് ഉപയോഗിക്കാൻ എനിക്കിഷ്ടമല്ലെങ്കിലും അതിനെ ‘അറപ്പിക്കുന്നത് ‘ എന്നാണ് ഞാൻ വിശേഷിപ്പിക്കുക. വഴിയിലൊരു നൂറ് ഡോളർ നോട്ട് കിടക്കുന്നത് കണ്ടെന്ന് കരുതു. അതെടുത്ത് പോക്കറ്റിലിട്ടാൽ ഒരുപക്ഷേ എനിക്ക് അഴിയെണ്ണേണ്ടി വരും. പകരം ജോലി എടുത്തുകിട്ടുന്ന പൈസ കൊണ്ട് സുഖമായി ജീവിക്കാനാവും എന്ന തിരിച്ചറിവ് ഉണ്ടായിരിക്കുന്നതാണ് നല്ലത്.”

വഴിയിലൊരിടത്തേയ്ക്ക് കൈ ചൂണ്ടി അയാൾ പറഞ്ഞു :

“സിംഗപ്പൂർ പൗരന്മാർക്ക്, സംസാരിക്കാനുള്ള സ്ഥലമാണത് – ‘സ്പീക്കേഴ്സ് കോർണർ’ സമരം ചെയ്യാനും പൊതുസ്ഥലങ്ങളിൽ ജാഥ നയിക്കാനും ഞങ്ങൾക്ക് അനുവാദമില്ല. ഇവിടെ ഞങ്ങൾക്ക് യോഗങ്ങൾ കൂടാം – രാഷ്ട്രീയാഭിപ്രായങ്ങൾ ചർച്ച ചെയ്യാം – വിയോജിപ്പുകൾ പ്രകടിപ്പിക്കാം. നിർദ്ദേശങ്ങൾ അവതരിപ്പിക്കാം. ഭരണഘടന അംഗീകരിച്ചിരിക്കുന്ന ഏതെങ്കിലും ഭാഷയിൽ. സുഖമായി ജീവിക്കാനുള്ള സാഹചര്യം നിലവിലുള്ളപ്പോൾ സാധാരണക്കാരൻ എന്തിനാണ് സമരം ചെയ്യുന്നത്…? “

സ്പീക്കേഴ്സ് കോർണറിൽ നിലവിലുള്ള വിലക്കുകളിൽ ശ്രദ്ധേയമായി തോന്നിയ ഭാഗം ഇങ്ങനെ പരിഭാഷപ്പെടുത്താം :

‘നേരിട്ടോ ആനുഷംഗികമായോ ഏതെങ്കിലും മതവിശ്വാസങ്ങളെ കുറിച്ചോ മതങ്ങളെ കുറിച്ചോ മത-ജാതി വികാരങ്ങൾ വ്രണപ്പെടുന്ന രീതിയിലോ രാജ്യത്തെ വിവിധമത- ജാതിക്കാർക്കിടയിൽ സ്പർദ്ധയോ അസ്വസ്ഥതയോ ശത്രുതയോ വളർത്തുന്ന തരത്തിലോ ഉള്ള ചർച്ചകളും പ്രസംഗങ്ങളും വിലക്കിയിരിക്കുന്നു.’

ഇപ്പോഴത്തെ പ്രധാനമന്ത്രിയെ കുറിച്ച് ചെറുചിരിയോടെയാണയാൾ പറഞ്ഞത്.

“മകൻ അച്ഛനെ പോലെത്തന്നെ പ്രാപ്തനാണെങ്കിലും സൗമ്യപ്രകൃതിയാണ്. കോവിഡ് സമയത്തൊക്കെ അദ്ദേഹം രാഷ്ട്രത്തെ മികച്ച രീതിയിലാണ് നയിച്ചത്. പാലിക്കേണ്ട നിയന്ത്രണങ്ങളെ കുറിച്ചുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രസംഗത്തിന്, അതിന്റെ ശാന്തഭാവം കണ്ട് സഹൃദയരായ ഒരു മ്യൂസിക് ബാൻഡ് പശ്ചാത്തലസംഗീതം ഒരുക്കുക കൂടി ചെയ്തു. യു ട്യൂബിലുണ്ട് കണ്ടുനോക്കു!”

രാജ്യത്തെ കർശനമായ നിയമവാഴ്ചയേയും ശിക്ഷാവിധികളേയും വല്ലാതെ ഭയന്നുകൊണ്ടുള്ള ജീവിതങ്ങളാണ് സാധാരണക്കാരന്റേത് എന്ന് മുൻപും തോന്നിയിരുന്നില്ല. രാഷ്ട്രീയം ചർച്ചാവിഷയമാവാത്തതാവുമോ ഒരുപക്ഷേ കാരണം എന്നൊരു സംശയമുണ്ടായിരുന്നു. അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ ഉറപ്പാക്കി നിത്യജീവിതത്തിന്റെ ആയാസം കുറച്ചുതരുന്ന ഭരണകൂടത്തിന് കീഴിൽ സാധാരണക്കാരന് പരാതികൾ കുറയുന്നു എന്നതാവുമോ കാരണം എന്നാണ് ഇപ്പോഴത്തെ സംശയം .

യു എസ്സിൽ വീട് വാങ്ങിച്ചതിനെ കുറിച്ച് സംസാരിച്ചുകൊണ്ടിരുന്ന ചെറുപ്പക്കാരൻ ‘സുഹൃത്ത്’ ഒരിക്കൽ പറഞ്ഞു :

“ഒരു വീട് വാങ്ങിയ സുഖം കിട്ടിയില്ല, അങ്ക്ൾ..”

എന്നിട്ട് അത് ഇങ്ങനെ വിശദീകരിച്ചു :

“ഒരു ഏജന്റിനെ കണ്ടു. ഏതുതരം വീടാണ് വാങ്ങാൻ ആഗ്രഹിക്കുന്നതെന്ന് വിശദീകരിച്ചു. നാലഞ്ച് ദിവസം കഴിഞ്ഞ് അയാൾ വിളിച്ചു. പറഞ്ഞ മട്ടിലൊരു വീടുണ്ടെന്നറിയിച്ചു. പോയി കണ്ടു. ഇഷ്ടപ്പെട്ടു. വെളുത്തതും കറുത്തതുമില്ലാതെ പരസ്യത്തിൽ പറഞ്ഞിരുന്ന തുക ബാങ്ക് വഴി കൈമാറി. ഒരു ടി വി പോലെ, കമ്പ്യൂട്ടർ പോലെ, വീട് സ്വന്തമായി.”

നമ്മുടെ നാട്ടിലെ റിയൽ എസ്റ്റേറ്റ് മേഖലയിലെ തട്ടിപ്പുകളും അഴിമതികളും മെല്ലെപ്പോക്കുകളും അടുത്ത ബന്ധുക്കളുടെ അനുഭവകഥകളിലൂടെ വിശദീകരിച്ച് ചെറുപ്പക്കാരൻ അവസാനിപ്പിച്ച രീതി ശ്രദ്ധേയമായി തോന്നി .

“ഇവിടെ (യു എസ്സിൽ) അഴിമതിയില്ല എന്ന് ഞാൻ പറയില്ല. പക്ഷേ ദൈനംദിന ജീവിതത്തിൽ സാധാരണക്കാരന് അത് നേരിടേണ്ടിവരുന്നില്ലെന്ന് ഏറെക്കുറെ ഉറപ്പിച്ചുതന്നെ പറയാനാവും”

ഈ അവസ്ഥ ഇവിടത്തെ- സിംഗപ്പൂരിലെ – സാധാരണക്കാരനും ബാധകമായിരിക്കും എന്ന് തോന്നുന്നു. വൈദ്യുതി, ഇന്റർനെറ്റ്‌, റോഡ്, പൊതുഗതാഗതം ഇതൊക്കെ ബുദ്ധിമുട്ടാതെ, ബുദ്ധിമുട്ടിക്കാതെ അയാൾക്കും കിട്ടുന്നുണ്ടല്ലൊ .

തിരക്കുള്ള റോഡുകൾ മുറിച്ചുകടക്കാനാണെങ്കിലുംകാൽനടക്കാർക്ക് സ്വന്തം റിഫ്ലെക്സുകളെയോ തടിമിടുക്കിനെയോ ആശ്രയിക്കേണ്ടിവരുന്നില്ല. സിഗ്നൽ ഇല്ലാത്തിടങ്ങളിൽ, മറുകര പറ്റാൻ റോഡിലിറങ്ങുന്ന കാൽനടക്കാരൻ എതിർവശത്ത് നടവഴിയിലേയ്ക്ക് കയറുന്നത് വരെ വാഹനങ്ങൾ ക്ഷമയോടെ കാത്തുനിൽക്കുന്നത്, വിദേശരാജ്യങ്ങളിൽ, മുൻപും കണ്ടിട്ടുണ്ട്. പരസഹായമില്ലാതെ വീൽ ചെയറിൽ യാത്ര ചെയ്യുന്നവരും ബദ്ധപ്പാടില്ലാതെയാണ് പാത മുറിച്ചുകടക്കുന്നത്.

ഇരിക്കുന്നിടത്ത് നിന്ന് കഴുത്ത് തിരിക്കാതെ, വരുന്ന ബസ്സുകൾ കാണാനാണത്രെ പുതിയ ബസ് സ്റ്റോപ്പുകളിൽ സമാന്തര സിമന്റ് ബെഞ്ചുകൾ ചെരിച്ചാണ് പിടിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്.

ബസ്സിൽ കയറാൻ ഒറ്റയ്ക്ക് വീൽചെയറിൽ എത്തുന്ന യാത്രക്കാരുണ്ട്. തറയോട് ചേർന്ന് ബസ്സിൽ ഘടിപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന റാംപ് വഴി അവരെ കയറ്റിയിരുത്തുന്നതും അകത്ത് തെന്നി നീങ്ങാതിരിക്കാൻ വീൽ ചെയറിനെ ബന്ധിക്കുന്നതും ഇറങ്ങേണ്ടിടത്ത് സുരക്ഷിതരായി യാത്രക്കാരെ പുറത്തേക്കിറക്കുന്നതും ഡ്രൈവറാണ്. കണ്ടക്റ്ററും ‘കിളി’യും ഇല്ലാത്ത ബസ്സുകളാണ്.

