ഡോ ബിന്ദേശ്വർ പഥക് – ഇന്ത്യയുടെ ‘ടോയ്‌ലറ്റ് മാൻ’

സുലഭ് ഇന്റർനാഷണൽ സോഷ്യൽ സർവ്വീസ് ഓർഗനൈസേഷന്റെ സ്ഥാപകനായ ഡോ. ബിന്ദേശ്വർ പഥക്, തന്റെ 80 മത്തെ വയസ്സിൽ അന്തരിച്ചത് വലിയ വാർത്തയായില്ല. അഞ്ച് പതിറ്റാണ്ടുകളായി രാജ്യവ്യാപകമായി ഒരു ശുചിത്വ പ്രസ്ഥാനം കെട്ടിപ്പടുക്കുന്നതിനായി തന്റെ ജീവിതം സമർപ്പിച്ചതിന് ഇന്ത്യയിലും ലോകമെമ്പാടും വ്യാപകമായി അദ്ദേഹം അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ശൗചാലയങ്ങൾ വാങ്ങാൻ കഴിയാത്ത ദശലക്ഷക്കണക്കിന് ദരിദ്രരുടെയും, മാനുവൽ തോട്ടിപ്പണിക്കാരായി ജോലി ചെയ്യുന്നവരുടെയും, താഴ്ന്ന ജാതി കാരണം സമൂഹത്തിൽ കടുത്ത വിവേചനം നേരിടുന്നവരുടെയും ജീവിതത്തിൽ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സംഭാവന നിർണായകമാണ്.

കഴിഞ്ഞ 53 വർഷമായി, ഡ്രൈ കക്കൂസുകൾ വൃത്തിയാക്കുന്ന, ഇന്ത്യയിലെ ജാതിയടിസ്ഥാന വ്യവസ്ഥയുടെ ഏറ്റവും താഴെത്തട്ടിൽ നിന്നുള്ളവരും കൂടുതലും സ്ത്രീകളുമായ മാനുവൽ തോട്ടിപ്പണിക്കാരുടെ മനുഷ്യാവകാശങ്ങൾക്കായി അദ്ദേഹം അക്ഷീണം പ്രവർത്തിച്ചിട്ടുണ്ട്. തോട്ടിപ്പണിക്കാരെ പുനരധിവസിപ്പിക്കുക, നൈപുണ്യ വികസനത്തിലൂടെ ബദൽ തൊഴിൽ നൽകിക്കൊണ്ട് അവരുടെ അന്തസ്സ് തേടുക എന്നിവ ലക്ഷ്യമാക്കിയുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രവർത്തനങ്ങൾ അഹിംസാത്മക മാർഗങ്ങളിലൂടെ സമാധാനം, സഹിഷ്ണുത, ശാക്തീകരണം എന്നിവ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിന്റെ പ്രചോദനാത്മകമായ ഉദാഹരണമാണ്.

ബിന്ദേശ്വർ പഥക് 1943 ഏപ്രിൽ 2 ന് ബീഹാറിലെ ഹാജിപൂരിൽ ജനിച്ചു. 1964-ൽ ബനാറസ് ഹിന്ദു സർവകലാശാലയിൽ നിന്ന് സോഷ്യോളജിയിൽ ബിരുദം നേടി. പട്‌ന സർവകലാശാലയിൽ നിന്ന് 1980 ൽ ബിരുദാനന്തര ബിരുദവും 1985 ൽ പിഎച്ച്‌ഡിയും നേടി. പ്രഗത്ഭനായ എഴുത്തുകാരനും പ്രഭാഷകനുമായ ഡോ. പഥക് നിരവധി പുസ്തകങ്ങൾ രചിച്ചു,

1968, മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെ ശതാബ്ദി ആഘോഷങ്ങളുടെ സ്മരണയ്ക്കായി രൂപീകരിച്ച ഒരു കമ്മിറ്റിയുടെ വോളന്റിയറായി പ്രവർത്തിക്കുമ്പോൾ, ഡോ. പഥക് ബീഹാറിലെ സമൂഹത്തിന്റെ കഷ്ടപ്പാടുകൾ നേരിട്ട് കണ്ടു. ഇന്ത്യയുടെ ജാതി-അടിസ്ഥാന സമൂഹത്തിലെ ഏറ്റവും താഴ്ന്ന വിഭാഗത്തിൽ പെട്ടവരായതിനാൽ അവരുടെ സ്വാതന്ത്ര്യവും ശബ്ദവും അടിസ്ഥാന മനുഷ്യാവകാശങ്ങളും നഷ്ടപ്പെടുന്നതായി അദ്ദേഹം കണ്ടു. മുമ്പ് “അസ്പൃശ്യർ” എന്ന് അറിയപ്പെട്ടിരുന്ന അവർക്ക് മുഖ്യധാരാ വിദ്യാഭ്യാസം, ആരോഗ്യം അല്ലെങ്കിൽ തൊഴിലവസരങ്ങൾ എന്നിവയിലേക്കുള്ള പ്രവേശനം വ്യവസ്ഥാപിതമായി നിഷേധിക്കപ്പെട്ടു.

മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെ സമാധാനം, സമത്വം, അഹിംസ എന്നിവയുടെ തത്വശാസ്ത്രത്താൽ ശക്തമായി സ്വാധീനിക്കപ്പെട്ട ഡോ. പഥക് അവരുടെ ദുരവസ്ഥ ലഘൂകരിക്കാൻ തീരുമാനിച്ചു. ആധുനിക കാലത്തെ അടിമത്തത്തിന്റെ ചങ്ങലകളിൽ നിന്ന് അവരെ മോചിപ്പിക്കാൻ പ്രതിജ്ഞ എടുക്കുകയും അതിനായി തന്റെ ജീവിതം സമർപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു. നേരിട്ട് വൃത്തിയാക്കേണ്ട ബക്കറ്റ് ടോയ്‌ലറ്റുകൾക്ക് പകരമായി ടു-പിറ്റ് പവർ ഫ്ലഷ് ടോയ്‌ലറ്റ് എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഒരു സുസ്ഥിര സാങ്കേതികവിദ്യ അദ്ദേഹം വികസിപ്പിച്ചെടുത്തു.

സുലഭ് ഇന്റർനാഷണൽ അതിന്റെ 50 വർഷത്തെ പൊതു സേവനത്തിൽ, എല്ലാവരിലേക്കും ശുചിത്വം എത്തിക്കാൻ പ്രവർത്തിച്ചു. തുറസ്സായ മലമൂത്രവിസർജ്ജനം അവസാനിപ്പിക്കുന്നതിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്ന ഇന്ത്യാ ഗവൺമെന്റിന്റെ മുൻനിര പദ്ധതിയായ സ്വച്ഛ് ഭാരത് അഭിയാന്റെ മാതൃക സുലഭ്‌ ഇന്റർനാഷണൽ ആണ്.

കുട്ടിക്കാലത്ത്, തന്റെ മുത്തശ്ശി ഡ്രൈ ലാട്രിൻ വൃത്തിയാക്കാൻ വരുന്ന സ്ത്രീകളെ വിവേചനത്തോടെ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നത് പഥക് പലപ്പോഴും ശ്രദ്ധിച്ചിരുന്നു. അശുദ്ധരെന്ന് കരുതി അവർ പിൻവാതിലിലൂടെ ആണ് അകത്തു പ്രവേശിക്കുക. പോയിക്കഴിഞ്ഞാൽ വീടിനെ ശുദ്ധീകരിക്കുമെന്ന് വിശ്വസിച്ച്‌ മുത്തശ്ശി ഗംഗാജലം നിലത്ത് തളിക്കും. ഒരിക്കൽ മുത്തശ്ശിയുടെ മുന്നിൽ വെച്ച് പഥക് ഒരു ‘അയിത്തക്കാരിയായ’ സ്ത്രീയെ കൗതുകത്തോടെ സ്പർശിച്ചു. അനന്തരഫലങ്ങൾ കഠിനമായിരുന്നു. ശുദ്ധീകരിക്കാൻ വേണ്ടി പഥകിനെ പശുവിൻ ചാണകവും മൂത്രവും കഴിപ്പിച്ചു, ഒരു ശീതകാല പ്രഭാതത്തിൽ ഗംഗാജലത്തിൽ കുളിപ്പിച്ചു. ഗ്രാമീണ ഇന്ത്യയിലെ തൊട്ടുകൂടാത്തവർക്കെതിരെ നിലനിന്നിരുന്ന അന്ധവിശ്വാസത്തിന്റെയും വിവേചനത്തിന്റെയും തലം ഇതായിരുന്നു.