ഭൂഗർഭ റെയിൽവേയാണ് സിംഗപ്പൂരിൽ കൂടുതലും. MRT (മാസ് റാപിഡ് ട്രാൻസ്‌പോർട്ട്) എന്ന ചുരുക്കപ്പേരുള്ള റെയിൽവേയ്ക്ക് 1987 ൽ തുടങ്ങുമ്പോൾ ആറ് കിലോമീറ്റർ ദൈർഘ്യവും അഞ്ച് സ്റ്റേഷനുകളും ആണുണ്ടായിരുന്നത്. ഇന്നത് ഇരുന്നൂറ്റി ഇരുപതോളം കിലോമീറ്റർ ദൈർഘ്യവും നൂറ്റിതൊണ്ണൂറോളം സ്റ്റേഷനുകളുമായി രാജ്യമാകെ പടർന്നിരിക്കുന്നു. ഡ്രൈവറില്ലാത്ത, യന്ത്രവൽക്കരിച്ച ട്രെയ്‌നുകൾ ആദ്യമായി കണ്ടത് ലണ്ടനിലാണ്. മാളുകളുടെ ബെയ്സ്മെന്റിലാണ് റെയിൽവേ സ്റ്റേഷനുകൾ. സ്റ്റേഷനിൽ, അടഞ്ഞ വാതിലുകൾക്ക് മുന്നിൽ, നട തുറക്കാൻ ശ്രീകോവിലിന് മുന്നിലെന്നതുപോലെ, ആൾക്കാർ കാത്തുനിൽക്കുന്നു. തുരങ്കത്തിലൂടെയെത്തുന്ന ട്രെയ്‌ൻ ആദ്യമായി കണ്ട് അദ്‌ഭുതപ്പെട്ടത് ലണ്ടനിലായിരുന്നു.

പൊതുജനങ്ങൾക്കുള്ള നിർദ്ദേശങ്ങൾ, ട്രെയ്‌നുകളിൽ – മറ്റ് പൊതുസ്ഥലങ്ങളിലും – തമിഴിലും എഴുതിയിട്ടുണ്ടാവും. അംഗീകരിക്കപ്പെട്ട രാഷ്ട്രഭാഷകളിൽ ഒന്നാണ് തമിഴ്.

അവശർക്കും മുതിർന്നവർക്കും സീറ്റൊഴിഞ്ഞ് കൊടുക്കൽ – കയറിവരുന്നവർക്ക് വഴിമാറി ക്കൊടുക്കൽ – പതിഞ്ഞ ശബ്ദത്തിൽ സംസാരിക്കൽ തുടങ്ങി ട്രെയ്‌നുകളിൽ സഹയാത്രികരോട് കാണിക്കേണ്ട മര്യാദകൾ അഞ്ച് ചിത്രകഥാപാത്രങ്ങളിലൂടെ പറയുന്ന പരസ്യം കൗതുകകരമായി തോന്നി :

വികലാംഗർക്കോ മുതിർന്നവർക്കോ വേണ്ടി സീറ്റ് വിട്ടുകൊടുക്കുന്ന Stand-Up Stacey –

മറ്റുള്ളവർക്ക് ഇറങ്ങാനായി വഴി മാറിക്കൊടുക്കുന്ന Give-Way Glenda –

കയറുന്നവർക്ക് ഇടം കിട്ടാനായി അകത്തേയ്ക്ക് ഒതുങ്ങുന്ന Move-In Martin –

സഹയാത്രികർക്ക് അലോസരമുണ്ടാക്കാതെ ശബ്ദം താഴ്ത്തി സംസാരിക്കുന്ന Hush-Hush Hanna –

അന്തരീക്ഷത്തിൽ മറ്റുള്ളവർക്ക് അവകാശപ്പെട്ട ഇടങ്ങളിലേയ്ക്ക് അതിക്രമിച്ചു കയറാതെ കൈയിലെ ബാഗ് മുന്നിൽ, താഴെ വെച്ച് യാത്ര ചെയ്യുന്ന Bag-Down Benni –

_{പോസ്റ്റര്‍ ഡിസൈന്‍: മനു}

മഴമൂടിയ സമതലങ്ങള്‍
രാഘവപൂർ കടന്ന് കോശി നദിയുടെ കിഴക്ക് വശത്തു കൂടെ ഞങ്ങൾ യാത്ര തുടര്‍ന്നു. സമയം രാവിലെ പത്ത് മണി. സിംരാഹി വിട്ട് ഏകദേശം രണ്ടു മണിക്കൂറായി. സുഖമില്ലാത്ത അച്ചനെ കാണാന്‍ ഡ്രൈവർ അനിൽ വീട്ടില്‍  പോയിരുന്നത് കൊണ്ട് പകരം ശങ്കര്‍ വിദ്യാര്‍ത്ഥിയായിരുന്നു വണ്ടിയോടിച്ചിരുന്നത്. സഹര്‍സ എത്താന്‍ ഏകദേശം രണ്ടു മണിക്കൂറേ വേണ്ടുവെങ്കിലും കൂടുതൽ സമയമെടുക്കും. മഴയും വെള്ളം നിറഞ്ഞ പാതയും.

വഴിയിലെ കാഴ്ചകള്‍ നിശ്ചലചിത്രങ്ങളായി ഒന്നൊന്നായി മാറിക്കൊണ്ടിരുന്നു. ആകാശം കുത്തിയൊലിച്ച് പെയ്ത മഴയില്‍ മരങ്ങളും മണ്ണും മനുഷ്യനും തണുത്തും ഉറഞ്ഞും ഇരുന്നിരുന്നു. കുടിലുകളും കുളങ്ങളും വെള്ളം കൊണ്ട് മൂടിയ നെൽപ്പാടങ്ങളും ഒരേ പോലെ കാണപ്പെട്ടു. ക്രമേണ ഞാന്‍ ഉറക്കത്തിന്‍റെ ആഴങ്ങളിലേക്ക് വീണു. ഉണര്‍ന്നപ്പോള്‍ ഞങ്ങളേറെ ദൂരം താണ്ടിയിരുന്നു.

വണ്ടി മെല്ലെ നീങ്ങിക്കൊണ്ടിരുന്നു. ശങ്കർ തന്‍റെ കഥ പറഞ്ഞു. തന്‍റെ അച്ഛൻ ഒരു പഴയ കമ്മ്യൂണിസ്റ്റായിരുന്നു. ബെഗുസരായിലെ റിക്ഷാവണ്ടിക്കാരനായ പരമാനന്ദ കുശവാഹ. ബീഹാറിന്‍റെ നേതാവായിരുന്ന ഗണേശ് ശങ്കർ വിദ്യാർത്ഥിയോടുള്ള ഇഷ്ടം കൊണ്ടായിരുന്നു ആ പേരിട്ടിരുന്നത്. പക്ഷെ മകൻ കുടുംബത്തെ പോറ്റാന്‍ വേണ്ടി ഡ്രൈവിംഗ് തിരഞ്ഞെടുക്കുകയായിരുന്നു. അമ്മ അസുഖം കാരണം മരിച്ചു. അച്ഛന് പ്രായമായി. മൂന്ന് പെങ്ങന്മാരെ കല്യാണം കഴിച്ചയക്കണം. ശങ്കർ പറഞ്ഞു നിർത്തി.

വെള്ളം നിറഞ്ഞ റോഡ്, കനത്ത മഴ. ഗ്ലാസ്സിലൂടെ വെള്ളം ഊർന്നിറങ്ങി പുറത്തെ കാഴ്ചകൾ പാതി മറച്ചിരുന്നു. മറ്റു വഴികൾ ഉണ്ടെങ്കിലും കൂടുതൽ സുരക്ഷിതം ഈ പാതയാണ്. സഹർസ വഴി വീണ്ടും കിഴക്കോട്ട് തിരിഞ്ഞ് നൗഗാച്ചിയക്ക് പോകണം. ഇടയ്ക്ക് മഹിസിയും അതു കഴിഞ്ഞ് ഭക്ത്യാര്‍പൂരും താണ്ടണം.

ബീഹാറിന്‍റെ കാഴ്ചകളിലൂടെ യാത്ര ചെയ്യുന്നത് ഒരു നിലാവിന്‍റെ രാവിലെയുടെ സ്വപ്നം പോലെയാണ്. നാട്ടുപാതകളിൽ ഗ്രാമങ്ങളിൽ ഒക്കെ പൗരാണികതയുടെ ഏതോ കാലത്തിന്‍റെ ഓർമ്മ പേറുന്ന അനുഭവം ഇവിടെ എല്ലായിടങ്ങളിലുമുള്ള ഒരു തോന്നലാണ്. ചലനത്തിലും ബഹളത്തിലും ജീവിത തത്രപ്പാടിലും നിശബ്ദതയെ നിര്‍വചിക്കാന്‍ പറ്റാത്ത രീതിയില്‍ തികച്ചും ശൂന്യമായ ശബ്ദങ്ങളില്ലാത്ത ദൃശ്യങ്ങളില്ലാത്ത ഒരു ലോകത്തില്‍ എത്തപ്പെട്ടതുപോലെ തോന്നാറുണ്ട്.