ബിഹാറിലെ ബേത്യ എന്ന പട്ടണത്തിൽ ആയിരുന്നപ്പോൾ അദ്ദേഹത്തിന്റെ ബാല്യകാല ഓർമ്മകൾ സജീവമായി. ഇവിടെ, പ്രശ്നങ്ങളുടെ വ്യാപ്തി അദ്ദേഹം നേരിട്ട് കണ്ടു. മാനുവൽ തോട്ടിപ്പണിക്കാരോട് ബാക്കി സമൂഹം മനുഷ്യത്വരഹിതമായി പെരുമാറുകയും നികൃഷ്ട ജീവിതം നയിക്കാൻ വിധിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു.

സാങ്കേതിക നവീകരണവും മാനുഷിക തത്വങ്ങളും സംയോജിപ്പിച്ച് 1970 ൽ ഡോ. പഥക് സുലഭ് ഇന്റർനാഷണൽ സോഷ്യൽ സർവീസ് ഓർഗനൈസേഷൻ സ്ഥാപിച്ചു. മനുഷ്യാവകാശങ്ങൾ, പരിസ്ഥിതി ശുചിത്വം, പാരമ്പര്യേതര ഊർജ്ജ സ്രോതസ്സുകൾ, മാലിന്യ സംസ്കരണം, വിദ്യാഭ്യാസത്തിലൂടെയുള്ള സാമൂഹിക പരിഷ്കരണങ്ങൾ എന്നിവ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിന് സംഘടന പ്രവർത്തിക്കുന്നു. 50,000 സന്നദ്ധപ്രവർത്തകരാണ് സംഘടനയിൽ പ്രവർത്തിക്കുന്നത്. അദ്ദേഹം മനുഷ്യവിസർജ്ജനത്തിൽ നിന്നും നൂതന സാങ്കേതിക വിദ്യ ഉപയോഗിച്ചു നടത്തുന്ന ബയോഗ്യാസ് പ്ലാന്റുകൾ, ഇന്ത്യയിൽ മാത്രമല്ല, ഇപ്പോൾ ലോകമെമ്പാടുമുള്ള വികസ്വര രാജ്യങ്ങളിൽ ശുചിത്വത്തിന്റെ പേരായി മാറിക്കൊണ്ടിരിക്കുകയാണ്. ദുർഗന്ധ രഹിത ജൈവ വാതകം ഉൽപ്പാദിപ്പിക്കുന്നതിനു പുറമേ, ജൈവവളത്തിന്റെ പ്രധാന ഘടകങ്ങളായ ഫോസ്ഫറസും മറ്റ് ചേരുവകളും അടങ്ങിയ മാലിന്യരഹിത ജലം പുറത്തുവിടുന്നു എന്നതാണ് പഥക്കിന്റെ പദ്ധതിയുടെ സവിശേഷതകൾ. പദ്ധതി ശുചിത്വം ഉറപ്പാക്കുകയും ഹരിതഗൃഹ വാതക ഉത്ഭവം തടയുകയും ചെയ്യുന്നു.

ഗ്രാമീണ ശുചീകരണത്തിന്റെ പശ്ചാത്തലത്തിൽ, ശുചിത്വത്തിനു അവബോധവും ആവശ്യവും സൃഷ്ടിച്ചുകൊണ്ട് സുലഭ് സമൂഹാധിഷ്ഠിത സ്വഭാവമാറ്റ സമീപനം സ്വീകരിച്ചു. 1,749 പട്ടണങ്ങളിൽ ഡ്രൈ ലാട്രിനുകളെ ടു-പിറ്റ് പവർ ഫ്ലഷ് കക്കൂസുകളാക്കി മാറ്റുകയും ഏകദേശം 160,835 ടോയ്‌ലറ്റുകൾ നിർമ്മിക്കുകയും ചെയ്തു. മിക്ക ഗ്രാമങ്ങളിലും, സുലഭ് സ്ത്രീകൾക്കൊപ്പം,പ്രധാനമായും അമ്മമാർക്കൊപ്പം,അവരെ മാറ്റത്തിന്റെ ഏജന്റുമാരാക്കിയാണ് പ്രവർത്തിച്ചത്.