കിഷന്‍ഗന്ജ്, പൂര്‍ണിയ, കതിഹാര്‍. ബംഗാളിന്‍റെ അതിര്‍ത്തികള്‍. ബംഗാളിനോട് തൊട്ടുചേര്‍ന്ന് ജാര്‍ഖണ്ഡ് അതിര്‍ത്തിയില്‍ ഭാഗല്പൂരും ബങ്കയും. നമ്മുടെ യാത്ര ഭാഗല്‍പൂരിലെ നൌഗചിയ എന്ന സ്ഥലത്തേക്കാണ്‌. കോശിയും ഗംഗയും വലയം ചെയ്ത ഗ്രാമങ്ങള്‍. വെള്ളത്തോട് മാത്രം സംസാരിക്കുന്ന പാടങ്ങളും മനുഷ്യരും. സുപോള്‍ സഹര്‍സ  വഴികളിലൂടെ ഭാഗല്‍പൂരിലേക്ക് എത്തുമ്പോള്‍ ചരിത്രത്തിന്‍റെ പല ഘട്ടങ്ങളിലൂടെയുമുള്ള ഒന്നിച്ചുനടത്തമാണ്.

ഗ്രാന്‍ഡ്‌ ട്രങ്ക് റോഡ്‌
ഈ വഴികള്‍ ഒരു പാട് യുദ്ധനടത്തങ്ങളും വാണിജ്യങ്ങളും നടന്ന സ്ഥലം. ചന്ദ്രഗുപ്ത മൌര്യന്‍റെ കാലത്ത് പണിത ഗ്രാന്റ് ട്രങ്ക് റോഡ്‌. ബംഗ്ലാദേശ് മുതല്‍ പടിഞ്ഞാറ് അഫ്ഘാന്‍ വരെ. പിന്നീട് ഷേര്‍ഷാ നിറയെ മരങ്ങളും അത്താണികളും ചന്തകളും സ്ഥാപിച്ച് പാത വിപുലമാക്കി. ഇന്നും പഴയ ഗ്രാന്‍ഡ്‌ട്രങ്ക് റോഡിന്‍റെ പല ഭാഗങ്ങളും നാഷണല്‍ ഹൈവെയുടെ ഭാഗമാണ്. ഈയടുത്ത കാലത്താണ് സോണ്‍ നദിയില്‍ പണിത പാലത്തിന്‍റെ അവശിഷ്ടങ്ങള്‍ കണ്ടെത്തിയത്. ഗ്രാന്‍ഡ്‌ ട്രങ്ക് റോഡ്‌ ജാര്‍ഖണ്ഡ് ഭാഗം ചേര്‍ന്നിരുന്ന പഴയ ബീഹാറിന്‍റെ മധ്യത്തിലൂടെ പുതിയ ബീഹാറിന്‍റെ തെക്ക് ഭാഗത്ത്‌കൂടെ ബംഗ്ലാദേശ് ബംഗാള്‍ വഴി ഉത്തരപ്രദേശം വഴി പടിഞ്ഞാറോട്ട് പോയിരുന്നു.

റുഡ്യാഡ് കിപ്ലിംഗ് ഈ റോഡിനെ വിവരിച്ചത് ഇങ്ങിനെയാണ്. “നോക്കൂ! എന്തൊരല്‍ഭുതം! ചെരുപ്പുകുത്തികള്‍, പലിശക്കാര്‍, പാത്രക്കച്ചവടക്കാര്‍, ക്ഷുരകന്മാർ, ബണിയകൾ, തീർത്ഥാടകർ, കുശവന്മാർ. ലോകം മുഴുവൻ ഇതിലൂടെ യാത്ര ചെയ്യുന്ന അത്ഭുതകരമായ കാഴ്ച. നോക്കെത്താ ദൂരത്തോളം തിരക്കില്ലാതെ നേരെ ഓടുന്നു. ലോകത്ത് മറ്റൊരിടത്തും ഇല്ലാത്ത ജീവിത നദി”.

യുദ്ധത്തിന്‍റെയും സമാധാനത്തിന്‍റെയും കാല്‍പ്പാടുകള്‍
കല്‍ക്കത്തയില്‍  നിന്ന് ദില്ലിയിലേക്ക് ബ്രിട്ടീഷുകാർ നടന്നുകയറിയ ഇടം. ചരിത്രസന്ധികളുടെ ഇടനാഴി. വടക്കെ ഇന്ത്യയില്‍ നിന്ന് ഗംഗാനദിയിലൂടെ കല്‍ക്കത്തയിലേക്ക് ബ്രിട്ടീഷ്കാര്‍ ചരക്കുകള്‍ നീക്കിയിരുന്ന കാലം. പിന്നീട് റെയില്‍വേ വന്നതോടെ നദിമാര്‍ഗം ഗതാഗതം കുറഞ്ഞു. പാട്നയുടെ ഗംഗയുടെ ഉള്‍നാടന്‍ ജലഗതാഗത വാണിജ്യത്തിന്‍റെ കാലം അസ്തമിച്ചു. ഒരു പാട് യുദ്ധങ്ങള്‍, കാല്‍പ്പാടുകള്‍. ബ്രിട്ടീഷ്കാര്‍ക്കെതിരെ എവിടെയെങ്കിലും പോരാട്ടങ്ങള്‍ ഉണ്ടാവുമ്പോള്‍ കല്‍ക്കത്ത വഴി ഭടന്മാര്‍ മാര്‍ച്ച്‌ ചെയ്ത് പോയ മണ്ണ്. അതിനും മുന്‍പെ നടന്ന വെട്ടിപ്പിടിക്കലും കുതികാല്‍ വെട്ടലും യുദ്ധവും സമാധാനവും. അശോകനും അജാതശത്രുവും ചന്ദ്രഗുപ്തനും മൌര്യനും ചാണക്യനും ഭാസ്കരനും മന്ദനമിശ്രയും ബുദ്ധനും ജൈനനും ഷേര്‍ഷയും ജയപ്രകാശ് നാരായണും മാജിയും മുസഹരും. എല്ലാം അറിഞ്ഞ മുറിഞ്ഞ മണ്ണ്.

മഹിസി
മഹിസി ഗ്രാമത്തില്‍ ഞങ്ങള്‍ കടക്കുമ്പോള്‍ വീടുകളും കുടിലുകളും ഒന്നായി മാറിയിരുന്നു. ഗ്രാമത്തിലേക്ക് പോകുന്ന പ്രധാനപാത വെള്ളത്തിലാണ്. അങ്ങോട്ട്‌ പോകാന്‍ പറ്റില്ല. സുരീന്ദര്‍ പറഞ്ഞു. മഹിസി ഗ്രാമം ചരിത്രപ്രസിദ്ധമായ ഒരിടമാണ്. ശങ്കരാചാര്യരെ വാഗ്വാദത്തില്‍ അതിശയിപ്പിച്ച പിന്നീട് ശിഷ്യനായി ഒന്നിച്ചുകൂടിയെന്ന് പറയപ്പെടുന്ന മന്ദന മിശ്രയുടെ ഗ്രാമം. ഏറ്റവും കൂടുതല്‍ ഐഎഎസ് കാരെ സൃഷ്ടിച്ച ഒരിടം.

മഹിസിയില്‍ കാത്തുനിന്നിരുന്ന രാജേന്ദ്ര ഝായുടെ ഫോണ്‍ വന്നു. അവിടെ അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ ആശ്രമവും വെള്ളത്തിനടിയിലാണ്. തികച്ചും ഗാന്ധിയവൃദ്ധനായ രാജേന്ദ്രജീ പഴയ ഭൂദാന്‍ പ്രസ്ഥാനവും ജയപ്രകാശ് നാരായണിന്‍റെ കൂടെ കൂടിയ ജീവിതവും അനുഭവവും ഒന്നായി തുന്നിച്ചേര്‍ത്ത ആളാണ്. അങ്ങോട്ട്‌ പോകാന്‍ പറ്റാതിരുന്നത്‌ കൊണ്ട് ഞങ്ങളുടെ യാത്ര മാറ്റേണ്ടിവന്നു. നമുക്ക് പിന്നീട് കാണാമെന്ന് പറഞ്ഞു ഞങ്ങള്‍ മുന്നോട്ട് യാത്ര തുടര്‍ന്നു.

ഓര്‍മ്മകള്‍ പിറകോട്ട് പായുമ്പോള്‍ മഹേഷ്‌പൂർ എത്താനായെന്ന് ശങ്കർ പറഞ്ഞു. റോഡിനരികെയുള്ള കുശിനിപ്പീടികകളൊക്കെ നീല പ്ലാസ്റ്റിക് ഷീറ്റുകള്‍കൊണ്ട് മൂടിയിരിക്കുന്നു. മഴക്കാലം എല്ലാ വഴികളും അടഞ്ഞ കാലമാണ്. പഴയ കര്‍ക്കടകത്തിന്‍റെ പഞ്ഞമാസം പോലെ അത് ബീഹാറില്‍ നീണ്ടുനില്‍ക്കുന്ന മാസങ്ങളാണ്. വടി കുത്തിപ്പിടിച്ചെഴുന്നേല്‍ക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്ന ഒരു വൃദ്ധ. പ്ലാസ്റ്റിക് കവര്‍ മേലെയിട്ട് കുത്തിയൊലിക്കുന്ന മഴയില്‍ റിക്ഷ ചവിട്ടി പോകുന്ന സൈക്കിള്‍ റിക്ഷക്കാരന്‍.

കൃതികാപൂർ അങ്ങാടി എത്തുമ്പോൾ ആളും അനക്കവുമില്ല. നല്ല വിശപ്പുണ്ടായിരുന്നു. സമയം ഉച്ച കഴിഞ്ഞു. സുരീന്ദര്‍ വീട്ടില്‍ നിന്നുണ്ടാക്കിയ അടുപ്പില്‍ ചുട്ട റൊട്ടിയും പട്വലിന്‍റെ സബ്ജിയും കൊണ്ടുവന്നിരുന്നു. അത് മതിയാകുമായിരുന്നില്ല ഞങ്ങളുടെ വിശപ്പ്‌ മാറ്റാന്‍. മഴ കുറഞ്ഞിരുന്നു. ഒന്ന് രണ്ടു ധാബകൾ മാത്രം തുറന്നിരിക്കുന്നു. വിശാലമായ ധാബ ഒഴിവാക്കി ചെറിയ ധാബയിൽ കയറി. അവിടെ കഴിക്കാന്‍ കാര്യമായി ഒന്നും ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. കുറച്ച് ചാവലും പരിപ്പ് കറിയും രണ്ടു മൂന്ന് ഉള്ളിക്കഷണങ്ങളും ആലുവിനെ നീളനെ മുറിച്ച് എണ്ണയില്‍ പൊരിച്ച ബുജിയയും കിട്ടി. വിശപ്പുള്ളത് കൊണ്ട് ഭക്ഷണത്തിന് പ്രത്യേക രുചിയായിരുന്നു. ഗ്ലാസുകൾ മേശമേല്‍ ശക്തിയോടെ വെച്ച് ഏതോ രോഷത്തിന്‍റെ ഒച്ചയുണ്ടാക്കി പോകുന്ന കൊച്ചു പയ്യൻ. കുടവയറില്‍ പൂണൂല് ചുറ്റി മഴയുടെ അലസതയില്‍ പണപ്പെട്ടിയോടൊട്ടിയിരിക്കുന്ന മാലിക്. ഞാന്‍ ചാർപ്പായയിൽ നിന്നെണീറ്റു. മഗ്ഗിലെ വെള്ളമെടുത്ത് കയ്യും മുഖവും കഴുകി ചോട്ടുവിന് പൈസ കൊടുത്ത് പുറത്തിറങ്ങി. വണ്ടി പുറപ്പെട്ടു.

ഞങ്ങൾ പോകുന്ന വഴിയിൽ സമാന്തരമായി കോശി ഒഴുകുന്നുണ്ട്. അത് കൃഷിപ്പാടങ്ങളിലും കുടിലുകളിലും കേറിയിറങ്ങുന്നുണ്ട്. അങ്ങിങ്ങായി കാണുന്ന മരങ്ങള്‍ മാത്രം. ഇടയ്ക്ക് ലൈറ്റ് ഇട്ടുകൊണ്ട് വരുന്ന വലിയ ട്രക്കുകള്‍. ശങ്കർ വണ്ടി വശത്തേക്ക് ഒതുക്കി നിര്‍ത്തി. ശക്തമായ മഴയാണ്. മുന്നോട്ടുള്ള കാഴ്ച കാണുന്നില്ല. കനത്ത മഴത്തുള്ളികള്‍ വെള്ളിക്കമ്പികളായി പൊട്ടിപ്പടരുന്നു. ശങ്കര്‍ വണ്ടി ഓഫാക്കി. ഇനിയെങ്ങിനെ മുന്നോട്ട് പോകും.

മധ്യ മിഥില – ബംഗാളിന്‍റെ വാതില്‍

പഴയ മിഥിലയുടെ മധ്യഭാഗമായ ഇവിടം കോശി നദിയുടെ മടിത്തട്ടാണ്. നേപ്പാളിൽ തുടങ്ങി പല ഗ്രാമങ്ങളിലൂടെ ചിലപ്പോള്‍ ഒന്നും മിണ്ടാതെ പുതിയ വഴിയിലൂടെ രാത്രിയെന്നോ പകലെന്നോ നോക്കാതെ കുത്തിയൊലിച്ചു വരുന്ന കോശി, അനേകം ദുഃഖങ്ങളെയും നെടുവീര്‍പ്പുകളെയും കൊണ്ടുമൂടുന്ന സമതലം. കോശി നദിയെ കൂടാതെ കൂടുതല്‍ അപകടകാരിയായ ബാഗ്മതി നദി വളഞ്ഞ ഗതികൾ പതിവാക്കി അണക്കെട്ടുകൾ പൊട്ടിച്ച് ഒഴുകുന്നതോടൊപ്പം തെക്ക് ഭാഗത്തുകൂടി ഗണ്ടക് നദിയും ഒഴുകുന്നു.

മിഥില രാജ്യത്തിന്‍റെ ഭാഗമായ സഹർസ, വിദേഹങ്ങളുടെ രാജ്യം എന്നും അറിയപ്പെട്ടിരുന്നു. ഇവിടുത്തെ രാജാക്കന്മാരെ ജനകന്മാർ എന്നാണ് വിളിച്ചിരുന്നത്. വിദേഹ രാജ്യം പിന്നീട് വൈശാലിയിലെ വജ്ജിയോട് ലയിച്ചു എന്ന് ചരിത്രം. വിദേശത്ത് ഏറെ പ്രിയമുള്ള ചോളത്തിന്‍റെയും ആമ്പൽ (മഖാന) കൃഷിയുടെയും നാടാണ് സഹർസയും ഘഗടിയയും സുപോലും. നെല്ല്, മാങ്ങ, ലിച്ചി, മുള, കടുക്, ധാന്യം, ഗോതമ്പ്, കരിമ്പ് തുടങ്ങിയവും വലിയ തോതില്‍ കൃഷി ചെയ്യുന്ന ഇവിടം പ്രളയവും ജീവിതവും ഒന്നായിത്തീരുന്നു.

മഴത്തുള്ളികൾ നൂൽപ്പാലങ്ങളായി ചില്ല്ഗ്ലാസിലൂടെ താഴോട്ടിറങ്ങി.  വൈകുന്നേരത്തിന്‍റെ നിറം മഴക്കാലത്ത് ശോകമാണ്. നേരത്തെ തന്നെ ഇരുണ്ടത്  കൊണ്ട് ഇനി യാത്ര ദുഷ്കരമാണ്. സഹര്‍സയുടെ കാര്യം എന്തായിരിക്കും…. സുരീന്ദര്‍ നെടുവീര്‍പ്പിട്ടു. പാലം തകര്‍ന്നത് ശരിയായിരിക്കുമോ? സുരീന്ദർ ആരെയൊക്കെയോ ഫോൺ ചെയ്യുന്നുണ്ട്. ഇന്നേതായാലും നമുക്ക് സഹർസയിൽ തങ്ങേണ്ടി വരും. സഹർസയിലെ പാലം തകർന്നിരിക്കുന്നു. മുന്നോട്ട് എങ്ങിനെ പോകണമെന്ന് അവിടെ ചെന്നിട്ട് നോക്കാം. സുരീന്ദർ പറഞ്ഞു. പിന്നീട് യാത്ര പാറ്റ്ന വഴി മാത്രമേയുള്ളൂ. അത് നടക്കാത്ത കാര്യമാണ്. സമയം സന്ധ്യയായി. ഇന്നിനി മുന്നോട്ട് പോകാന്‍ പറ്റില്ല. ചുറ്റിലും വെള്ളമാണ്. സഹര്‍സയില്‍ തങ്ങാതെ വഴിയില്ല. ഇന്നത്തെ രാത്രി ഇവിടെ ചിലവഴിച്ച് രാവിലെ പോകുന്നതായിരിക്കും സുരക്ഷിതം എന്ന് തോന്നി ഞങ്ങള്‍ വണ്ടി സഹര്‍സ ടൌണിലേക്ക് വിട്ടു.

ആളൊഴിഞ്ഞ ടൌണ്‍. റെയില്‍വേ സ്റ്റേഷന് മുന്‍പിലുള്ള ഒരു ചെറിയ ഹോട്ടലിന്‍റെ മുന്നില്‍ വണ്ടി നിര്‍ത്തി. പേര് ഗംഭീരം. അശോക്‌ സമ്രാട്ട് ഹോട്ടല്‍. അന്നവിടെ തങ്ങി. രാവിലെ ഉണരുന്നത് വണ്ടികളുടെ ഹോണടികളുടെയും ബഹളത്തിന്‍റെയും നടുവിലാണ്. മഴ മാറിയിരിക്കുന്നു. ഇന്നലെ രാത്രിക്ക് ശേഷം മഴ പെയ്തിട്ടില്ല. നൌഗചിയക്ക് വൈകാതെ പോകണം. ഞാന്‍ പുറത്തേക്കിറങ്ങി. മ്ലാനത പരന്ന രാവിലെ. സൂര്യന്‍ ഇരുണ്ട മേഘത്തിനുള്ളില്‍ നിന്നും വരാന്‍ മടിച്ചു. അത് മാറ്റാന്‍ ഒരു ചായ കുടിക്കണം. അടുത്തുള്ള പെട്ടിപ്പീടിക തുറന്ന് പാല്‍ തിളപ്പിക്കുന്നതേ ഉണ്ടായിരുന്നുള്ളൂ. ഇഞ്ചിക്കഷണങ്ങള്‍ ചെറുതായി അരിഞ്ഞുവെച്ചിരിക്കുന്നു. ചില്ലുഗ്ലാസുകള്‍ ഒരു ബക്കറ്റിലെ വെള്ളത്തില്‍ ഒന്നിച്ചു കഴുകി നിരത്തുന്ന ചെറിയ കുട്ടി. അലസമായി നീങ്ങുന്ന നാട്ടുകാര്‍. റെയില്‍വേ സ്റ്റേഷന്‍ അടുത്താണെങ്കിലും ഒരു തിരക്കുമില്ല. പ്രളയം കാരണം ഈ വഴി തീവണ്ടി നിര്‍ത്തിവെച്ചിരിക്കയാണ്‌. പെട്ടെന്നാണ് നൌഗചിയക്ക് നേരത്തെ തന്നെ പോകണമല്ലോ എന്ന ഓര്‍മ്മ വന്നത്. ചായക്ക് കാത്തുനില്‍ക്കാതെ ഞാന്‍ ഹോട്ടലിലേക്ക് തിരിച്ചുകയറി. അപ്പോഴേക്കും സുരീന്ദ റും ശങ്കറും കുളിച്ച് റെഡിയായി നിന്നിരുന്നു.