ശുചിത്വം, വെള്ളം എന്നിവയുടെ പ്രശ്നങ്ങൾ ഒരേസമയം പരിഹരിക്കുന്ന സംയോജിത പദ്ധതിക്കു സുലഭ് ഊന്നൽ നൽകി. 1974-ൽ ഡോ. ബിന്ദേശ്വർ പഥക് ആണ് ഇന്ത്യയിൽ പൊതു ടോയ്‌ലറ്റുകൾ എന്ന ആശയം അവതരിപ്പിച്ചത്. അതിനുശേഷം ഇന്ത്യയിലുടനീളം 9,000 പൊതു ടോയ്‌ലറ്റുകൾ നിർമ്മിച്ചു. പ്രതിദിനം ഏകദേശം 20 ദശലക്ഷം ആളുകൾ ഉപയോഗിക്കുന്ന 36 റെയിൽവേ സ്റ്റേഷനുകൾ ഉൾപ്പെടെ എല്ലാ പ്രധാന പൊതു സ്ഥലങ്ങളിലും ഇപ്പോൾ സുലഭ് ടോയ്‌ലറ്റുകൾ കാണപ്പെടുന്നു.

പ്രധാന നഗരപ്രദേശങ്ങളിലെ ചേരികളിൽ സുലഭ് 2,489 ടോയ്‌ലറ്റുകൾ നിർമ്മിച്ച് പരിപാലിക്കുന്നു. കൂടാതെ, 310 ചേരികളിൽ ഇത് ഒരു സംയോജിത വാഷ് കാമ്പെയ്‌ൻ നടത്തുന്നു. ഡൽഹിയിലെ ചേരികളിൽ മാത്രം 12,099 സ്ത്രീകൾക്ക് വാഷുമായി ബന്ധപ്പെട്ട പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ പരിശീലനം നൽകിയിട്ടുണ്ട്.

ഇന്ത്യയിലെ പൊതു ശൗചാലയ സമുച്ചയങ്ങളിൽ 190 ബയോഗ്യാസ് പ്ലാന്റുകളും അഫ്ഗാനിസ്ഥാനിലെ കാബൂളിൽ അഞ്ച് ബയോഗ്യാസ് പ്ലാന്റുകളും സുലഭ് സ്ഥാപിച്ചിട്ടുണ്ട്. സുലഭ് പൊതു ടോയ്‌ലറ്റുകളിൽ നിന്നുള്ള മനുഷ്യ വിസർജ്ജനം ബയോഗ്യാസ് ഡൈജസ്റ്ററിലൂടെ പോകുന്ന പ്രത്യേക സംവിധാനമാണിത്. വിഘടനം നടക്കുമ്പോൾ, അത് ജൈവവാതകം ഉത്പാദിപ്പിക്കുന്നു, അത് വളമായും ഉപയോഗിക്കാം. ഇത്തരത്തിലുള്ള ബയോഗ്യാസ് ഡൈജസ്റ്ററിൽ, മനുഷ്യ വിസർജ്ജനം പൂർണ്ണമായും പുനരുപയോഗം ചെയ്യപ്പെടുന്നു. മിക്ക വികസിത രാജ്യങ്ങളും സുലഭ് മോഡൽ ബയോഗ്യാസ് പ്ലാന്റുകൾ പ്രവർത്തിപ്പിക്കുന്നു.