നദികളുടെ പ്രണയപ്രകൃതികള്‍

നദികള്‍ മണ്ണിനെ ചുംബിക്കുമ്പോള്‍ മാരിവില്ലുകള്‍ പൂത്തിറങ്ങുന്നു. പ്രണയത്തിന്‍റെ ഓരോ തുള്ളിയും മണ്ണിനോടെന്താകും പറഞ്ഞിട്ടുണ്ടാവുക. ചമ്പാരൻ സീതാമാഡി മധുബനി സുപ്പോൾ അരാരിയ കിഷൻഗഞ്ജ്. നേപ്പാളിന്‍റെ സ്നേഹസ്പർശം. അതിന്കീഴെ മുസഫർപൂർ ദർഭംഗ സഹർസ മധേപുര പൂർണിയ കതിഹാർ. നദികളെ മരുമകളായി കാണുന്നയിടങ്ങൾ. പിന്നീട് ഇതിനെയെല്ലാം ആവാഹിക്കുന്ന ഗംഗയോട് ചേർന്ന് സിവാൻ സരൺ വൈശാലി സമസ്തിപൂർ ബേഗുസരായി ഖഗാഡിയ മുംഗേർ. നദികളുടെ ജീവിതം ബീഹാറിന്‍റെയും ജീവിതമാണ്.

ഹിമാലയത്തിന്‍റെ മടിത്തട്ടില്‍ ജനിക്കുന്ന ഭൂമിയുടെ സിരകളായ ഗണ്ടകും ബാഗ്മതിയും കമലയും ബലാനും സപ്തകോശിയും പിന്നെ മഹാനന്ദയും റംസാനും സ്വന്തം ബൂരിഗണ്ടകും. വേനലില്‍ മഞ്ഞുരുകുന്നതോടെ സജീവമാകുന്ന ജലവിസ്മയങ്ങള്‍. പിന്നാലെ തുടങ്ങുന്ന മഴഹര്‍ഷങ്ങള്‍. നദികളുടെ ജീവിതം പൂക്കുന്ന കാലം. വെള്ളമില്ലാതെ വരണ്ടും ഉണങ്ങിയും കിടന്നിരുന്ന ചൌര്‍ (ചെറിയ വെള്ളക്കെട്ടുകള്‍, തടാകങ്ങള്‍, കുളങ്ങള്‍, ജലഭരണികള്‍). തണുപ്പും വസന്തവും കൊടുംവേനലും കടന്ന് ജൂലൈ മാസത്തോടെ ശാന്തമായുറങ്ങിക്കിടക്കുന്ന നദികളെ തൊട്ടുണര്‍ത്തി പരന്നുകിടക്കുന്ന കൃഷിപ്പാടങ്ങളിലേക്ക് കുടിലുകളിലേക്ക് പാഞ്ഞെത്താന്‍  മണിക്കൂറുകള്‍ വേണ്ട. മനുഷ്യൻ നിർമിച്ച തടയണകളിൽ തട്ടി തളംകെട്ടുന്ന നദികള്‍.

ബൂരി ഗണ്ഡക് – ബീഹാറിന്‍റെ സ്വന്തം നദി

തുടക്കവും ഒടുക്കവും ബീഹാറിൽ തന്നെ നെയ്ത ബൂരിഗണ്ടക് (Burhi Gandak). “ബീഹാറില്‍ ഇത്രയും കുടിലതയുള്ള മറ്റൊരു നദിയില്ല’ എന്നാണ് ഹവൽദാർ ത്രിപാഠി തന്‍റെ ‘ബീഹാറിലെ നദികളുടെ’ പുസ്തകത്തിൽ പറയുന്നത്. പ്രായമായ എന്നർത്ഥം വരുന്ന ബുഡി ഗണ്ടക് നേപ്പാളില്‍ നിന്നു വരുന്ന ഗണ്ടക് നദിക്ക് സമാന്തരമായി ചമ്പാരനിൽ നിന്ന് തന്നെ തുടങ്ങുന്നു. ചെറുജലാശയങ്ങളെ ഒന്നിച്ചുകൂട്ടി സമ്പന്നമായ മണ്ണും കൊണ്ടിറങ്ങിവരുന്ന ബൂരിഗണ്ടക് വടക്ക് സിക്രഹാന എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു.

ചെറു നദികളാൽ സൃഷ്ടിച്ച ബൂരിഗണ്ടക് ധാര, താപൻ ഹരഹാ മസാൻ എന്നിവയെ ചേര്ത്ത് മുന്നോട്ടൊഴുകി ചുരഹാ ഗ്രാമത്തിനടുത്ത് സിംഗ്ഹാ നദിയെയും കൂട്ടി കാപ്പൻ, ബാൽഗംഗ, പണ്ടയീ, മണിയറി, ഉരിയ, തെലാവേ, കണ്ടഹാ, പസാദ് എന്നിങ്ങനെ ഏകദേശം മുപ്പത്തിരണ്ടോളം നദികളുടെ ചിമ്മുന്ന കണ്ണുകളോടെ മുംഗേറിനടുത്ത് ഗംഗയിൽ ഒഴുകിത്തീരുന്നു.

ബാഗ്മതി

നേപ്പാൾ ജീവിതത്തിന്‍റെ പുണ്യനദിയെന്ന് കരുതപ്പെടുന്ന ബാഗ്മതി ബീഹാറിൽ കോശിയിലേക്ക് ലയിച്ചിറങ്ങുമ്പോൾ അവളൊരു സുന്ദരിയായി മാറുന്നു. സപ്തകോശിയുടെ ഭാഗമായ ബാഗ്മതി ഗണ്ഡകിനോടും ബൂരിഗണ്ഡകിനോടും കുശലം പറഞ്ഞ് പ്രണയിച്ച് ഒന്നിച്ച് ഗംഗയിൽ ചേരുന്നതിന് മുന്നേ എത്ര ഗ്രാമങ്ങളെ നനയിച്ചും കിന്നരിച്ചും കരയിച്ചും സ്നേഹിച്ചിരിക്കും.

ലഹേരിയ സരായിൽ ബാഗ്മതിയും ബൂരിഗണ്ടകും ഒന്നിച്ച് കാണുമ്പൊൾ തങ്ങളൊന്നല്ല എന്ന സത്യം തിരിച്ചറിഞ്ഞു വഴിപിരിയുന്നു. ദര്‍ഭംഗ കാ രാജയുടെ കോട്ടകൊത്തളങ്ങൾക്ക് പിന്നിലൂടെ രാജരഹസ്യങ്ങൾ ഒപ്പിയെടുത്ത് ബാഗ്മതി സമസ്തിപൂർ ബേഗുസരായികളെ തൊട്ടുണര്ത്തി ശബ്ദമില്ലാത്ത വേഗത്തില്‍ ഗംഗയിലേക്കൊഴുകിത്താഴുന്നു.

കോശിയാകട്ടെ കാഞ്ചന്ഗംഗയുടെ കുളിരുമായി തന്‍റെ ഏഴു സുന്ദരികളെയും ചേര്ത്തുപിടിച്ച് ബീഹാറിന്‍റെ സമതലങ്ങളിലേക്ക് ഒഴുകിയെത്തുമ്പോള്‍  ഗണ്ടകും ബാഗ്മതിയും ഉമ്മവെക്കുന്നു. ബാഗ്മതി കോശിയുടെ ഒരു കൈ ചേര്‍ത്തു പിടിക്കുമ്പോള്‍ കമലാനദി ബലാനെ പ്രണയിച്ച് നക്ഷത്രങ്ങളെ വിളയിക്കുന്നു. ഇതില്‍ നിന്നെല്ലാം മാറിനടന്ന മഹാനന്ദ ഒരു റെബലായി ഗംഗയില്‍ ആത്മാഹൂതി ചെയ്യുന്നു.

വടക്കൻ ജീവിതത്തിന്‍റെ നദീനിറങ്ങൾ

രാവിലെ വണ്ടിയുടെ ഹോണടി കേട്ടാണ് പുറത്തേക്ക് നോക്കിയത്. അനിൽ തയ്യാറായിരിക്കുന്നു. ചമ്പാരൻ മേഖലയോട് യാത്രപറയുന്നു. ചെരിഞ്ഞും മറിഞ്ഞും പെയ്യുന്ന മഴയും കറുത്ത ആകാശവും യാത്രയുടെ ആവേശത്തെ തെല്ലൊന്ന് കെടുത്തി. പക്ഷെ പോകാതിരിക്കാൻ പറ്റില്ലായിരുന്നു. സിസ്റ്റര്‍  എലീസ് കതകില്‍ മുട്ടി. ഞാന് ബാഗെടുത്തിറങ്ങി. എലീസിനോടും അവിടത്തെ അന്തേവാസികളോടും യാത്രപറഞ്ഞു. അനില്‍ വണ്ടി സ്റ്റാര്ട്ട് ചെയ്തു.

കുറെ ദൂരം ചെന്നപ്പോൾ കെസാരിയയിലെ ബുദ്ധസ്‌തൂപം മുന്നിലേക്ക് വന്നു. തകർന്നുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന സ്തൂപത്തിന്‍റെ അവശിഷ്ടങ്ങൾ മഴയിൽ കുതിർന്നിരിക്കുന്നു. ബുദ്ധൻ സമ്മാനിച്ച ഭിക്ഷാപാത്രംകൊണ്ട് വൈശാലിയിലെ ലിച്ചവി രാജാക്കന്മാർ നിർമ്മിച്ച ഈ സ്തൂപം ബുദ്ധനെപ്പോലെ തന്നെ വിസ്മൃതിയിലാഴുന്നു. കറുത്ത ആകാശം അതിനുമേലെ ആരോ വലിച്ചു കെട്ടിയിരിക്കുന്നു.

റോഡിന്നിരുവശങ്ങളിലും ജീവിതത്തെ ഷീറ്റ്കൊണ്ട് മറച്ച് കഴിയുന്നവര്‍. കുട്ടികളും വൃദ്ധരും ആടും പശുകളും കോഴികളും. കത്താത്ത വിറകില്‍  പുകയുണ്ടാക്കുന്ന സ്ത്രീകള്‍. വെള്ളപ്പൊക്കത്തിലെല്ലാം നഷ്ടപ്പെട്ടവര്‍.

ഗണ്ഡക് നദിയില്‍ നിന്ന് കുതറിയോടുന്ന വെള്ളത്തിന്‍റെ തിളക്കം. മോത്തിഹാരി കഴിയുമ്പോഴേക്കും മഴയുടെ ശക്തി കുറഞ്ഞിരുന്നു. പൂര്‍വ ചമ്പാരന്‍ ജില്ലയുടെ ആസ്ഥാനമാണ് മോത്തിഹാരി. അനിലിന്‍റെ വിദഗ്ദമായ ഡ്രൈവിംഗ്. ഏത് ഭുപരിസരത്തും അനായാസേന വണ്ടിയോടിക്കുന്ന അനിൽ അധികം സംസാരിക്കാറില്ല. പാൻമസാലയെടുത്ത് പല്ലിനിടയിൽ വെച്ചാൽ നിശ്ശബ്ദൻ. പശ്ചാത്തലത്തിൽ ഭോജ്പൂരി സംഗീതത്തിന്‍റെ ചടുലത വണ്ടിയുടെ വേഗത്തിന് താളംകൂട്ടി.

അറിവിന്‍റെ തീരങ്ങള്‍

മുസഫർപൂർ എത്താറായി. ലിച്ചിപ്പഴങ്ങളുടെ തലസ്ഥാനം. ബൂരിഗണ്ടകും ബാഗ്മതിയും ഒന്നായി ചേരുന്നിടം. പാറ്റ്ന കഴിഞ്ഞാൽ ബീഹാറിന്റെ വാണിജ്യകേന്ദ്രം. എനിക്ക് ബേണിപൂർ ഗ്രാമത്തിലേക്ക് പോണം. രാം ബൃക്ഷ് ബേണിപൂരിയുടെ കഥകളെ പോരാട്ടങ്ങളെ ഓര്‍മകളെ തൊടണം.

1934 ലെ ഭൂകമ്പസമയത്ത് മഹാത്മാഗാന്ധി ബേണിപൂർ സന്ദർശിച്ചപ്പോൾ ഇവിടത്തെ ജലഭരണികൾ നിറഞ്ഞു കവിഞ്ഞിരുന്നു. ഭരണികൾ പിന്നെയും നിറഞ്ഞു. കൃഷികൾ സമ്പന്നമായി. നദികൾ സ്നേഹത്തിന്‍റെ  ജലപ്രവാഹങ്ങളായി പക്ഷിക്കൂട്ടങ്ങളായി. ഈ നദികളുടെ തീരത്തായിരുന്നു എത്രയോ ജന്മങ്ങൾ സോഷ്യലിസ്റ്റുകൾ കവികൾ യാത്രികർ ജ്ഞാനദൃഷ്ടികൾ കർഷകർ അങ്ങിനെ പരശ്ശതം ജീവിതങ്ങൾ ജനിച്ചു വളർന്നയിടം.

പ്രശസ്ത സാഹിത്യകാരനും സ്വാതന്ത്ര്യസമര പോരാളിയും അതിലുപരി മനുഷ്യസ്‌നേഹിയുമായിരുന്ന രാംവൃക്ഷ് ബേണിപൂരി ബീഹാര്‍  സോഷ്യലിസ്റ്റ് പാര്‍ട്ടിയുടെയും കോണ്ഗ്രസ്സ് സോഷ്യലിസ്റ്റ് പാര്‍ട്ടിയുടെയും സ്ഥാപകനേതാവായിരുന്നു. അഖിലേന്ത്യാ കിസാൻസഭയുടെ സ്ഥാപകാംഗവും പേര്കേട്ട എഴുത്തുകാരനും ആയിരുന്നു ബേണിപ്പൂരി തന്‍റെ ജാതിവാൽ മുറിച്ചുമാറ്റി ജനനഗ്രാമമായ ബേണിപൂരിയെ കൂടെ ചേർത്ത മഹാനായിരുന്നു. നാടകവും കവിതകളും ഉപന്യാസങ്ങളും ചെറുകഥകളും എഴുതി സമ്പന്നമാക്കിയ ജീവിതം.

ഒരു വലിയ ട്രക്ക് ഞങ്ങളെ കടന്നുപോയി. സമയം രാവിലെ എട്ടു മണി. അതിരാവിലെ ഇറങ്ങിയതാണ്. ഒന്നും കഴിച്ചിട്ടില്ല. അനിൽ വണ്ടി വശത്തോട്ടൊതുക്കി നിർത്തി ആരെയോ ഫോണ്‍ ചെയ്തു. അനിലിന്‍റെ വീട് മുസഫർപൂരിലാണ്. നിറംമങ്ങിയ പല്ലുമായി അനിൽ പറഞ്ഞു ബേണിപൂരിക്ക് ഇപ്പോൾ പോകാൻ പറ്റില്ല. അങ്ങോട്ടുള്ള പാലം തകർന്നിരിക്കുന്നു.

യാത്രകള് മാറിമറിഞ്ഞു. ദര്‍ഭംഗ യാത്രയും നടക്കില്ല. ഞാന്‍ ജയ്നഗറിലെ സുഹൃത്ത് രജീന്ദറിനെ വിളിച്ചു. അവിടെ വെള്ളം താണു കൊണ്ടിരിക്കുകയാണെന്നും യാത്രയ്ക്ക് കാര്യമായ പ്രശ്നമുണ്ടാകില്ല എന്നും വന്നാല്‍ ഗ്രാമത്തിലെ യാത്രയും താമസവും ഏര്‍പ്പാടാക്കാം എന്നും പറഞ്ഞു. ഞങ്ങള്‍ ജയ്നഗറിലേക്ക് പോകാന്‍ തീരുമാനിച്ചു. വണ്ടി വീണ്ടും പുറപ്പെട്ടു. മനസ്സ് പിന്നോട്ട് പാഞ്ഞു.

ദുരന്തത്തിലെ അതിജീവനം

1934

ബീഹാറിന്‍റെ പരിസരം ദുരന്തങ്ങളുടെ പീഠഭൂമിയാണ്. 1934 ലെ ഇന്ത്യ അന്നേവരെ അഭിമുഖീകരിച്ചിട്ടില്ലാത്ത ഏറ്റവും വലിയ ഭൂകമ്പം മുംഗേറിനൊപ്പം മുസഫർപൂർ നഗരത്തേയും പൂർണമായും തകർത്തിരുന്നു. മണ്ണും ചളിയും ഭൂമിക്കുള്ളില്‍ നിന്ന് പുറത്തെക്കൊഴുകി. നേപ്പാളിൽ പ്രഭവകേന്ദ്രമായ ആ ഭൂകമ്പത്തിൽ ബീഹാറിൽ മാത്രം ഏഴായിരത്തിന് മേലെ പേര്ക്ക് ജീവന് നഷ്ടപ്പെട്ടു. ചമ്പാരൻ മുതൽ പൂർണിയ വരെയും കൊൽക്കത്ത മുതൽ ബോംബെ വരെയും ദുരന്തത്തിന്‍റെ ഭീതിയറിഞ്ഞു. പ്രഭവകേന്ദ്രത്തില്‍ നിന്നും 650 കിലോമീറ്റര്‍ ദൂരെയുള്ള കല്ക്കത്തയില്‍  സെയ്ന്‍റ് പോള്‍സ് കത്തീഡ്രല്‍ തകര്‍ന്നു വീണു. മധുബനിയിലും സീതാമാഡിയിലും വീടുകളും കുടിലുകളും പൂര്‍ണമായും തകര്‍ന്നു.  ജീവിതം പിന്നേയും വെച്ചുകെട്ടി.

ക്ഷാമകാലങ്ങള്‍

പതിനെട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ 1769 മുതൽ 73 വരെയും 1873-74 ലും ഉണ്ടായ കൊടും ഭക്ഷ്യക്ഷാമം. ബീഹാറിനെയും ബംഗാളിനെയും മാറ്റിമറിച്ച ഇരുളടഞ്ഞ സംഭവങ്ങൾ. ബംഗാൾ നവാബിന്‍റെ കീഴിലായിരുന്ന ബീഹാർ ഒറീസ്സ സ്ഥലങ്ങൾ. സുഖലോലുപതയുടെ രാജജീവിതം. 1757ലെ പ്ലാസിയുദ്ധം. മഴ പെയ്യാത്ത ഒരു തുള്ളി വെള്ളം പോലും നിലത്തുറ്റാത്ത കറുത്ത പത്ത് മാസങ്ങൾ. മണ്ണുകൾ വരണ്ടുണങ്ങി. കന്നുകാലികൾ ചത്തൊടുങ്ങി. കൃഷികൾ തീർത്തും നശിച്ചു. പക്ഷിപ്രാണികൾ ഇല്ലാതായി. കഴിക്കാൻ ഒരു നേരത്തെ ആഹാരമില്ലാതെ കര്‍ഷകര്‍ മരിച്ചുവീണു. ബാക്കിയായവര്‍  പലായനം ചെയ്തു. ഒരു കാലത്ത് ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും വലിയ ഭൂമിയുടെ ഉടമകളായിരുന്ന ധനികരായിരുന്ന ജന്മികുടുംബം ‘ദർഭംഗ കാ രാജാ’ ഭരിച്ചിരുന്ന മിഥില. ചേര്‍ത്തു വായിക്കേണ്ട പാഠങ്ങള്‍.