ഇന്ത്യയിലുടനീളമുള്ള 6,241 സ്‌കൂളുകളിലായി 19,603 ടോയ്‌ലറ്റ് ബ്ലോക്കുകളാണ് സുലഭ് നിർമ്മിച്ചിരിക്കുന്നത്. പെൺകുട്ടികളുടെ വിദ്യാഭ്യാസത്തിനുള്ള അവകാശം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിനാണ് ഈ പദ്ധതി പ്രധാനമായും രൂപകൽപ്പന ചെയ്തിരിക്കുന്നത്. പെൺകുട്ടികളെ ശാക്തീകരിക്കുന്നതിലൂടെ സ്കൂളുകളിൽ നല്ല സാമൂഹിക പരിവർത്തനം കൊണ്ടുവരുന്നതിനായി പെൺകുട്ടികൾക്ക് നേതൃത്വത്തിൽ പങ്കുള്ള ആഗോള പ്രസ്ഥാനമായ സുലഭ് സാനിറ്റേഷൻ ക്ലബ് സ്ഥാപിച്ചു. ഇന്ത്യയിലെ 20 സംസ്ഥാനങ്ങളിലായി 174 ക്ലബ്ബുകളും നേപ്പാളിലും ഭൂട്ടാനിലും ആറ് ക്ലബ്ബുകളും ദക്ഷിണാഫ്രിക്കയിൽ ഒരെണ്ണവും ഇതുവരെ സജ്ജീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്. 800-ലധികം സ്‌കൂളുകളിലായി 12,300-ഓളം സ്‌കൂൾ കുട്ടികൾ ശുചിത്വ വിദ്യാഭ്യാസം, ആർത്തവ ശുചിത്വ പരിപാലനം എന്നിവയിൽ പരിശീലനം നേടിയിട്ടുണ്ട്.

1 രൂപ/ലിറ്റർ എന്ന നിരക്കിൽ കുടിവെള്ളം താങ്ങാനാവുന്ന തരത്തിൽ സുലഭ് പാവപ്പെട്ടവർക്ക്‌ വേണ്ടി ഒരു കുടിവെള്ള പദ്ധതിയും അവതരിപ്പിച്ചു.

1992-ൽ സുലഭ് ഒരു പൊതു വിദ്യാലയം സ്ഥാപിച്ചു, അത് ഏകദേശം 10,000 വിദ്യാർത്ഥികൾക്ക് ഇംഗ്ലീഷ് മീഡിയം വിദ്യാഭ്യാസം നൽകി. പൊതുവിഭാഗത്തിൽപ്പെട്ടവരിൽ നിന്ന് നാമമാത്രമായ ഫീസ് ഈടാക്കുമ്പോൾ, പിന്നാക്കം നിൽക്കുന്നതും സാമ്പത്തികമായി ദുർബലമായ പശ്ചാത്തലത്തിൽ നിന്നുള്ള കുട്ടികൾക്ക് സ്കൂൾ സൗജന്യ വിദ്യാഭ്യാസം നൽകുന്നു. സ്കൂൾ-ടു-വർക്ക് പരിവർത്തനത്തിനായി ഔപചാരിക വിദ്യാഭ്യാസത്തോടൊപ്പം നിരവധി നൈപുണ്യ വികസന പരിപാടികളിൽ കുട്ടികളെ പരിശീലിപ്പിക്കുന്നു. ഈ വിദ്യാഭ്യാസ പരിപാടിയിലൂടെ ബിരുദം നേടിയ 100% യുവാക്കൾക്കും അവരുടെ കുടുംബത്തെ പോറ്റാനുള്ള തൊഴിൽ കണ്ടെത്താൻ കഴിഞ്ഞു.

ഡോ. ബിന്ദേശ്വർ പഥക്കിന്റെ നേതൃത്വത്തിൽ സുലഭ് ഇന്റർനാഷണൽ ആരംഭിച്ചത് മുതൽ മാനുവൽ സ്‌കാവെഞ്ചർമാരുടെ ദുരിതം ലഘൂകരിക്കുന്നതിനായി കാമ്പയിൻ നടത്തിവരുന്നു. അതേസമയം, മൊത്തത്തിൽ, ഡ്രൈ ലാട്രിനുകളെ ടു പിറ്റ് വാട്ടർ പവർ ഫ്ലഷ് സാങ്കേതികവിദ്യയാക്കി മാറ്റിയതിന്റെ പേരിൽ 200,000 സ്ത്രീകളെ തോട്ടിപ്പണിയിൽ നിന്നും മോചിപ്പിച്ചതായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.

സുലഭിന്റെ ഇടപെടൽ വൃന്ദാവനിലെയും വരണാസിയിലെയും വിധവകളുടെ ജീവിതസാഹചര്യങ്ങളെ മാറ്റിമറിച്ചു, അവരുടെ വാർദ്ധക്യകാലത്ത് അവർക്ക് സുരക്ഷിതത്വവും ആശ്വാസവും സന്തോഷവും നൽകി.

സുലഭ് രാജ്യത്തുടനീളമുള്ള 100 പട്ടണങ്ങളിൽ “ഒറ്റത്തവണ മാത്രം ഉപയോഗിക്കാവുന്ന പ്ലാസ്റ്റിക്കിന് നോട് വിടപറയുക” എന്ന കാമ്പെയ്‌ൻ വിജയകരമായി നടത്തിവരുന്നു, അതിന്റെ ശ്രമങ്ങളിൽ കൈകോർക്കാൻ 132,000-ത്തിലധികം വോളന്റിയർമാർ സേവനം ചെയുന്നു.

ലോകത്തിലെ 10 അതുല്യ മ്യൂസിയങ്ങളിൽ ഒന്നായി ടൈം മാഗസിൻ റേറ്റുചെയ്‌തിരിക്കുന്ന ന്യൂ ഡൽഹിയിലെ സുലഭ് മ്യൂസിയം ഓഫ് ടോയ്‌ലറ്റ് 4,500 വർഷത്തിലേറെയായി വ്യാപിച്ചുകിടക്കുന്ന വിവിധ നാഗരികതകളിലൂടെ ടോയ്‌ലറ്റ് സംവിധാനങ്ങളുടെ പരിണാമത്തിന്റെ ചരിത്രം രേഖപ്പെടുത്തുന്നു – പുരാതനരീതിയിലുള്ളവ മുതൽ അത്യാധുനിക സൗകര്യങ്ങൾ ഉള്ളവ വരെ, ലളിതമായ ചേംബർ പാത്രങ്ങൾ മുതൽ അലങ്കരിച്ച വിക്ടോറിയൻ ടോയ്‌ലറ്റ് സീറ്റുകൾ വരെ, സന്ദർശകർക്കു കാണാം. ബുക്ക്‌കേസിന്റെ വേഷം ധരിച്ച ഒരു ടോയ്‌ലറ്റ് പോലും അവിടെയുണ്ട്. ലോകമെമ്പാടുമുള്ള ആയിരക്കണക്കിന് ആളുകൾ എല്ലാ വർഷവും മ്യൂസിയം സന്ദർശിക്കുന്നു.

ഇന്ത്യക്കകത്തും വിദേശത്തു നിന്നും നിരവധി ബഹുമതികൾ അദ്ദേഹത്തെ തേടിവന്നു. 1991 ൽ ഇന്ത്യാ ഗവൺമെന്റ് പത്മഭൂഷൺ നൽകി ആദരിച്ചു. 2019 ലെ ഗാന്ധി സമാധാന സമ്മാനം ലഭിച്ചു. 2003-ൽ അദ്ദേഹത്തിന്റെ പേര് ഗ്ലോബൽ 500 റോൾ ഓഫ് ഓണറിൽ ചേർത്തു. എനർജി ഗ്ലോബ് അവാർഡും മികച്ച പരിശീലനത്തിനുള്ള ദുബായ് ഇന്റർനാഷണൽ അവാർഡുംലഭിച്ചു. 2009 ൽ സ്റ്റോക്ക്ഹോം വാട്ടർ പ്രൈസ് ലഭിച്ചു. 2013 ജൂണിൽ, ലോക പരിസ്ഥിതി ദിനത്തിന് മുന്നോടിയായി പാരീസിലെ ഫ്രഞ്ച് സെനറ്റിൽ നിന്ന് ലെജൻഡ് ഓഫ് പ്ലാനറ്റ് അവാർഡും അദ്ദേഹത്തിന് ലഭിച്ചു. 2014-ൽ, സാമൂഹ്യ വികസന മേഖലയിലെ മികവിന്” സർദാർ പട്ടേൽ ഇന്റർനാഷണൽ അവാർഡ് ലഭിച്ചു. 2016 ഏപ്രിലിൽ, ന്യൂയോർക്ക് സിറ്റിയുടെ മേയറായ ബിൽ ഡി ബ്ലാസിയോ 2016 ഏപ്രിൽ 14 ബിന്ദേശ്വർ പഥക് ദിനമായി പ്രഖ്യാപിച്ചു.

കവർ : ജ്യോതിസ് പരവൂർ