ബംഗാൾക്ഷാമം എന്നറിയപ്പെട്ടിരുന്ന ഈ കാലം ചമ്പാരൻ മുതൽ മുംഗേർ വരെ ഒരു ശവപറമ്പായി മാറി. നെല്ലിന് പേര്കേട്ട സ്ഥലം. കൃഷി ചെയ്യാതെ ആളില്ലാതെ ജീവനില്ലാതെ കാടായി ചതുപ്പായി ഭൂമിയുടെ അവസാനത്തിന്‍റെ  നിറംചാലിച്ച സ്ഥലമായി. പിന്നീട് വന്ന 1934 ലെ ഭൂകമ്പവും 1960 കളിലെ വരൾച്ചയും ക്ഷാമവും അതിജീവിക്കാനാകാതെ തകർന്നടിഞ്ഞ ചരിത്രത്തിൽ കാണാതെപോയ എത്രയോ മനുഷ്യര്‍. ഇങ്ങിനെ ജീവിതം കീറിയും പറിഞ്ഞും തുന്നിയും കൂട്ടിയുമാണ് ബീഹാറിന്‍റെ ഗ്രാമങ്ങള്‍ അതിജീവിച്ചത്.

മുന്നിലൂടെ ഒരു കുട്ടി കടന്നുപോയി. വണ്ടി ഏറെദൂരം മുന്നോട്ട് പോയതറിഞ്ഞിരുന്നില്ല. ദർഭംഗയുടെ വഴിയും കടന്ന് സക്രി എത്താനായിരിക്കുന്നു. റോഡിന് കുറുകെ നദികളുടെ പാലത്തിന് മേലേ എത്തിനോക്കുന്ന വെള്ളത്തിന്‍റെ കുപ്പിച്ചില്ലുകള്. നദികൾ നിറഞ്ഞൊഴുകുന്നു. ശ്രീ അടൽബിഹാരി വാജ്പേയ് തുടങ്ങിവെച്ച ഈസ്റ്റ് വെസ്റ്റ് കോറിഡോറിലൂടെയാണ് പോവുന്നത്. കുറേക്കൂടി മുന്നോട്ട് പോയാൽ കോശി മഹാസേതു. അതിന് സമാന്തരമായി പുതുതായി പണികഴിപ്പിച്ച ഈ സെപ്റ്റംബർ പതിനെട്ടിന് പ്രധാനമന്ത്രി രാജ്യത്തിന് സമർപ്പിച്ച കോശി റെയിൽപാലം. 1887 ൽ ബ്രിട്ടീഷ് കാലത്ത് പണികഴിപ്പിച്ച മീറ്റർഗേജ് റെയിൽപാത 1934 ലെ ഭൂകമ്പത്തിലും തുടർന്നുണ്ടായ പ്രളയത്തിലും പൂർണമായും തകർന്നിരുന്നു. കോശിയിലെ നിരന്തരമായ പ്രളയംകാരണം പാലം പണിയാനുള്ള പദ്ധതികളെല്ലാം അടഞ്ഞുപോവുകയായിരുന്നു. പിന്നീടിങ്ങോട്ട് ഈവഴി യാത്രകൾ മുറിഞ്ഞുപോവുകയാണുണ്ടായത്.

നേപ്പാളതിർത്തിയെ ലക്ഷ്യമാക്കി വടക്കോട്ട് പായുന്ന പാത. മധുബനി തുടങ്ങുകയായി. കമലയും ബലാനും പ്രണയിച്ചു ചേരുന്നിടം. കമലാബലാൻ ഉയിര്ക്കുന്ന സ്ഥലം.

കമലാനദിയുടെ ഇഷ്ടസ്ഥലം

മധുബനി വഴി ജെയ്‌നഗറിലേക്കുള്ള യാത്ര കഠിനമായിരുന്നു. വെള്ളം ഇറങ്ങിയും കയറിയും പാതകളില്ലാതായി. മധുബനി ടൌണെത്തുമ്പോൾ സമയം ഉച്ച. കടകളൊക്കെ അടഞ്ഞിരിക്കുന്നു. വെള്ളപ്പൊക്കം കാരണം ജീവിതം നിശ്ചലം. ജെയ്‌നഗർ എത്തുമ്പോഴേക്കും സമയം വൈകുന്നേരമായി. അനിൽ വണ്ടിയോടിച്ച് തളർന്നിരുന്നു. ഞങ്ങൾക്ക് താമസം ഏർപ്പാടാക്കിയ ലക്കി ലോഡ്ജിൽ വണ്ടി നിർത്തി. ഹോട്ടലില് നിന്നു തന്ന സുക്കാറൊട്ടിയും ആലുപടവൽ സബ്ജിയും കഴിച്ചു കിടന്നുറങ്ങി. രാവിലെ ഗ്രാമങ്ങളിലേക്ക് അതുകഴിഞ്ഞ് ബീർപൂരിലേക്കും.

ജയ്നഗറിന്‍റെ വഴിയില്‍

ജീവിതത്തിന്‍റെ ഒരറ്റമാണ് ജയ്നഗര്‍. ജയിക്കാത്തവരുടെ നാട്. പഴയ മിഥിലയുടെ പ്രധാനഭാഗമായിരുന്ന ഇവിടെനിന്ന് രണ്ടുമൂന്ന് കിലോമീറ്റർ പോയാല്‍ നേപ്പാൾ തൊടാം. വേര്‍തിരിച്ചറിയാന്‍ പറ്റാത്തയിടങ്ങള്‍. ഒരേ കൃഷി ഒരേ മനുഷ്യര് ഒരേ ഭാഷ. ജെയ്‌നഗറിൽ നിന്ന് ജനക്പൂരിലേക്ക് വളരെ പഴയൊരു മീറ്റർഗേജ് റെയിൽപാതയുണ്ട്. ഇപ്പോള്‍  ബ്രോഡ്ഗേജിന്‍റെ പണി നടക്കുന്നു. ഏറ്റവും നല്ല ഉരുളക്കിഴങ്ങും നെല്ലും വിളയുന്ന ജയ്നഗര്‍ മധുബനിയുടെ നേരിന്‍റെ കഷണമാണ്.

രാവിലെതന്നെ കുളിച്ചു റെഡിയായി. പറഞ്ഞത് പോലെ ഭീംസിംഗ് വന്നിരുന്നു. രാജീന്ദര് പറഞ്ഞയച്ചതാണ്. ഞങ്ങള്‍ക്ക് പോകാനുള്ളത് ദൊദ്വാര്‍  എന്ന ഗ്രാമത്തിലേക്കായിരുന്നു. കമലാനദിയുടെ ഓരത്ത്കൂടെ ആറ് കിലോമീറ്ററോളം സഞ്ചരിച്ച് ദൊദ്വാര്‍ ഗ്രാമത്തിലെത്തി. വെള്ളം താണു തുടങ്ങിയതോടെ ഗ്രാമീണര്‍ തിരിച്ചുവരാന്‍ തുടങ്ങിയിരിക്കുന്നു, ജീവിതം തിരിച്ചുപിടിക്കുക എന്നൊക്കെ പറയുന്നതിവിടെ കറുത്ത ഫലിതമാണ്. അങ്ങിനെ തിരിച്ചുപിടിക്കാന്‍ മുന്‍പും ഇവര്‍ക്കൊരു ജീവിതം ഉണ്ടായിരുന്നില്ലല്ലോ.

കമലാനദിക്കപ്പുറവും ഇപ്പുറവും പകുത്തിട്ട ജീവിതങ്ങള്‍. വെള്ളക്കെട്ടില്‍  പൊതിര്‍ത്ത ചണച്ചെടികള്‍ അടിച്ചു നാരാക്കുന്ന വൃദ്ധര്‍. കഴുത്തോളം ചെളിയില്‍ താമരക്കായ പറിയ്ക്കുന്ന കുട്ടികള്‍. ജീവിതത്തിന്‍റെ  ഉപ്പുരസത്തില്‍ കുളവാഴയും പിടയ്ക്കുന്ന മീനുകളും. ഒരു ഗ്രാമം എന്നുപോലും വിളിക്കാന്‍ പറ്റാത്ത ഒരിടമാണ് ദൊദ്വാര്‍. ജാതിയുടെ വേലിക്കെട്ടില്‍ ദൂരെ മാറ്റിനിര്‍ത്തപ്പെട്ട മുസഹര്‍ സമൂഹം. ബീഹാറിലെ ഏറ്റവും താഴെക്കിടയിലുള്ള മഹാദളിത് ജീവിതം.

മാറ്റി നിര്‍ത്തപ്പെട്ടയിടങ്ങള്‍ – മുസഹര്‍ ജീവിതം

മുസഹര്‍ ഇന്ത്യയിലെതന്നെ ഏറ്റവും താഴെത്തട്ടിലേക്ക് അകറ്റിനിര്ത്തപ്പെട്ട മഹാദളിത് വിഭാഗങ്ങളിലൊന്നാണ്. ജീവിതം എന്നതിന്‍റെ അര്‍ത്ഥം ഇവിടെയൊക്കെ മാറ്റിയെഴുതേണ്ടിവരും. ബന്‍ബാസി എന്നും വിളിക്കപ്പെടുന്ന ഇവരുടെ മുന്‍ഗാമികള്‍ ഛോട്ടാ നാഗ്പൂര്‍ ഝാര്‍ഖണ്ട് ഭാഗത്തെ ഗോത്രജനവിഭാഗമായ മുണ്ഡ സമുദായത്തില്‍ നിന്നാണെന്ന് പറയപ്പെടുന്നു. മുസഹര്‍ എന്ന പേര് വന്നത് ’മുസ്+അഹര്’ എലികളെ ആഹാരമാക്കുന്നവര്‍ എന്നതില്‍ നിന്നാണെന്ന് ചരിത്രം. ഇന്നും പട്ടിണിയാകുമ്പോള്‍ എലികളെ പിടിച്ച് ചുട്ടുതിന്നേണ്ടുന്ന ഗതികേടില്‍  ഇവരെ ബീഹാറിലെ പലയിടങ്ങളിലും കാണാം.

ബ്രിട്ടീഷ്കാരുടെ കാലത്ത് കൃഷിയിടങ്ങളില്‍ അടിമകളായി ഇവരെ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. ഇവരില്‍ മിക്കവരും സ്വന്തമായി ഭൂമിയില്ലാത്തവരും ജന്മിമാരുടെ കൃഷിയിടങ്ങളില്‍ കൂലിവേല ചെയ്യുന്നവരുമാണ്. ക്വാറികളിലും മറ്റും ജോലിചെയ്യാന്‍ നിര്‍ബന്ധിതരാവുന്ന മുസഹര്‍ ജനത തെക്കന്‍  നേപ്പാളിലും ഉത്തര്‍പ്രദേശിന്‍റെ കിഴക്കന്‍ ഭാഗങ്ങളിലും കാണപ്പെടുന്നു. ശരിയായ രാഷ്ട്രീയനേതൃത്വത്തിന്‍റെ അഭാവം ഇവരെ ഇന്നും ജനസമാന്യത്തില്‍ നിന്നും ഏറെയകലെ കുറ്റിയടിച്ചുനിര്‍ത്തിയിരിക്കുന്നു. നിതീഷ്കുമാറിന്‍റെ മന്ത്രിസഭയില്‍ ഉപമുഖ്യമന്ത്രിയായിരുന്ന ജെതിന്‍ റാം മാഞ്ഝി മുസഹര്‍ സമുദായത്തില്‍പ്പെട്ടയാളാണ്.

ശ്രുതിദേവി

ഞങ്ങള്‍ ചെല്ലുമ്പോള്‍ ശ്രുതിദേവി തന്‍റെ കുടിലിന് മുന്നില്‍  കാത്തു നിൽക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. അവര്‍ ഈ ഗ്രാമത്തിന്‍റെ പ്രതീക്ഷയും ധൈര്യവുമാണ്. കഴിഞ്ഞ പ്രാവശ്യം കണ്ടപ്പോള്‍ ശ്രുതീദേവി നാല്‍പ്പതോളം വംശനാശം സംഭവിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന്ന നെല്ലിന്‍ വൈവിധ്യങ്ങളുടെ വിത്തുകള്‍ ശേഖരിക്കുന്ന തിരക്കിലായിരുന്നു. ലോകത്തിലെ തന്നെയേറ്റവും നല്ല ഉരുളക്കിഴങ്ങുവർഗം വളരുന്ന ജെയ്‌നഗർ. ഏകദേശം നാല് സെന്ററിൽ 80 കിലോവരെ നെല്ല് വിളയുന്ന മണ്ണ്.

പ്രളയത്തെ അതിജീവിക്കുന്ന നൂതനരീതികളും പരമ്പരാഗത അറിവും ഒന്നിച്ചുചേര്‍ത്ത് പാട്ടത്തിനെടുത്ത നാലേക്കര്‍ ഭൂമിയിലാണ് ശ്രുതിദേവിയുടെ കൃഷി. സര്‍ക്കാര്‍ ഓഫീസില്‍ കയറിയിറങ്ങാനും തങ്ങളുടെ അവകാശങ്ങള്‍  ചോദിച്ചുവാങ്ങാനും പഞ്ചായത്തധികൃതരെ വരച്ചവരയില്‍ നിര്‍ത്താനും ശ്രുതിദേവിക്കറിയാം. അതുകൊണ്ടുതന്നെ കഴിഞ്ഞ മൂന്നു വര്‍ഷങ്ങളായി ഇവിടെ വന്ന മാറ്റങ്ങള്‍ അത്ഭുതകരമാണ്. പഴുത്ത മാള്‍ഡ മാങ്ങ ചെത്തി പാത്രത്തിലിട്ടുകൊണ്ട് ശ്രുതിദേവി തുടര്‍ന്നു. ’നിങ്ങള്‍ അടുത്ത തവണ വരുമ്പോഴേക്കും ഞങ്ങളിവിടം ഞങ്ങളുടേതാക്കും’. ആ നിശ്ച്ചയദാർഢ്യത്തിന്‍റെ പ്രകാശം കണ്ടവിടെനിന്നിറങ്ങുമ്പോള്‍ മുന്നോട്ട് പ്രതീക്ഷകള്‍ തന്നെയായിരുന്നു വഴികാട്ടി.

കോശിയുടെ വഴിയില്‍

പ്രളയം ഏറ്റവും കൂടുതൽ ബാധിക്കുന്ന സുപ്പോൾ ഗ്രാമങ്ങളെ കണ്ട് തിരിച്ചിറങ്ങുമ്പോൾ പ്രാചീനമായ കോശിയുടെ ഗംഗയിലേക്കുള്ള യാത്രയുടെ വഴികളിൽ നടക്കുമ്പോൾ നദികൾ രോഷത്തിലായിരുന്നു. സഹർസയിലെ മാൻസിയിൽ എത്തിയപ്പോൾ 1981 ലെ ഇന്ത്യയെ നടുക്കിയ ഏറ്റവും വലിയ തീവണ്ടിയപകടത്തെക്കുറിച്ചും അതിൽ ജീവൻ നഷ്ടപ്പെട്ട മനുഷ്യരെക്കുറിച്ചും വിലപിക്കുന്ന ബാഗ്മതിയെ കണ്ടു. 800 ന് മേലെ പേർ മരിച്ച ഈ അപകടം ഇന്നും റെയിൽവേയുടെ ചരിത്രത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ ദുരന്തം തന്നെ.

ഖഗഡിയയിലേക്ക്

ഖഗാഡിയയിലും മുംഗറിലുമാണ് ബീഹാറിന്‍റെ വടക്കൻ നദികൾ ഗംഗയിൽ വിലയിക്കുന്നത്. മഹാനായ അക്ബറിന്‍റെ കാലത്ത് ധനം കൈകാര്യം ചെയ്തിരുന്ന തോഡര്‍മാല്‍ നടത്തിയ സര്‍വേയില്‍ ഉള്‍പ്പെടുത്താന്‍  സാധിക്കാതിരുന്ന സ്ഥലം. ഇടതിങ്ങിയ കാടുകളും നദികളുടെ കൂടിച്ചേരലുകളും കാരണം അവിടെ പോകുന്നത് ദുഷ്കരമായിരുന്നു. അതിനാല്‍ ഖഗാഡിയയയെ തോഡര്‍മാല്‍ വിശേഷിപ്പിച്ചത് ‘ഫറാകിയ‘ എന്നായിരുന്നു. വ്യത്യസ്ഥമായ വേറിട്ട് നില്‍ക്കുന്ന എന്നൊക്കെ ഉറുദുവില്‍  അര്‍ത്ഥം വരുന്ന. ഇന്ന് നിങ്ങള്‍ക്ക് ഇവിടെ വനമോ ഇടതൂര്‍ന്ന മരങ്ങളോ കാണാന്‍ സാധിക്കില്ല. പക്ഷേ കഷ്ടപ്പെട്ട ദളിത ജീവിതത്തിന്‍റെ ആഴങ്ങള്‍  കാണാന്‍ പറ്റും.

തിരിച്ചു പോരുമ്പോള്‍

ഗംഗയിലൂടെ ഒഴുകാതെ ബീഹാറിലെ യാത്ര പൂർണമാവില്ല. ബീഹാറിനെ രണ്ടായി മുറിച്ച് നെഞ്ചിൻകൂട്ടിലൂടെ ഒഴുകുന്ന ഗംഗ വടക്കൻ ബീഹാറില്‍  നിന്നുവരുന്ന എല്ലാ നദികളെയും തെക്ക് നിന്നെത്തുന്ന സോന്‍ നദിയെയും സ്നേഹത്തോടെയേറ്റുവാങ്ങുന്നു.

സോൻപൂരിനടുത്ത് ഗണ്ടക്നദി ഗംഗയിൽ ചേരുന്നിടം പണ്ട് യുദ്ധഭൂമിയായിരുന്നു. പറ്റ്ന നഗരത്തോട് ചേർന്ന് പോകുന്ന ഗംഗ നഗരത്തിന്‍റെ എല്ലാ മാലിന്യങ്ങളെയും ഏറ്റുവാങ്ങുന്നു. ഗോമുഖിൽ തുടങ്ങിയ തന്‍റെ യാത്രയിൽ തെറ്റുകളെയും ദുഖങ്ങളെയും ഉള്ളിലൊതുക്കി സാഗരത്തിൽ ലയിക്കുമ്പോൾ ഇനി പഴയപോലെ തിരിച്ചു വരാൻ സാധിക്കില്ല എന്ന് നദികളറിയുന്നു. കുറഞ്ഞുവരുന്ന മഴയും കൊടുംവേനലിൽ ഉരുകിത്തീരുന്ന മഞ്ഞും ഇനി മലകളിൽ മഞ്ഞുകണങ്ങളിൽ മണ്ണില്‍ ജനിക്കാനോ ഒഴുകാനോ പ്രണയിക്കാനോ പറ്റില്ല എന്ന് നദികൾ ദുഖിക്കുന്നു.

ഒരു കൊടുങ്കാറ്റ് വരുമ്പോള്‍ ഞാനൊരു മഴവില്ലു തരും എന്ന് പൗലോ കൊയ്‌ലോ പറഞ്ഞതുപോലെ നദികള്‍ക്കൊരിക്കലും തിരിച്ചു വരാതിരിക്കാനാവില്ല. അത് നമ്മുടെ ജീവിതത്തില്‍ മഴവില്ലുകളായി ആവര്‍ത്തിച്ചുകൊണ്ടേയിരിക്കും.

ബീഹാറിലൂടെ നടക്കുമ്പോൾ ഓരോ നദിയും ഓരോ കുടിലും ഓരോ കഥകളാകുന്നു. എഴുതിയാൽ തീരാത്ത ജീവിതങ്ങൾ. നേരിൽ കണ്ടവരും കാണാത്തവരും ജീവിതത്തോട് പൊരുതിയും സമരം ചെയ്തും നദികളെപ്പോലെ മുന്നോട്ട് പോകും എന്ന് മനസ്സ് പറയുന്നു.

(അവസാനിച്ചു)